Project JBL - op bezoek bij Harman International in Los Angeles

"HARMAN is dedicated to global excellence in the branded audio and infotainment markets. We develop and deliver solutions that embrace innovation, superior value, and a highly satisfying customer experience. We achieve this by fostering a culture of employee empowerment and creativity."

Zo luidt, volgens een bord in de ontvangsthal van Harman International in Northridge (Los Angeles), de mission-statement van het concern dat onderdak biedt aan wereldmerken als Harman Kardon, AKG, Infinity en JBL.

We zijn bij Harman in Northridge om een bezoek te brengen aan de afdeling waar door een klein team specialisten de fameuze topmodellen van JBL worden ontworpen. Terwijl we in de ruime en moderne hal wachten kunnen we mooi even de opgestelde historische Harman producten van dichtbij bekijken.

Een koperen Harman Kardon buizen-eindversterker, een haast antiek eikenhouten JBL muziekmeubel en een wederom in koper uitgevoerde Harman Kardon receiver zijn slechts enkele hoogtepunten.

Aan de tegenovergelegen wand zien we op strakke witte blokken een doorsnee uit het huidige assortiment: een JBL iPod Dock, een Harman Kardon surround-receiver, een draadloze AKG hoofdtelefoon en de Harman Kardon GLA-55 desktop luidsprekers die uit een helder stuk ijs gehakt lijken te zijn.

Dan gaan de klapdeuren achter de receptiebalie open een komt een vriendelijk lachende, wat oudere man op ons afgelopen. Het blijkt Greg Timbers, Chief Development Engineer bij Harman te zijn.

Greg Timbers is een levende audiolegende en al sinds 1972 verbonden aan JBL. Greg heeft het ontwerp van haast alle JBL Statement luidsprekers van de afgelopen dertig jaar op zijn naam staan, waaronder de eerste JBL Project Everest (DD55000) en de inmiddels legendarische K2 S9800.

Als we Greg volgen door de klapdeuren komen we in de ruimte waar de JBL luidsprekers worden ontwikkeld. "Nou, dat moet ik nuanceren," zegt Greg, "we houden ons hier voornamelijk bezig met het ontwikkelen van de betere JBL luidsprekers. De standaard luidsprekers worden tegenwoordig door een team in China ontworpen. Maar collega Jerry Moro heeft hier in Northridge onlangs wel de zeer betaalbare nieuwe Studio-5 serie ontwikkeld. Dat is een geweldige serie geworden die gebruik maakt van de een compression-driver voor het mid/hoog. We zijn als team heel erg trots op deze serie."

Nauwkeurige controle

In een aparte kamer zien we een stellage waarin de beweging van luidsprekerconussen met behulp van laser-interferometrie nauwkeurig in beeld kan worden gebracht. Alle JBL luidspreker-conussen worden op deze manier getest, ook die van modellen die in China worden geproduceerd.

Maar dat is voor de in de VS ontworpen modellen maar een gedeelte van het verhaal: in een stelling zien we verschillende modellen, maten en soorten luidsprekerkorven. Dan voegt ook ontwerper Jerry Moro zich bij het gezelschap. Jerry houdt zich bij JBL vooral bezig met het ontwerpen van de drive-units. "Met behulp van de computer maken we een ontwerp voor de korf van een luidspreker. Dat model printen we met behulp van een 3D-printer zodat we er een echte luidspreker-unit mee kunnen maken." Als Greg ons een model in handen geeft dat met een printer is gemaakt zijn we toch enigszins verrast.

Het model is uitermate stijf en stevig en gemaakt volgens het Dual-frame principe. "We kunnen hier in de beginfase van een ontwerp uitstekend mee experimenteren," vertel Greg, "Als we richting een definitief ontwerp gaan laten we natuurlijk echte korven maken met verschillende materialen en variaties op het basisontwerp. Maar die metalen korven zijn extreem kostbaar, er moet namelijk iedere keer een nieuwe matrijs gemaakt worden. De 3D printer maakt het ontwikkelproces veel goedkoper, sneller en flexibeler. Je kunt je namelijk voorstellen dat het maken van een matrijs ook veel tijd kost. De data voor een 3D print sturen we `s avonds naar China en dan hebben we binnen 24 uur een uitgeprinte versie in huis."

Papieren woofers

Ook laat Jerry ons een aantal enorme papieren woofers zien. "Het gebruik van gecoat papier lijkt misschien ouderwets," zegt hij, "maar er is nog steeds geen beter materiaal dan papier. Het is namelijk erg licht en is in het juiste ontwerp en met de juiste coating ook nog eens enorm stijf." Om dat te demonstreren krijgen we een 15" papieren woofer in de handen gedrukt. Een tik met de nagels op het papier resulteert in een doffe `plok`. Als we de fruitschaal bij de randen vastpakken en hem proberen te torderen hebben we geen succes, de stijfheid van deze vederlichte unit is enorm.

