Projectoren: hoe werken ze en wat moet je weten

Vooral de wat oudere lezer kan het zich vast nog wel herinneren. Familiebijeenkomsten waarop opa de koffer met daarin zijn Super 8-projector uit de kast haalde om het gezelschap deelgenoot te maken van de opnames die hij maakte tijdens zijn wandeltocht door de Oostenrijkse Alpen.

Lakens werden voor het raam gehangen om een zo donker mogelijke ruimte te creëren, of juist om de beelden op weer te kunnen geven. Dat beeld zorgt weliswaar voor warme, nostalgische gevoelens, de techniek heeft sindsdien een enorme vlucht genomen - ook ten opzichte van ons eerdere, inmiddels bijna acht jaar oude artikel over projectie.

Steeds meer huishoudens kiezen tegenwoordig voor een videoprojector, in de volksmond beamer, om films te kijken of te gamen. Meestal naast een televisie, maar soms zelfs al ter vervanging van de `ouderwetse` beeldbuis. Want een beamer is allang niet meer voorbehouden aan de welgestelde burger. Voor een paar honderd euro heb je tegenwoordig al een zeer fatsoenlijk model, terwijl voor een topmodel vaak niet (heel veel) meer dan zo’n €2000 betaald hoeft te worden.

En wat te denken van de laatste innovaties, zoals de nieuwe producten die op de ISE in Amsterdam geïntroduceerd werden. Ook afgelopen zomer werden er door Epson al diverse uitbreidingen van het assortiment gepresenteerd op IFA 2011 in Berlijn. Het merk was onder meer vertegenwoordigd met de EH-TW9000 en de EH-TW9000W, twee 3D-thuisbioscoopprojectors, en de MG-850 HD, de eerste HD 3LCD-thuisbioscoopprojector met een iPod-dockingstation. Innovaties die de wereld van projectie steeds interessanter maken.

Want of het nu gaat om het kijken van een film, het spelen van een game of het kijken van televisieprogramma’s; hoe groter het beeld, hoe beter het wordt. Het beeld van de beamer wordt geprojecteerd op een scherm, witte muur, of – net als bij opa – op een opgehangen wit laken. Je eigen thuisbioscoop was nog nooit zo dichtbij en betaalbaar. Maar net als bij iedere aanschaf van een elektrisch apparaat, bestaat er nogal wat verschil tussen de diverse modellen die op de consumentenmarkt te vinden zijn. Hifi.nl probeert die markt een stukje inzichtelijker te maken.

Geschiedenis
Om dat te doen, nemen wij u eerst even mee terug naar 1989. Terwijl opa zijn wandelfilms toont, verschijnt de eerste videoprojector op de consumentenmarkt: de VPJ-700 van Epson. Het apparaat lijkt op een diaprojector, met dat verschil dat op de plek waar in een diaprojector het diapositief zich bevindt, de door Epson uitgevonden 3LCD techniek is geplaatst. Dit Liquid Crystal Display bestaat uit drie zogenaamde dichroic mirrors; filters die het witte licht van de lamp splitsen in de basiskleuren rood, groen en blauw (RGB). Deze beelden worden vervolgens computermatig door een prisma samengevoegd en door de lens in het apparaat geprojecteerd op het scherm.

Epson VPJ-700

Niet lang daarna krijgt LCD concurrentie van de door Texas Instruments ontwikkelde DLP techniek. Bij Digital Light Processing wordt gebruik gemaakt van microscopisch kleine spiegeltjes op een zogenaamde Digital Micromirror Device (DMD) chip. De tot wel twee miljoen op deze chip geplaatste microspiegeltjes kunnen afzonderlijk van elkaar kantelen. Enerzijds om licht te weerkaatsen, anderzijds juist om licht tegen te houden. Door licht te spiegelen door een snel draaiend, transparant wieltje met de basiskleuren rood, groen en blauw worden 16,7 miljoen verschillende kleuren geproduceerd. Onze ogen zien de snel achter elkaar geprojecteerde kleuren als menging van die kleuren.

Marantz DLP

Een derde, veel minder bekende, technologie is LCoS. Liquid Crystal on Silicon kan gezien worden als een soort combinatie tussen LCD en DLP. Vloeibare kristallen worden aangebracht op een spiegelend oppervlak. Door het openen of sluiten van de kristallen, wordt meer of minder licht doorgelaten en gereflecteerd door de drie chips in de kleuren rood, groen en blauw. Aangezien zo’n 98 procent van de verkochte projectors de LCD of DLP techniek bevat, zullen we ons in het vervolg van het verhaal daarop richten.

