Exogal legt het zelf als volgt uit. ‘Digitale versterkers zoals onze Ion gebruiken klasse D versterking (dat wil zeggen, ze zijn ‘schakelende versterkers’), maar ze verschillen van ‘traditionele’ Klasse D versterkers op fundamentele wijze. In een traditionele klasse D versterker wordt het binnenkomende digitale signaal afkomstig van een digitaal bestand eerst naar een DAC gestuurd. Binnen deze DAC wordt de data dan eerst omgezet naar analoog, waarin stroom wordt omgezet in spanning, die dan op zijn beurt weer wordt versterkt door de DAC uitgangstrap.
In geval van een ‘traditionele’ situatie, gaat het analoge signaal via een set interlinks naar een voorversterker, die op zijn beurt doorgaans bestaat uit meerdere fasen van versterking, een circuit om het volume te regelen en tot slot een uitgangsbuffer. Het analoge signaal wordt dan verder overgedragen door een reeks andere verbindingen aan de ingangstrap van de versterker. Een ontwerp dat op zijn beurt weer wordt gevolgd door een stuurtrap en dan pas uiteindelijk in de klasse D eindversterker die werkt middels pulsbreedtemodulatie (‘PWM’) terechtkomt. Als contrast ontvangt een digitale versterker rechtstreeks het pulscodemodulatie (‘PCM’) signaal van de digitale bron (optisch transport, computer, of muziek server).
Dit PCM signaal wordt dan omgezet in PWM binnen de DSP versterker (digitale signaalprocessor), waarbij ook het volumeniveau volledig binnen het digitale domein wordt bestuurt. Het PWM signaal stuurt dan tenslotte de eindtransistoren, zoals in een ‘traditionele’ klasse D versterker aan. Om alles samen te vatten maakt een digitale versterker gebruik van een klasse D eindtrap, net zoals ‘traditionele klasse D versterkers dat doen. Alleen vermijdt zo’n concept de talrijke omzettingen, analoge trappen en verbindingen waarmee je met conventionele (klasse D) versterkers wel altijd te maken hebt en die bovendien een substantiële hoeveelheid ruis en vervorming introduceren’.
Luisteren naar de Exogal Comet DAC
Exogal geeft nogal hoog op over de kwaliteiten van hun producten (ze zouden zo’n beetje alles moeten kunnen verslaan ongeacht prijs!) en normaal zou ik dit met een enorme korrel zout nemen. Ware het niet dat een groot deel van de oude Wadia ploeg achter deze ontwerpen zit. Nu is het toch meer van ‘het zal toch niet waar zijn dat hier nu eindelijk weer eens iets revolutionairs voor mij staat?’ Om alles tot op de bodem uit te zoeken maak ik dit keer bewust naast mijn beproefde North Star Design 192 mk II CD loopwerk, ook gebruik van een door Frank Vermeylen geadviseerde en door importeur More Music belangeloos ter beschikking gestelde Aurender N100 music server/streamer. Aanwezige DAC’s zijn verder de NADAC van Merging Technologies en de North Star Design Extremo.
Als versterkers worden naast de Exogal Ion die wordt gebruikt in het tweede luisterdeel, mijn eigen referentie Zanden 6000 geïntegreerde buizenversterker, de gloednieuwe North Star Design Blue Diamond geïntegreerde versterker en de Mirror Aemulus voor- met een nieuw ontworpen prototype Mirror Image stereo eindversterker ingezet. Gebruikte luidsprekers zijn Master Contemporary C, Dynaudio Contour 20 en Scansonic MB-5. Van groot belang voor het eindresultaat en nog te vaak onderschat is het belang van een goed audiorack zoals bijvoorbeeld het in mijn geval gebruikte Finite Elemente Pagode Master Reference HD12 rack met bijbehorend eindversterkerplateau. Kabels zijn tenslotte afkomstig van Siltech (Royal Signature Empress Crown RCA), AudioQuest (Fire RCA + XLR, Diamond USB + ethernet), White Gold (I2S), Sonore AC (Digital Reference S/PDIF + AES/EBU), Nirvana (PC Plus stroomkabel en SX luidsprekerkabel), Essential Audio Tools (Current Conductor generatie 1 stroomkabel) en Kemp Elektroniks (Reference stroomkabel).
