Review DALI Epicon 8: dynamische luidspreker met de luchtigheid en transparantie van een elektrostaat

DALI – een afkorting van Danish Audiophile Loudspeaker Industries – is een in Denemarken gevestigde luidsprekerfabrikant die bestaat sinds 1983. Op een enkele hoofdtelefoon na, bouwt het bedrijf uitsluitend kleine en grote passieve en actieve luidsprekers. De diversiteit aan modellen, uitvoeringen en prijsklassen is groot. In onze luisterruimte staat een paartje van het huidige vlaggenschip van de Deense fabrikant, de Epicon 8, een forse en bijna vijftig kilogram zware passieve vloerstaander. Van vlaggenschepen mag het nodige worden verwacht, zeker als de fabrikant al bijna veertig jaar ervaring heeft met het bouwen van luidsprekers. We gaan de proef op de som nemen en de techniek van de Epicon 8 bekijken. Daarna gaan we muziek luisteren, want de meest interessante vraag is natuurlijk: hoe is de klank van het vlaggenschip van DALI?

Danish Audiophile Loudspeaker Industries (DALI): luidsprekers uit Denemarken

DALI is in 1983 opgericht door Peter Lyngdorf. Lyngdorf is een druk baasje. Hij was immers ook de grondlegger van winkelketen HiFi Klubben die tegenwoordig ook vestigingen in de Benelux heeft. Lyngdorf is ook nog eens de grondlegger van het gelijknamige Lyngdorf Audio dat inmiddels al weer wat jaren samenwerkt met Steinway & Sons. Ja, dat is de beroemde Duitse bouwer van piano’s en vleugels. Deze samenwerking is gebaseerd op de ambitie om onder de naam Lyngdorf Audio audiocomponenten te bouwen die muziek net zo realistisch en goed laten klinken als een piano of vleugel van Steinway & Sons. Maar laten we niet afdwalen van ons onderwerp en dat zijn de luidsprekers van DALI. Lees ook het verslag over ons interview van Peter Lyngdorf.

DALI is een blijvertje in het steeds veranderende landschap van luidsprekers. Natuurlijk evolueert DALI mee met de markt en de vraag van klanten – het bedrijf maakt tegenwoordig bijvoorbeeld ook inbouwluidsprekers en bluetooth-luidsprekers (lees ook onze recensie over de DALI Katch G2) – maar intussen doet DALI nog steeds waar het allemaal mee is begonnen en dat is solide luidsprekers van hoge kwaliteit bouwen. Ooit is DALI begonnen in een achterkamertje van één van de eerste winkels van HiFi Klubben in Aarhus Denemarken (Peter Lyngdorf heeft meegeknutseld). Tegenwoordig heeft DALI een hoofdkwartier van 22.000 vierkante meter in een noordelijke uithoek van Denemarken met een fabriek, magazijn en onderzoeks- en ontwikkelingsfaciliteiten. Bij ontwikkeling en productie combineert DALI automatisering met degelijk handwerk en vakmanschap. Naar eigen zeggen bouwt DALI luidsprekers die twintig à dertig jaar meegaan. Liever duurzame oplossingen dan een wegwerpcultuur zoals bij digitale producten geregeld de norm lijkt te zijn.

In 2018 sloot de luidsprekerfabrikant een overeenkomst met de Amerikaanse distributeur Lenbrook, die ook eigenaar is van NAD en Bluesound. De producten van DALI worden tegenwoordig in circa zeventig landen verkocht. De lijnen naar de consument zijn veelal kort. Door kostbare tussenpersonen over te slaan kunnen lagere prijzen worden berekend aan de klant. “Zo doen we het ook in Frankrijk, Nederland, België en Luxemburg. En in China, waar DALI een soort tussenvorm is tussen HiFi Klubben en een traditionele fabrikant. Hierdoor kunnen we beter concurreren, omdat onze producten door minder handen gaan, wat natuurlijk goedkoper is,” aldus Lars Worre, de CEO van DALI die sinds 1991 bij het bedrijf werkt.