Voor- en nadelen

Ieder van de systemen heeft zijn voor en nadelen. Zo heeft een 3LCD projector ten opzichte van een DLP projector met één DMD chip een hogere lichtopbrengst met spetterende kleuren. Het lichtrendement van gekleurd licht wordt gemeten in CLO (Colour Light Output), een maateenheid voor de helderheid van projectoren die door Epson al enkele jaren voor nieuwe modellen wordt toegepast. CLO meet het vermogen van een projector om gekleurd licht te generen, en biedt daarmee een nauwkeurige, eenvoudig te begrijpen manier om de kleurenprestatie van een projector te evalueren.

Daarnaast is het beeld bij 3LCD wat rustiger omdat het niet wordt opgebouwd uit bewegende spiegeltjes, maar door stilstaande panelen. Ook verbruikt een LCD projector over het algemeen minder stroom.

Epson 3LCD, één van de nieuwe modellen op ISE 2012

Een nadeel aan lcd is dat door de traagheid van de kristallen snel bewegende beelden wat wazig kunnen worden. Daarnaast is zwart niet echt zwart, maar eerder donkergrijs. Er zijn echter technieken ontwikkeld om deze nadelen tegen te spreken, waaronder de Auto Iris-functie die je in de 1080p producten van Epson wordt gebruikt. De Auto Iris-functie biedt bijvoorbeeld een hoog contrastniveau en een breed kleurenspectrum zodat beelden nog mooier ogen; een baanbrekend contrast van maar liefst 200.000:1 voor diepzwarte tinten in donkere scènes en helderwitte tinten in heldere scènes.

Naarmate het apparaat ouder wordt, zal de lichtopbrengst afnemen omdat de LCD panelen minder licht doorlaten. Het feit dat de lampsterkte op lange termijn afneemt is echter een universeel punt bij projectoren. 

BenQ DLP

DLP heeft in de basis een betere zwartweergave dan LCD, maar eerder genoemde technieken bij 3LCD maken dat deze verschillen nauwelijks nog waar te nemen zijn. Een groot nadeel van de oudere DLP projectoren was dat de kostbare lamp nogal vaak vernieuwd moest worden, omdat deze vaak maar een brandtijd van 2000 tot 5000 uur had. Sinds het gebruik van LED en lasers in de apparaten en de zogenaamde spaarstanden, is dat nadeel echter verminderd en hebben DMD chips een langere levensduur.

Wel kunnen sommige kijkers ook bij de nieuwe generatie DLP projectoren hinder ondervinden van wat men noemt het ‘regenboogeffect’. Bij snelle bewegingen van voornamelijk lichte voorwerpen over een donkere achtergrond, kunnen de ogen een kleurenwaas achter het lichte object waarnemen. Dit effect ontstaat door het ronddraaien van het kleurenwiel in de projector. In een projector met een zogenaamd 5 speed kleurenwiel is dit effect nauwelijks nog waarneembaar. Ook bij projectoren met drie DMD chips valt dit effect weg, omdat deze geen gebruik hoeft te maken van een kleurenwiel.

Een DLP projector verbruikt meer stroom dan een LCD projector en de ventilator van de lamp maakt over het algemeen ook meer geluid dan die in een LCD projector. Ook zijn er mensen die het geluid van het ronddraaiende kleurenwiel als hinderlijk ervaren.

Waar moet je op letten?

Naast de gebruikte technologie van de projector, zijn nog enkele aspecten van groot belang bij de keuze voor een apparaat. Naast lichtsterkte, weergegeven in ANSI, resolutie en contrast, zijn bijvoorbeeld ook zaken als koelingsgeluid en HD (ready) of 3D van belang.

Bestuursleden van ANSI projecteren gestandaardiseerd enthousiasme

De lichtsterkte van een projector wordt weergegeven in ANSI, dat staat voor American National Standard Institute. De hoeveelheid licht dat op het scherm valt, bepaalt de helderheid van het beeld. Hoe hoger de ANSI waarde, hoe beter het beeld bij slechte lichtomstandigheden. Bijvoorbeeld in ruimten waar veel (dag)licht is. Hoe lichter de ruimte, hoe hoger de ANSI waarde moet zijn. Voor een goed verduisterde ruimte, voldoet een projector met een lagere ANSI waarde. Overigens geldt dat vooral voor computerbeelden, want door de vaak donkere scènes in films, zijn deze minder gevoelig voor lichtopbrengst.

Ook de resolutie is van belang. Want hoe hoger de resolutie, hoe meer beeldpunten (pixels) waaruit een beeld is opgebouwd en hoe scherper dat beeld wordt. Vooral wanneer de projector gebruikt wordt om te gamen, is een hoge resolutie van belang. TV- en videobeelden worden namelijk doorgegeven in beeldlijnen, die door de projector worden omgevormd in pixels. 1024 x 768 en 1280 x 800 zijn momenteel nog steeds de meest toegepaste – en verkochte – resoluties bij projectoren.

