Nu dat CES hifi steeds onbelangrijker vindt en IFA al helemaal geen interesse heeft in beter geluid, staat niets in de weg van High End München om de belangrijkste audiobeurs ter wereld te worden. De laatste editie bewees dat die ambitie zeker niet te hoog gegrepen is, want er was in alle segmenten veel nieuws te rapen.

Als lid van de pers heb je één voordeel: de eerste dag van High End München is enkel voor professionals. Qua drukte valt het dan beter mee en heb je iets meer ruimte om naar dingen te luisteren. Vanaf de tweede dag ontdek je pas hoe populair de beurs in München is geworden.

Echt koppenlopen, zoals pakweg bij Mobile World Congress in Barcelona, wordt het gelukkig nooit, maar er komt toch veel volk op de stands en demo’s af. Dat maakt High End toch iets bijzonder, want het is één van de weinig plaatsen waar je zowel ontwerpers, CEO’s, handelaars en gedreven hifi-enthousiastelingen in één kamer kunt ontmoeten. Als je tot die laatste categorie behoort, moet je ooit wel eens afzakken naar München.

Op HiFi.nl vind je de belangrijkste lanceringen apart behandeld in het nieuws, in dit artikel geven je een meer persoonlijk overzicht van belangrijk nieuws en de grote trends die speelden op de Beierse beurs. En ook lekker subjectief, gewoon van de dingen die ons oog trokken.

High End: Hoe groter, hoe beter

Op High End moet je als speakerfabrikant minstens uitpakken met iets zo groot als een mens – en liever nog met een luidspreker die boven je uit torent. Een winnaar kiezen op dat vlak is moeilijk, want er werden dit jaar behoorlijk veel nieuwe giganten voorgesteld. De immense Grande Utopia EM Evo van Focal is een kanshebber, maar de Dynaudio Confidence 60 met zijn nieuwe Esotar3-tweeter en DDC-lens ook wel. We bleven daarnaast lang hangen bij PMC, die met zijn Fact Fenestria heel mooie bassen wist te produceren.

Bij vorige shows was het zo en nu opnieuw: de demo van Raidho Acoustics vonden we weer één van de beste. Ook op deze editie van High End was het weer dromen bij de heel knappe opstelling, bestaande uit een set Raidho TD4.8’s en genoeg Chord Electronics-componenten om het vakantiebudget voor de komende tien jaar in één keer op te souperen.

Technisch was één van de prikkelendste verhalen te vinden bij Audiovector, die een demo deed van de nieuwe R8. Het is een iets compactere versie van de R11, opnieuw met alle drivers en subwoofer geventileerd. Ook bijzonder is dat je deze passieve speaker ook moet aarden. Naast de twee luidsprekerterminals is er dus een derde aansluiting voor een aardingsdraad. Audiovector is trouwens op een ander vlak zeer uitzonderlijk: het is bij ons weten het enige merk dat voorziet om oudere speakers up te graden met nieuwe onderdelen als er een nieuwe generatie verschijnt.

High-end komt soms ook uit een onverwachte hoek. ELAC kennen we voor heel veel degelijke speakers uit de middenklasse, maar vorig jaar verraste het bedrijf uit Kiel ons met de bolle Concentro. Dit jaar kwam een tweede verrassing: een kleinere versie van de Concentro die nauwelijks iets kleiner klinkt en met dezelfde mooie afwerking en design. De demo klonk echt mooi, al kijken we ook uit naar de zeer elegante Vela die ELAC later dit jaar uitbrengt. We weten niet wat er in het water steekt bij het Duitse bedrijf, maar de laatste tijd lanceert het aan de lopende band interessante producten.

Focal kan altijd de aandacht trekken met zijn vele kleurenlakken en –afwerkingen, onder meer voor de Kanta-reeks. Maar het Canadese Paradigm overtroeft de Fransen probleemloos met de Persona 9H. Je kunt deze high-end vloerstaander uitgebreid personaliseren. Er zijn 3.200 combinaties mogelijk, vertrekkende door één van 23 kleuren voor de behuizing te kiezen en dan zilver of zwart te selecteren voor aspecten zoals de woofers, tweetersgrilles en het metaalwerk.