HiFi Klubben of eigenlijk Peter Lyngdorf heeft DALI opgericht en was jarenlang de eigenaar, maar sinds 2004 is de luidsprekerfabrikant een zelfstandige zusteronderneming met een duidelijk en eigen bedrijfsplan.

Luidsprekers van DALI: ontwerpfilosofie

De ontwerpfilosofie van DALI berust grofweg op twee pijlers.

De ene pijler is het feit dat HiFi Klubben in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw luidsprekers heeft geassembleerd van de Amerikaanse fabrikant Cerwin Vega. De ontwerpfilosofie van Cerwin Vega was dat je luidsprekers zo moet bouwen dat ze de meest extreme situaties moeten kunnen verwerken. De mensen bij DALI waren naar eigen zeggen onder de indruk van deze ruige terreinwagens onder de luidsprekers waarbij de nadruk meer lag op een natuurlijk en realistisch geluid dan op een mooi geluid.

De andere pijler of inspiratiebron is de ervaring van Lars Worre met de gedetailleerde en open weergave van elektrostatische luidsprekers. “Veel hifi is gewoon te perfect, en dus doodsaai om naar te luisteren. Een luidspreker moet spontaan, authentiek en optimistisch klinken! Tijdens een live optreden voel je de echtheid, de dynamiek. En als ik thuis luister, wil ik dat het klinkt alsof ik in de concertzaal sta. Misschien iets minder hard, maar inclusief brommende gitaarkabels en krakende barkrukken. Als ik vergeet dat het geluid uit een luidspreker komt, dan weet ik dat het goed klinkt,” aldus de toelichting van Lars Worre.

Een nieuw ontwerp wordt grondig getest voordat de productie wordt gestart en het naar de markt wordt gebracht. Als bijvoorbeeld een luidspreker tot over de pijngrens wordt gebruikt, gaat vaak hetzelfde onderdeel als eerste kapot. En dat gebeurt dan ook als iemand een feestje met de luidspreker zou geven. Soms kan een zwakke schakel voor een paar euro worden weggenomen waardoor het resultaat een betere constructie en dus een beter product oplevert.

Portfolio van DALI: van kleine monitorluidsprekers tot forse vloerstaanders

DALI heeft een zeer groot portfolio dat is verdeeld over meer tien productlijnen. Om een indruk te geven van het portfolio zullen we een paar van de huidige productlijnen kort beschrijven, zonder overigens de andere productlijnen tekort te willen doen.

De Oberon-productlijn is de goedkoopste productlijn van DALI. Het kleinste lid is monitormodel Oberon 1 die 199 euro per stuk kost. De grootse is de vloerstaande Oberon 9 die 799 euro per stuk kost. Verder is er ook de Oberon 3, 5, 7, Vokal en On-Wall en er zijn enkele actieve Oberon’s in het portfolio opgenomen. Wie een indruk wil hebben van de Oberon-productlijn van DALI, kan onze recensie over de DALI Oberon 7 lezen. Wie meer belangstelling heeft voor een actief model kan onze recensie over de Dali Oberon C lezen.

Een stukje hoger gepositioneerd is de Opticon (Mk2)-productlijn die bestaat uit monitormodellen, vloerstaanders en muurhangers. De kleinste is de Opticon 1, die voor 399 euro per stuk over de toonbank gaat. De vloerstaande Opticon 8 wisselt voor 2.599 euro per stuk van eigenaar. Meer weten over de prestaties van de Opticon-modellen? Lees dan onze recensie over de Dali Opticon 2 Mk2 en onze recensie over de Dali Opticon 8 Mk2.

Nog een stapje hoger vinden we de Rubicon-productlijn. Deze productlijn heeft naast monitormodellen, vloerstaanders en een muurhanger ook een centermodel. De Rubicon-productlijn heeft ook twee actieve leden genaamd Rubicon 2 C en Rubicon 6 C. Lees ook onze recensie over de Rubicon 2 C en onze recensie over de Rubicon 6C.