BenQ full HD

Maar het aantal projectoren met HD ready (1280 x 720 pixels) of Full HD (1920 x 1024 pixels) neemt rap toe en worden ook steeds goedkoper. Voor minder dan duizend euro heb je al een prima Full HD projector. Producenten van projectoren hebben 3D ontdekt, al is een 3D Full HD nog behoorlijk aan de prijs. Een ‘gewone’ 3D beamer heb je al voor zo’n vijf- tot zeshonderd euro in huis.

De contrastwaarde geeft aan hoeveel grijswaarden de beamer kan onderscheiden tussen wit en zwart. Hoe hoger de waarde, hoe beter de detaillering en het zwartniveau van het geprojecteerde beeld. Iedere beamer maakt koelingsgeluid. Een ventilator in het apparaat zorgt ervoor dat de lamp gekoeld wordt. Op die manier wordt de levensduur van de lamp verlengd. Doordat veel beamers tegenwoordig een spaarstand hebben, waardoor de lamp op een lagere spanning brandt, is ook het koelingsgeluid de afgelopen jaren fors verminderd. Het is aan te raden te kiezen voor een beamer met een koelingsgeluid onder 25 dB.

Sony 3D projector

Ondertussen blijft de beamermarkt zich steeds verder doorontwikkelen. Zo neemt het aantal draadloze beamers toe, al moet daar op dit moment nog wel flink voor in de buidel worden getast. Heb je desondanks geen zin in kabels vanaf DVD-speler of computer, dan kan bijvoorbeeld door gebruik van een Bluetooth adapter of WiFi-verbinding de beamer aangestuurd worden. Epson bracht afgelopen najaar herfst de allereerste 3LCD HD ready projector met docking station voor iPod en iPhone op de markt. De MG-850HD, die ze op IFA 2011 met de wereld deelden en in Nederland op de AV-NU aan de consument werd voorgesteld, heeft een adviesprijs van 699 euro. Ook werd recent de iProjection app geïntroduceerd, voor draadloze projectie vanaf iPad of iPhone. En op de ISE in Amsterdam was er op het gebied van projectie ook weer van alles te melden. 

Epson MG-850HD

Het scherm

We hebben het tot nu toe vooral over projectoren gehad, maar het scherm is van minstens even groot belang voor een mooie weergave van de beelden. Waar opa vroeger genoegen nam met een wit laken tegen de muur, zorgt een goed projectiedoek zeker voor toegevoegde waarde. Zo beschikt het over een speciale coating, die voor unieke reflecterende eigenschappen zorgt. Daarnaast heeft het doek vaak een zwarte rand, wat zorgt voor een verhoogde waargenomen helderheid.

De prijs van een projectiedoek loopt ver uiteen, afhankelijk van de wensen. Wil je een handmatig of elektrisch oprolbaar projectiescherm, of toch een vast doek? En hoe groot en in welke verhouding moet dat dan zijn? De schermhoogte is afhankelijk van de afstand van de achterste kijker. Het scherm moet een zesde van die afstand bedragen. De breedte is 1,33 x de hoogte bij 4:3 en 1,78 x de hoogte voor een 16:9 (breedbeeld) verhouding.

Een goedkoop alternatief voor een doek, is speciale projectieverf. Hiermee schilder je zelf het scherm op je muur, waarna je met een magnetisch donker kader bovendien voor het ultieme contrasteffect kunt zorgen. Na het weghalen van dit kader, blijft een ‘normale’ witte muur over. Deze laatste optie kost zo’n 300 euro, voor een derde van dat bedrag heb je projectieverf om een scherm van 5 m2 te schilderen.

Conclusie
We hebben geprobeerd in bovenstaand verhaal wat meer inzicht te geven in de werking van beamers. Welke projector voor u de beste keus is, is van zoveel factoren afhankelijk, dat het onmogelijk is hier een advies te geven. Specificaties als lichtopbrengst, resolutie, contrast en koelingsgeluid zien er op papier altijd mooi uit, maar in de praktijk blijkt dat de combinatie van deze eigenschappen de kwaliteit van een beamer bepaalt. Daarnaast is enige subjectiviteit van invloed, zoals ook een goede home cinema set persoonlijk kan zijn - smaken verschillen tenslotte, en iedereen heeft andere voorkeuren. Overweegt u de aanschaf van zo’n apparaat, laat u dan goed voorlichten door een specialist.