Een custom afwerking is trouwens blijkbaar iets dat steeds meer fabrikanten haalbaar vinden om te doen. Zo ga je bij Micromega de M-One-versterker binnenkort kunnen bestellen in een custom kleur (ter gelegenheid van High End etaleerde de Fransen een versie in de Duitse driekleur). De kleinschalige maar zeer gewaardeerde Sugden uit Yorkshire toonde op een bescheiden stand dan weer enkele voorbeelden van de kleuren die zij via anodisering kunnen aanbrengen – en dat voor een heel bescheiden meerprijs.

MartinLogan had eigenlijk niets nieuws te vertellen, en toch was hun demoruimte afgeladen vol. Het was misschien een momentopname, maar het viel ons op dat op de twee keren dat we de kamer betraden, er telkens veel koppels aanwezig waren. Is het de klank of het bijna doorzichtige design van de elektrostatische speakers dat hen aansprak?

Wat als we terugkeren naar de echte wereld en uitkijken naar speakers die mensen zoals jij en ik in onze woonkamers zouden kunnen plaatsen? Ook dan viel er genoeg te bewonderen. Sonus faber introduceerde bijvoorbeeld de Sonetto-familie, bestaande uit acht modellen waarmee je zowel stereo- als surroundopstellingen kunt bouwen. We hebben ze even bewonderd in München en – zoals je verwacht van het Italiaanse merk – de Sonetto’s zagen er heel elegant uit.

We kunnen ook niet wachten om de Debut 2.0-familie van ELAC op de proef te stellen. Deze speakers ontworpen door Andrew Jones waren in de eerste iteratie al straf, nu zouden ze iets meer getuned zijn voor Europese oren. Over de 3000i-budgetreeks van Q Acoustics schreven we al eerder (foto rechts), in München kregen ze opnieuw een lancering. Het was nog eens een kans om ze live te horen en een eerste opportuniteit om de walnootuitvoering van dichtbij te bewonderen. Die ziet er echt wel knap uit, gegeven dat deze Britse speakers niet veel kosten. Even bereikbaar en ‘Brits’ is de LX-2+ van Mission, een verbeterde versie van de betaalbare boekenplankspeaker die we op HiFi.nl hebben getest. De plusversie heeft een iets grotere kast en een grotere midrange/woofer, en zou dus grotere kamers beter vullen.

Megavermogen

Over grote speakers gesproken: een van de hoogtepunten bij de grote merken was een demo van de Blade-speakers van KEF. Hier is niets nieuw aan, al blijft het altijd een immens plezier om deze luidsprekers te aanhoren. Ze zijn duur, maar hun geld meer dan waard. Dit jaar was de demo door KEF-ambassadeur Johan Coorg nog indrukwekkender dankzij de Hegel H590, een verbluffend topmodel met een prijskaartje van 10.000 euro en dat MQA aankan. Kleiner nieuws was het bericht dat de H190 nu ook in spierwit beschikbaar komt, voor zij die understated maar zeer spectaculaire versterking in de woonkamer willen. Ook de Röst, voorheen in crèmewit, zal witter worden.

Je zoekt iets omgekeerd aan subtiel in je versterker? Ook dan had de High End-beurs genoeg om je honger te stillen. Net zoals de meeste bezoekers stonden we ons te vergapen aan de Relentless van Dan D’Agostino, een 220-kg wegende monoblok met een voeding van 5,5 kW. Kom gewoon achteraf niet klagen over de elektriciteitsrekening, zeker niet als je twee van deze monsters installeert. Wat er perfect bij past is een StromTank, een gigantische batterij in een mooie retroverpakking die je verlost van alle mogelijke invloeden van elektriciteitsnet. Hun S5000 High Power kan componenten die 5.000 watt verbruiken voeden met propere accustroom.