De vlaggenschip productlijn is de Epicon-productlijn die op dit moment bestaat uit vier leden. De Epicon 2 is een tweeweg monitormodel, de Epicon Vokal is een centermodel en de Epicon 6 is een vloerstaander (lees ook onze recensie over de DALI Epicon 6). Het topmodel van DALI is de Epicon 8. De Epicon 8. die 7.999 euro per stuk kost, is een passieve vloerstaande drieweg luidspreker die bijna vijftig kilogram weegt en hij is het onderwerp van deze recensie. De Epicon-productlijn is de opvolger van de Euphonia en is volgens DALI het resultaat van dertig jaar gecumuleerde kennis en ervaring m.b.t. het ontwikkelen en bouwen van luidsprekers. Zo’n uitspraak schept verwachtingen, hoge verwachtingen, die we in deze recensie gaan toetsen.

DALI bouwt natuurlijk gewoon dynamische luidsprekers, maar onderscheidt zich intussen van andere fabrikanten door de toepassing van techniek die andere fabrikanten niet hebben. We gaan de bijzondere technische keuzes van DALI en de techniek van Epicon-productlijn op een rijtje zetten. Leidt de onderscheidende techniek ook tot een onderscheidend goed geluid? We gaan het zien, nee, horen.

We zullen eerste de techniek van de Epicon-productlijn en m.i.b. de Epicon 8 bekijken, waarna we muziek gaan luisteren.

De techniek van de Dali Epicon 8

DALI Epicon 8: drivers, een uniek magneetsysteem met Linear Drive en SMC

DALI bouwt zijn drivers sinds 2009 zelf en DALI’s drivers zijn voorzien van door DALI zelf ontwikkelde en gepatenteerde techniek. De magneten van de drivers zijn gemaakt van wat DALI noemt Soft Magnetic Compounds (SMC). DALI heeft dit materiaal zelf ontwikkeld en SMC is alleen te vinden in de luidsprekers van DALI. Wat SMC precies is, wil DALI niet in detail vertellen.Begrijpelijk, immers waarom zou je concurrenten wijzer maken dan strikt noodzakelijk? Maar DALI vertelt ons wel iets over de eigenschappen en voordelen van SMC.

SMC is gemaakt van op elkaar geperst ijzerpoeder en dit levert een materiaal op met minder geleidend vermogen (volgens DALI 1.000 tot 10.000 keer minder dan ijzer) waardoor geen vervorming in de spoelkern optreedt als gevolg van wervelstroom; dat is niet-lineaire, frequentieafhankelijke en snelheidsafhankelijke afremming. SMC heeft lineaire magnetische eigenschappen over het hele frequentiebereik en elimineert veel van de vervorming waar traditionele magneetsystemen onder lijden. SMC is bovendien makkelijk vormbaar en kan in elke vorm worden gegoten.

Een ander onderdeel van DALI’s Linear Drive systeem is de plaatsing van aluminium ringen rond de spreekspoel van de drivers. De aluminium ringen stabiliseren volgens DALI de elektrische eigenschappen van de spoel, hoe groot de uitslag van de conus ook is. De zeer doordachte geometrie en dimensionering van de spreekspoel is de finishing touch voor een unieke en goed geconstrueerde magneetmotor, aldus de ontwerpers.

Linear Drive zorgt niet alleen voor een veel lagere vervorming maar het zorgt er ook voor dat de luidspreker een meer vriendelijke impedantiecurve krijgt, zonder de dips en faseverschuivingen waar concurrerende producten last van kunnen hebben. Het scheidingsfilter werkt beter en de gebruiker heeft meer vrijheid bij de keuze van een passende versterker.

DALI Epicon 8: drivers, aluminium chassis en conus van houtvezel en papier

Het aluminium chassis van de drivers heeft een aërodynamisch ontwerp en maakt grote membraanbewegingen zonder luchtcompressie mogelijk. Iedere woofer heeft een direct daarachter geplaatste baspoort zodat de afstand van woofer naar baspoort minimaal is. Dit geeft de minste vertraging en een meer accurate weergave van transiënten. De plaatsing van de drivers in de voorkant is geoptimaliseerd door middel van CNC-gefreesde uitsparingen in de baffle, waardoor de lucht vrijer achter de drivers kan stromen.