Exogal Comet DAC: verrassend compleet
Hoewel ik van de importeur voor deze test al standaard de beschikking over de optionele Plus voeding krijg, blijkt Frank nog een verrassing voor mij in petto te hebben. Want naast deze ‘upgrade voeding’, blijkt hij nog een externe voeding van dit keer het Nederlandse bedrijf SBooster (BOTW Eco) te hebben bijgevoegd. ‘Je zult verbaasd staan wat deze Nederlandse variant nog extra aan het toch al erg goede geluidsweergave zal kunnen toevoegen’, zegt hij met een onverholen twinkeling in zijn blik.
Om meteen maar goed van start te gaan, maak ik in deze eerste ronde gebruik van de immer zeer goed presterende Aurender N100 music server/streamer. Op het tabletbeeldscherm prijkt de 24-bit 88.2 kHz PCM versie van het onvolprezen Diana Krall - ‘The Girl in the other room’ album. Een erg prettige collectie van Diana op haar muzikale hoogtepunt en vanaf de eerste noten van het nummer Temptation, begrijp ik meteen waarom Frank Aurender zo goed met Exogal vindt combineren. Beiden klinken namelijk als een mooi gelaagd totaal geheel. Zelfs zo goed dat het door mij zo vaak geconstateerde ‘standaard streaming audio karakter’ (ietwat ‘wit’ van klank met minder verzadigde timbres, ietwat over geaccentueerde detailinformatie en minder volheid en drive) ten opzichte van bijvoorbeeld topklasse cd weergave, nagenoeg afwezig is.
Wat dan overblijft zijn juist de typerende voordelen van streaming audio. Oftewel veel overzicht, verfijning, omlijning en afbakening van het muzikale gebeuren. Samen met de Aurender N100 geeft de Exogal Comet DAC de muziek dan ook daadwerkelijk een echt podium. Een prachtig gelaagde presentatie die net als voorganger Wadia de muziek weer de hoofdrol geeft en de techniek opmerkelijk ver naar de achtergrond dwingt. Ook cd weergave komt weer enorm bezielend en voortvarend uit de startblokken, hoewel het typerende onderscheid tussen streaming audio en cd dit keer minder nadrukkelijk wordt geëtaleerd dan ik normaal gewend ben. Let wel ik speel in deze fase nog met de Exogal Plus voeding en die blijkt bijna uiteraard, naast een voortreffelijke match met de Comet, de weergave ook een wat nadrukkelijker organisch karakter te geven.
Wanneer ik in een volgende sessie deze voeding verruil voor de fysiek aanzienlijk grotere Nederlandse SBooster, ben ik oprecht verbaasd dat dit zo veel invloed op de weergave heeft. Wat deze variant namelijk meteen laat horen is naast nog meer rust, meer verfijning en een verder opengetrokken weergave, ook een beeld dat behalve verder naar achteren, ook meer naar voren kan worden geplaatst. Oftewel een groter verschil tussen voor- en achtergrond. Als ik beiden virtueel met elkaar vergelijk, dan krijgt de Comet DAC met de Plus voeding meer de presentatie van een volledig opgetuigde Linn LP12 platenspeler, terwijl het met de SBooster meer de kant van een TechDAS Air Force III of in digitale bronnen vertaald, meer de richting van een MSB DAC op gaat.
Let wel ik heb het hier vooral over het soort presentatie en niet over de directe kwaliteiten van de genoemde voorbeelden. Vooral omdat in dit geval voor beide oplossingen wat valt te zeggen. Wat u zelf prefereert heeft ook veel te maken met uw eigen muziekvoorkeuren en wat u belangrijk vind in uw eigen weergave.