Ook zeer onsubtiel is Metaxas van de artiest Kostas Metaxas. Hoe noem je anders een voorversterker verpakt in een metalen schedel of monoblokken die er uitzien als reuzekevers? Op deze editie van High End debuteerde Metaxas een reel-to-reel-bandrecorder, voor liefhebbers van de ultieme analoge ervaring. Er blijven nog fans van bandopnemers, zoveel zo dat één Japans merk met vier letters in de naam ons toevertrouwde dat ze een overwegen een gloednieuwe uit te brengen.

Nagra had één van de grootste kamers op de beurs. Zo’n opportuniteit mag je niet laten liggen, dachten de Zwitsers vast, en daarom bouwden ze een heel uitgebreide installatie om hun twee waanzinnige goede Wilson Audio Alexia 2-speakers en losse subwoofers aan te sturen.

De opstelling was gebouwd rond de HD Amp en HD Preamp, met vier eindtrappen, en klonk bijzonder dynamisch. Over Wilson Audio gesproken: dit merk was voor ons toch ook één van de boeiendste in München. Ook de luisterruimte van dCS – de Vivaldi One is ronduit geweldig, moeten we toch even zeggen – was de moeite met zijn Alexia 2-speakers, aangedreven door een Momentum van Dan D’Agostino.

Dit jaar wordt Cambridge Audio vijftig, iets dat het viert met de nieuwe Edge-lijn. Deze familie bestaande uit een netwerkspeler/voorversterker, geïntegreerde versterker en eindtrap werd al eerder aangekondigd. Maar we waren heel blij de Edge-toestellen in München van dichtbij en onder de motorkap te kunnen bewonderen. En nog belangrijker: ze ook te beluisteren. De bouwkwaliteit en de technische keuzes die CA maakte, doen ons uitkijken om deze toestellen naar de testruimte te halen.

Anthem is een merk dat bij ons eerder bekendstaat voor zijn AV-receivers. Op High End toonde het liever de STR-lijn. In de V.S. werd STR al een tijdje geleden gepresenteerd, bij ons is nog maar recent beschikbaar. Het is 2-channel, maar wel met Anthems ARC-kamercorrectie en waanzinnig veel vermogen. De STR Integrated Amplifier bijvoorbeeld, duwt 400 Watt richting een paar 4-Ohm speakers.

Actief is de toekomst

Actieve speakers – dus met ingebouwde elektronica – bestaan al even. Maar ze bewegen stilaan naar een nieuw niveau, onder meer door de toevoeging van streaming en/of app-bediening. We hadden eerlijk gezegd op High End iets actief verwacht van KEF, de partij die met de LS50W een echte roerganger in het segment is. Dat komt dan maar later. Het is ook nog even wachten op de nieuwe actieve Argo-lijn van ELAC, in München in prototypevorm te bewonderen (maar niet beluisteren).

In tussentijd pakte Dali met Callisto – en enkel Callisto – op de Duitse beurs uit. Een indicatie van hoe belangrijk de Denen actieve speakers vinden. Ze waren niet de enigen. Bij AVM konden we luisteren naar prototypes van nieuwe actieve luidsprekers die in navolging van de autoindustrie vermomd waren met ‘dazzle’ (van die gekke streepjespatronen om de vorm onduidelijk te maken). Nochtans wist iedereen dat het ging om de Ovation 6.3, een 3,5-wegs speaker met in de voet ingebouwde versterkers die samen op 1.750 watt uitkomen. De AVM-speakers klinken bijzonder interessant met een ingebouwde kamercompensatie en een optionele draadloze connectie naar de AVM CS- en SD/PA-versterkers. De Ovation 6.3 verschijnt in het najaar met een geschatte prijs van 14.900 euro per paar. Daarmee positioneren ze zich regelrecht tegenover een speaker als Avantgarde Acoustics Zero 1. Heel wat toegankelijker zijn dan de vernieuwde Xeo-speakers van Dynaudio, die op High End nog eens extra in de kijker werden gezet.