Tegelijk zorgt het speciale mengsel van houtvezel en papier voor een zeer stijve en gemakkelijk beweegbare conus van middentoner en woofers zonder resonantieproblemen. De vrije luchtbeweging en de zeer gemakkelijk bewegende conusophanging zijn twee pijlers van DALI's “low-loss” principe dat een prachtige detaillering en respons biedt op alle volumeniveaus en bij alle soorten muziek. Een lid van de Epicon-productlijn hoeft volgens de fabrikant hoeft niet ‘op gang te komen', zoals veel luidsprekers van concurrenten.

DALI Epicon 8: drivers, dome tweeter en ribbon tweeter werken samen

Voor de weergave van hoge tonen heeft DALI iets bijzonders gedaan voor de vloerstaanders en het centermodel in de Epicon-productlijn. Zowel de Epicon 8 als de kleinere Epicon 6 en de Epicon Vokal zijn voorzien van wat DALI noemt een hybride tweeter module. Het komt erop neer dat twee verschillende typen tweeters samen de weergave van hoge tonen voor hun rekening nemen.

De hybride tweeter module bestaat uit een ronde lichtgewicht dome tweeter met een diameter van 29 millimeter en daarboven een rechthoekige ribbon tweeter van 10 x 55 millimeter. De dome tweeter pakt op tussen 2,5 kHz en 3,1 kHz en gaat voorbij 20 kHz. De ribbon tweeter pakt op boven 10 kHz en speelt met name een rol vanaf 15 kHz tot 30 kHz. De combinatie van twee verschillende drivers voor de weergave van hoge tonen biedt grote voordelen. De belastbaarheid is hoog, maar veel interessanter is de grote horizontale spreiding van hoge tonen waardoor een hele ruime sweet spot wordt geleverd. Volgens DALI levert de hybride tweeter module zijdezachte en luchtige hoge tonen van een kwaliteit die kan concurreren met de beste elektrostatische luidsprekersystemen.

DALI Epicon 8: zware resonantieloze luidsprekerkast

Een luidsprekerfabrikant kan mooie dynamische drivers bouwen maar dit is allemaal zinloos als niet ook de nodige aandacht wordt besteed aan het ontwerp van de behuizing. De kasten van de Epicon’s bevatten een groot aantal geavanceerde oplossingen die een bijdrage leveren aan het ontwerp en de geluidskwaliteit.

De voorkant, zijkanten en bovenkant zijn gevormd met behulp van een speciaal warmtelaminatieproces waarbij deze vlakken in een organische vorm gebogen kunnen worden. De baffle bestaat uit twee lagen en heeft een totale dikte van 33 millimeter. De gebogen zijkanten bestaan uit zes lagen verlijmd MDF en zijn verankerd aan de kast via een 63 mm dikke wervelkolom. Dit vergroot de stijfheid van de behuizing en de resonantie in de kast wordt drastisch verminderd. De ontwerpers hebben verder parallelle oppervlakken vermeden waardoor het ontstaan van staande golven (lees: resonantie) verregaand wordt ingeperkt.

De binnenkant van de Epicon 8 (en de Epicon 6, die hiernaast is afgebeeld) is verdeeld in aparte kamers, zodat beide woofers (die een diameter hebben van acht inch) hun eigen kamer hebben waardoor wederzijdse beïnvloeding wordt geminimaliseerd. Iedere kamer heeft zijn eigen basreflex poort. De aan de bovenkant van de Epicon 8 gemonteerde middentoner (die een diameter heeft van 6,5 inch) heeft ook zijn eigen compartiment. Zelfs het cross-overfilter onderin de kast zit in een afgesloten ruimte. Dempingmateriaal en interne versteviging zitten volgens de bouwer precies waar ze het meeste voordeel opleveren. Op alle andere plaatsen heeft de vrije luchtstroom de hoogste prioriteit gekregen. Hierdoor komen volgens DALI zowel de dynamiek als de uitstekende low-loss eigenschappen van de Epicon 8 volledig tot hun recht.

DALI Epicon 8: luidsprekerfrontjes, aluminium onderplaat en aansluitingen

De gebruiker krijgt magnetisch te bevestigen luidsprekerfrontjes om desgewenst de drivers af te dekken. Dat Dali over allerlei ogenschijnlijk kleine details heeft nagedacht bij het ontwerp van de Epicon-productlijn blijkt ook uit het feit dat het afneembare luidsprekerrooster is voorzien van gaten met allemaal een verschillend formaat. Er zijn geen twee dezelfde gaten in het rooster en het voordeel is volgens de ontwerpers dat het doek niet kan gaan vibreren.

DALI levert een aluminium onderplaat mee en spikes met onderleggertjes ter bescherming van een harde vloer. De aluminium onderplaat maakt de onderkant van de Epicon 8 breder waardoor de kans op omvallen kleiner wordt als bijvoorbeeld een grote hond of een kind tegen de luidspreker aan zou lopen. Akoestisch gezien heeft de onderplaat geen functie. Het verhogen van de veiligheid is de enige functie van de onderplaat. In onze luisterruimte lopen geen ongeleide kinderen rond en ook geen woest springende Sint Bernhard van 80 kilogram. We hebben de montage van de onderplaat achterwege gelaten maar de Epicon 8 wel op spikes gezet.

Muzieksignaal komt binnen via een dubbele set aansluitingen aan de onderkant van de achterzijde. De aansluitingen zijn van een voorbeeldige kwaliteit en zijn geschikt voor blank draad, vorkjes en bananenstekkers. Deze laatste kunnen ook worden vastgedraaid en dat zien we niet vaak bij chassisdelen voor bananenstekkers. DALI levert een verbindingsbrug mee om de aansluitingen met elkaar te verbinden. Wie wil bi-wiren of bi-ampen moet de verbindingsbruggen natuurlijk even verwijderen.

DALI Epicon 8: afwerking en verkrijgbare uitvoeringen

Naast de zwarte en witte hoogglans pianolak en zwarte en witte satijnglans lak zijn de leden van de Epicon-productlijn leverbaar met een fineerlaag van exclusief walnoot- of palissanderhout (Ruby Macassar) met hoogglanslak. De houtstructuur van het fineer wordt zo gekozen dat de luidsprekers van elk paar perfect bij elkaar passen.

De hoogglansuitstraling wordt bereikt door maar liefst tien laklagen, hetgeen zorgt voor een diepe en gelijkmatige glans. De laklaag heeft een dikte van twee millimeter en levert daarmee ook een belangrijke bijdrage aan de versteviging van het chassis en een robuuste afwerking.

DALI Epicon 8: technische gegevens

DALI geeft voor de Epicon 8 een frequentiebereik op van 35 Hz tot 30 kHz op niveau -3 dB. De gevoeligheid is 89 dB. De twee woofers hebben een diameter van acht inch. De middentoner heeft een diameter van 6,5 inch. De nominale impedantie is vijf Ohm. Cross-overfrequenties liggen op 550 Hz, 3,1 kHz en 15 kHz. De maximale SPL is 112 dB. DALI adviseert om de Epicon 8 op een afstand van minimaal 35 centimeter van de achterliggende wand neer te zetten. De afmetingen zijn 1.262 x 353 x 497 millimeter (H x B x D) inclusief frontje en onderplaat. Zonder frontje, onderplaat en voetjes meegerekend zijn de afmetingen van de kast 1.225 x 264 x 485 millimeter. De Epicon 8 weegt 47,5 kilogram.

We gaan de Epicon 8 aansluiten, achterover leunen en muziek luisteren.