Het grote nieuws bij Wilson Audio was echter net heel klein, want het Amerikaanse merk presenteerde in München zijn eerste boekenplankspeakers of monitors, de TuneTot. We hebben ze helaas niet gehoord, maar als deze passieve speakers in de buurt van hun grote broers komen moeten we dat zeker doen. Het zal je ook niet verbazen dat je de TuneTot volop kunt customizen met kleuren en accessoires. Later deze week meer nieuws daarover.

Voor summum aan actieve technologie moet je wellicht bij Kii Audio gaan loeren. De Kii Three, ontworpen door grote naam Bruno Putzeys en met NCore-modules, kan sinds High End München worden uitgebreid met een BXT-onderstuk met acht extra woofers. De blitse standspeaker wordt daarmee een niet te negeren toren in je moderne interieur. Een andere optie is die tweede actieve pioneer van uit de Lage Landen: Grimm Audio. Op de High End-beurs presenteerde het Nederlandse bedrijf geen nieuwe speakers, maar wel de MU1 Music Player. Dit brontoestel is het perfecte complement voor de actieve LS1-speakers. In de luisterruimte klonk het in elk geval zeer goed samen met een set SL1be.

Kabels en meer

Zoals altijd had AudioQuest een grote stand, ditmaal vooral gewijd aan zijn nieuwe lijn stroomkabels en powerconditioners. Een uitgebreide demo gaf toehoorders de kans om zelf de impact van de Dragon- en Storm-series te ontdekken. Geen nieuwe hoofdtelefoons dit jaar, wat te maken heeft met de overstap van AudioQuests hoofdtelefoongoeroe Skylar Gray naar Sound United om daar merkambassadeur te worden van Definitive Technology. Volgens Rob Hay, marketingdirecteur van AudioQuest, is het merk heel gelukkig met de NightHawk en NightOwl, dus die blijven beschikbaar. Nieuwe koptelefoonproducten komen er pas mocht er een opvolger van Gray opduiken die past bij het bedrijf. Later dit jaar volgen wat aankondigingen in het DAC-segment. Interessant nieuws voor de vele liefhebbers van de DragonFly, misschien wel de best verkopende DAC ter wereld.

De overstap van Skylar Gray naar Sound United geeft aan dat de groep die vorig jaar Denon en Marantz kocht (en al Definitieve Technology en Polk Audio in zijn portfolio had) grote ambities heeft. Op High End Munchen was hun aandachtstrekker de nieuwste creatie van Ken Ishiwata, de KI Ruby. Jawel, na vele jaren is het weer tijd voor een persoonlijke KI-creatie van de 71-jarige Marantz-ambassadeur. In dit geval zijn het er zelfs twee: de PM-KI Ruby en SA-KI Ruby, een combinatie van versterker en schijfjesspeler die Ishiwata onder grote belangstelling demonstreerde en die voor 4.000 euro per toestel te koop zal zijn. En dat in een zeer beperkte oplage.

Een eerste indruk was wel positief, al hadden we stiekem de nieuwe componenten graag gehoord op meer high-end luidsprekers dan de Polk-instappers die voorzien waren. Bij Denon bleef de aandachtstrekker het AVC-X8500H-topmodel (in dit nummer getest), maar in een hoekje viel ook al de AVR-X2500H-instapper in primeur te bewonderen.

Helaas, alle kabelnieuwigheden op High End opsommen is onbegonnen werk. Om te beginnen zijn er heel veel merken die niet of nauwelijks aanwezig zijn op de Benelux-markt. Het is ook niet zo evident om te duiden wat nieuw is. Opvallend vonden we wel de Asimi Grun Luxe, een 6.000-euro kostende luidsprekerkabel met een handgenaaide omhulling uit nappaleder. Een van de beste demokamers van een kabelfabrikant was dan weer die van Siltech.