Dali Epicon 8: testomgeving, klank en conclusie

DALI Epicon 8: testomgeving

Zoals reeds opgemerkt hebben we de Epicon 8 niet voorzien van de meegeleverde onderplaat, maar we hebben de luidsprekers wel op spikes gezet. Volgens de handleiding moeten de luidsprekers recht worden neergezet en niet ingedraaid naar de luisterpositie. Indraaien wordt sterk afgeraden, ook door de importeur die de luidsprekers bij ons heeft afgeleverd. Verder is de beste opstelling ongeveer een gelijkzijdige driehoek, waarbij de luidsprekers minimaal aan afstand van 35 centimeter van de achterliggende wand dienen te staan. Wij hebben de instructies van DALI opgevolgd. De luidsprekers staan ongeveer vier à vijf meter uit elkaar en de afstand naar de luisteraarpositie is ongeveer vijf meter. De afstand tussen luidsprekers en achterwand is circa zestig centimeter.

Tijdens de testperiode zijn twee verschillende sets versterkers gebruikt. De eerste set was een set klasse A versterkers van het Amerikaanse Pass Labs. Deze versterkers wonen in de luisterruimte. De tweede set was van het Franse Advance Paris, t.w. de vlaggenschip voorversterker X-P1200 en twee mono eindversterkers type X-A1200, de huidige vlaggenschepen van de vloot van voor- en eindversterkers van Advance Paris. De Franse versterkers waren aanwezig vanwege een logeerpartij t.b.v. een recensie. Ook de X-A1200 kan in klasse A werken en we hebben de versterkers van Advance Paris het grootste gedeelte van de testperiode in klasse A laten werken. Lees ook onze recensie over de X-P1200 en X-A1200 van Advance Paris.

Als bronnen zijn de DA-converter in de X-P1200 en een Wadia 321 DAC gebruikt die in beide gevallen digitaal muzieksignaal kregen aangeleverd van een gemodificeerde Sonos Connect die WAV-bestanden afspeelt van bitperfect geripte cd’s die op een NAS staan.

DALI Epicon 8: realistische en neutrale klank met een degelijk fundament en luchtige hoge tonen

We hebben natuurlijk weer allerlei soorten muziek gedraaid, op verschillende volume niveaus. Na een paar dagen zijn we kritisch gaan luisteren. Vanaf het eerste moment vielen een paar eigenschappen op.

De Epicon 8 heeft een zeer brede sweetspot. Het stereobeeld was niet alleen goed op de luisterpositie, maar ook tot een meter links of rechts van de luisterpositie presenteerde de Epcion 8 een kamerbreed stereobeeld dat niet veel afweek van de middenpositie. Een brede sweetspot zorgt ervoor dat meerdere luisteraars tegelijkertijd een goed stereobeeld gepresenteerd krijgen en geen discussie hoeven te voeren over wie op de beste plek mag zitten. De Epicon 8 is een sociale luidspreker. De grote horizontale spreiding van de tweeter module, d.w.z. een dome tweeter in combinatie met een ribbon tweeter, is een groot en opvallend pluspunt van de Epicon 8.

Niet alleen de brede weergave maar ook de luchtige en volkomen ongekleurde weergave van hoge tonen viel op. “Ongedwongen en makkelijk” was een term die vaak in gedachten voorbij kwam. De Epicon 8 is een dynamische luidspreker maar de hoogweergave deed sterk denken aan de luchtige en ongekleurde weergave van een elektrostatisch systeem.

We kiezen “Saucers”, het derde nummer van het album Strangeitude van Ozric Tentacles. De muziek begint met een akoestische gitaar die midden in een kleine ruimte lijkt te staan. Er is weinig tot geen galm. De gitaar klinkt helder en warm maar tegelijkertijd een beetje droog. Langzaam schuiven de muren van de virtuele ruimte van ons vandaan en ontvouwt zich een klanklandschap waar de gitaar onderdeel van is. De zachte en zwevende klank van synthesizers vullen het landschap langzaam in. De bassist legt een plukkend lijntje neer met zijn basgitaar. De akoestische gitaar krijgt begeleiding van houtblazers. Als de teller op circa 4:55 min. staat is het klanklandschap volledig ontplooid en horen we enige galm. Een elektrische gitaar neemt de melodielijn over. De synthesizers hebben geen vaste plaats en zweven door de ruimte. De elektrische gitaar lijkt een beetje uit de hoogte te komen in tegenstelling tot de akoestische gitaar aan het begin die recht voor onze neus stond. De Epicon 8 geeft niet alleen links/rechts-informatie. De hoogte-informatie die in Saucers van Ozric Tentacles is verwerkt wordt ook weergegeven.

Het album Tutu van Miles Davis zit vol met grote dynamieksprongen. De achtergrond is doodstil. De muzikanten staan op enige afstand van elkaar en staan dichtbij de luisteraar. We spelen “Splatch”, het vierde nummer op Tutu. De trompet van Davis klinkt overwegend scherp. De begeleidende houtblazers klinken juist een beetje warm. Drums en bekkens zijn verspreid over links en rechts en de luisteraar krijgt een podium gepresenteerd dat breder is dan de luisterruimte. De lage drums hebben een diep maar afgewogen fundament. De lage tonen van een basgitaar zijn altijd wel hoorbaar, maar niet altijd is de melodielijn en het snaren plukken of trekken goed waarneembaar. De Epicon 8 laat echter alle nuances die de bassist in zijn spel legt horen. De Epicon 8 geeft niet zozeer veel lage tonen, maar geeft met name gecontroleerde en afgewogen lage tonen. DALI heeft effectbejag duidelijk weggelaten. We krijgen geen schopjes in de maag hoewel de laagweergave voelbaar is als we het volume wat verder opendraaien. De weergave is realistisch en benadert de weergave van een elektrostatisch systeem waarbij de laagweergave meer kracht heeft dan bij de meeste elektrostatische systemen.

Apocalyptica is een gezelschap van vier cellospelers uit Finland. De band is de uitvinder van de cellorock of cello-metal en heeft bewezen dat je uitstekende stevige maar ook genuanceerde rockmuziek kunt maken met uitsluitend cello’s, een drummer en op sommige nummers een gastzanger of zangeres. We selecteren “Dreamer”, het laatste nummer van het album Worlds Collide. De titel van “Dreamer” verraadt meteen de sfeer van de muziek. De vier cellisten presenteren een dromerig landschap zonder drums of vocalen. De klank van de cello’s is warm. De lage tonen gaan putdiep. Eén van de cellisten klopt fluwelig op de kast van zijn cello en wekt daarmee de illusie van een trage hartslag. De luisteraar kijkt niet vanaf een afstand naar een band of een klanklandschap. De luisteraar bevindt zich in het klanklandschap en wordt daar volledig in opgenomen. De Epicon 8 wekt de illusie dat we ons in het midden van een hele grote ruimte bevinden.

Wat de Epicon 8 ook laat horen, is het verschil tussen de set versterkers van Advance Paris en de set van Pass Labs. De versterkers van Advance Paris hebben een levendige klank met een heel klein randje warmte waardoor ze in de verte doen denken aan de klank van een set dure buizenversterkers. De laagweergave is echter meer punchy dan van een buizenversterker, hetgeen gemiddeld genomen typisch is voor een eindtrap met halfgeleiders. De set van Pass Labs klinkt meer neutraal en analytisch en de laagweergave is nog een fractie meer punchy. Slagwerk heeft iets meer slam. De verschillen tussen de versterkers zijn subtiel maar de Epicon 8 heeft een zodanige resolutie dat de verschillen vrij makkelijk waarneembaar zijn.

Tijd voor een stukje live muziek en het wordt “Telegraph Road” van het album Alchemy van Dire Straits. Het album is opgenomen tijdens een concert in juli 1983 in het beroemde Hammersmith Odeon (of Hammersmith Apollo) gebouw in London. De opname klinkt zeer authentiek en dit wordt versterkt door het feit dat kleine muzikale foutjes niet uit de opname zijn weggepoetst. We lijken ons op een meter of twintig van het podium te bevinden en het lijkt alsof we ook publiek naast en achter ons hebben zitten. Voor ons staat een band te spelen, kamerbreed. De afstand naar de band is wat groter dan bij Miles Davis en Apocalyptica. We zijn geen onderdeel van een klanklandschap maar bevinden ons tussen het publiek in een concertzaal met een groot podium. De opname is niet perfect, niet in muzikale zin en niet in technische zin, maar toch weet de Epicon 8 ons mee te slepen, met name als Mark Knopfler ons in “Telegraph Road” meeneemt naar het einde van het romantische verhaal dat dit muziekstuk in essentie is. Sensationeel!