Streaming en nog eens streaming

Dit jaar waren op High End opvallend veel streamingdiensten present. Tidal had bijvoorbeeld een fraaie demokamer. Maar het was Highresaudio.com die in de kijker liep, met de langverwachte lancering van een hi-res streamingdienst for 199 euro per jaar. Het positioneert zich vooral tegenover Qobuz, door ook hi-resdownloads aan te bieden en te benadrukken dat alle gestreamde muziek gegarandeerd 24-bit masters zijn. De grote MQA-hype is inmiddels wat gedimd, al blijft de technologie wel zeer zichtbaar. Op de beurs vond bijvoorbeeld op de stand van TEAC, Onkyo en Pioneer een live demo van MQA Live-streaming plaatst.

Wie aan de slag wil gaan met streaming, ontdekte op de Beierse beurs een aantal nieuwe apparaten die er helemaal klaar voor zijn. Bij Moon – een merk dat stilaan een zeer stevige reputatie opbouwt – werd de bijzonder veelzijdige 390 streamingversterker (incluis vier HDMI-ingangen) en MiND2 streamingmodule voorgesteld. Het grote nieuws bij Naim was dan weer een trio van netwerkspelers, met de ND555 als topper. Daarmee heeft Naim een streamingoplossing op het niveau van zijn hoogste componenten, tot de Statement toe.

Analoog in zicht

Een van de grote paradoxen van High End Munchen was dat je overal prachtige draaitafels kon bewonderen, maar dat de meeste demo’s toch via streaming verliepen. Er waren zeker merken die durven vinyl te laten horen, maar overwegend kwam muziek uit een laptop of via een tablet. Roon heeft zich duidelijk ontpopt tot dé favoriet van menige demonstrateurs.

Maar als je rondliep, zag je dus wel veel draaitafels. Veel onbereikbaar spul – 100.000 euro voor een platenspeler, het kan, bijvoorbeeld bij KUZMA of Invictus – maar ook heel knappe apparaten die iedereen die van vinyl houdt kan aanschaffen. Technisch maar ook visuele hoogvliegers waren wat ons betreft de mooie spelers van het Italiaanse Gold Note (zoals de Mediterraneo met zijn golvende houtafwerking), de T+A G 2000R (met een zeer aparte stofkap en sobere styling), de Thorens TD148A (een volautomaat, voor het eerst in lange tijd), de EAT-spelers (incluis een gigantische pastelgroen exemplaar die de stand van Audio Reference verfraaide - foto onder), de opvallende want met blauw oplichtende draaischijf-draaitafels van AVM mét eigen toonarmen, en de nieuwe Miracords van ELAC (de 70 en 50, na de spectaculaire 90 van vorig jaar).

Wil je echt iets bijzonder? Clearaudio verjaart en dat vieren ze met de Reference Jubilee, een heel bijzonder toestel waarvan er maar 250 verkocht worden. De speler met nummer ‘1’ is nog beschikbaar, wist een vertegenwoordiger ons nog te melden. Haast je dus maar! Oh, je wil écht iets bijzonder? Dan maar weer terug naar Metaxas. Hun Phonographic Perambulator No.1 is een draaitafel zoals je nog nooit hebt gezien, opgetrokken uit één stuk 6061 aluminium.

Ook bij platenspelers is actief een ding. Bij Pro-Ject stond daarom de Jukebox S2 met ingebouwde versterking en bijhorende speakers centraal. Niet iedereen gaat zover om echt een volledige versterkergedeelte in te bouwen, de meeste doen wat Clearaudio met de nieuwe Concept Active van plan is: een draaitafel uitrusten met phono-preamp, een hoofdtelefoonuitgang en Bluetooth. Ook TEAC, die in het instapsegment steeds sterker staat, trekt met nieuwe modellen sterk de kaart van Bluetooth.

Opvallend genoeg is het ook in het analoge segment dat het belangrijkste B2B-nieuws te rapen viel. Langs één kant Pro-Ject-oprichter Heinz Lichtenegger die Musical Fidelity overneemt, langs de andere kant voormalige ELAC-baas Gunter Kurten die de nieuwe eigenaar wordt van Thorens. Het bewijst maar, net als de beurs zelf, dat er nog veel beweging zit in hifi.