Het komt er goed beschouwd op neer dat de Epicon 8 niets toevoegt of weghaalt uit een opname. De Epicon 8 gedraagt zich als een neutraal doorgeefluik. De klank is realistisch ongeacht de gekozen muziek. We kiezen twee nummers achter elkaar van de Zweedse band Opeth. Als eerste “A Fleeting Glance” van het album Sorceress. Op dit album geen grunting, wel warme klanken van een orgel en heldere klanken van een klavecimbel. De drums en de basgitaar die bij 1:05 min. de akoestische gitaar en klavecimbel vergezellen hebben een licht fluwelige en warme klank. De gitaar klinkt meer metalig.

Als tweede luisteren we naar “The Moor” van het album Still Life. Muziek komt vanuit de doodstille achtergrond langzaam naar voren sluipen. Na ongeveer drieëneenhalve minuut speelt de band op orkaankracht. Geen fluweligheid of warmte te bekennen. De drums hebben een scherpe focus en als we het volume wat verhogen kunnen we de dubbele bassdrum roffels voelen. Nee, ook nu geen effectbejag van DALI, want we voelen geen schopjes in de maag, maar wel een voorbeeldig strakke en gecontroleerde laagweergave. Bekkens klinken helder en zweven boven de rest van de instrumenten. Zanger Mikael Akerfeldt sleurt de luisteraar mee in een achtbaan langs woeste en rustige passages. De Epicon 8 slikt alles voor zoete koek en verslikt zich nergens.

Ten slotte voeren we de Epicon 8 een groot symfonieorkest, t.w. het Oslo Philharmonic orkest dat onder leiding van Mariss Jansons de vijfde symfonie van Tchaikovsky uitvoert. We kiezen het eerste stuk. De muziek begint rustig en ingehouden. We bevinden ons op enige afstand van het orkest en kunnen de zaalakoestiek waarnemen. De houtblazers hebben een lichtwarme klank. De hoge strijkers hebben een lichte scherpte, terwijl de lage strijkers een lichte warmte laten horen. Na ongeveer drie minuten speelt het orkest fortissimo. We horen een organisch geheel maar kunnen intussen ook afzonderlijke groepen van instrumenten en solo spelende muzikanten van elkaar onderscheiden. De koperblazers leggen scherpe accenten, de pauken gaan diep maar klinken fluwelig. De Epicon 8 laat ieder instrument in zijn waarde en laat het op zijn eigen manier klinken terwijl intussen een coherent totaalplaatje wordt gepresenteerd. Het is makkelijk om af te dwalen en op te gaan in de muziek.

We moeten gaan afronden.

DALI Epicon 8: conclusie

De DALI Epicon 8 is een forse vloerstaander die oog heeft voor de kleinste details in de weer te geven muziekopname. Het is een volkomen neutraal klinkende luidspreker die geen voorkeur heeft voor een muziekgenre. De horizontale spreiding van het geluid is heel groot en de luisteraar hoeft niet precies in het midden te zitten voor een goed stereobeeld. De weergave van hoge tonen is luchtig en ontspannen zoals de weergave van een elektrostatische luidspreker. De laagweergave is strak en punchy. De Epicon 8 is de baas over het geluid en vliegt nergens uit de bocht. Bij het afspelen van een live-opname waant de luisteraar zich in een concertzaal. Maar ook buiten de concertzaal weet de Epicon 8 de luisteraar te betrekken bij zijn muziek. De Epicon 8 hoort bij de beste luidsprekers die wij hebben gehoord, in elk geval in deze prijsklasse.

Prijs: 15.998 euro per paar