De toplijn JBL luidsprekers maakt bovendien gebruik van een `compression-driver` voor het mid en het hoog. Deze compression-drivers zijn in de mond van de uit SonoGlass gemaakte hoorn gemonteerd, die voorzien is van de voor JBL kenmerkende hellingshoeken van 60 graden horizontaal en 90 graden verticaal. Als Greg ons een compressie-driver laat zien valt op hoe compact deze is.

Rondom de hel verlichte hal zijn meerdere luisterruimtes gesitueerd. De belangrijkste luisterruimte is die van Greg zelf. Daar staat tijdens ons bezoek een setje Everest te spelen op een installatie van Mark Levinson. Ook Mark Levinson is namelijk een merk uit het Harman International pakket.

Na even naar de Everest geluisterd te hebben moeten deze absolute top-luidsprekers plaats maken voor een iets bescheidener geprijsd model: de nagelnieuwe JBL S4700 ($20.000). Deze luidspreker is met zijn hoogte van 107 centimeter en zijn breedte van zo`n 50 centimeter een stuk vriendelijker voor de gemiddelde Europese huiskamer. De S4700 maakt gebruik van een 1,9 centimeter titanium compression-driver die frequenties tot 40kHz weer kan geven. De mid/hoog compression-driver is gemaakt van een met AquaPlasTM gecoat titanium diafragma met een doorsnee van maar liefst vijf centimeter. De woofer is een 15" (38 centimeter) papieren versie zoals we die tijdens de rondleiding in handen hebben gekregen.

Vol verwachting

Vol verwachting nemen we plaats op de luisterpositie. Een groot aantal korte fragmenten uit verschillende muziekgenres passeert in een kwartiertje de revue: The Man In The Long Black Coat van Dylan, een vioolconcert van Tchaikovsky, Bye, Bye, Blackbird van het Ray Brown Trio en een drum-improvisatie van Jim Keltner. De S4700 is fel en dynamisch als de muziek er om vraagt, maar verandert even snel naar een weergave die delicaat en subtiel is.

De snaren van de violen in het vioolconcert van Tchaikovsky zijn haast individueel te onderscheiden, het gebruikelijk irritante fluittoontje dat tijdens The Man In The Long Black Coat continu op de achtergrond aanwezig is, is nu eens een keer niet irritant maar geeft brengt juist enige spanning aan de weergave. Bij de improvisatie van Jim Keltner krijgt de volumenknop een enorme slinger naar rechts. Keihard en onvervormd knallen de klappen tegen de borst.

Dan is het tijd voor een ruim elf minuten durende live-opname van Michel Jonasz. In het nummer Le Temps Passe van het album La Fabuleuse Histoire de Mister Swing zit werkelijk alles wat het leven van een luidspreker moeilijk kan maken: lage tonen die de fysieke grenzen van de luidspreker verkennen, subtiele percussie, een vleugel, een basgitaar, enorme(!) dynamieksprongen, vingerknippen, ruimte, diepte...

Ademloos luisteren we een klein kwartiertje, de volumeknop op een ongezond hoge stand. Ik ken de track erg goed...dacht ik. Wat ik met de S4700 ervaar stelt iedere eerdere ervaring met het nummer in een ander licht. Ja, het cliché dat je dingen hoort die je nog nooit eerder hebt gehoord mag weer eens uit de kast gehaald worden. Zelfs Greg slaakt na afloop van het nummer een diepe zucht: "Wow, this song has it all!" En ik? Ik moet me bedwingen om aan het eind van het nummer niet geestdriftig mee te klappen met het publiek.

Als Greg voorstelt de luidsprekers te wisselen met de Studio 590`s (1099 euro p/st.) bereid ik me mentaal voor op de enorme achteruitgang in de weergave. Dezelfde tracks worden weer in dezelfde volgorde gespeeld... en verrassend genoeg ook met dezelfde klankmatige eigenschappen. Goed, de enorme dynamiek, transparantie en verfijning van de S4700 worden bij lange niet gehaald. Maar toch blijft er evenveel wél overeind. Een paar treden lager op de audiofiele ladder weliswaar, maar het gemak, het fraaie laag en de uitstekende weergave van het midden en hoog zijn gebleven. De compression-divers in de Studio-5 serie kwijten zich uitstekend van hun taak en zijn duidelijk verwant aan hun duurdere broeders.

Na een puur uur vertoefd te hebben in het kloppende hart van JBL is de tijd gekomen om weer afscheid te nemen van Greg en Jerry, twee vriendelijke en bovenal bescheiden ontwerpers. Laten we hopen dat beiden hun werk nog vele jaren door kunnen zetten, want (en dat mochten we eigenlijk nog niet vertellen) er zitten nog een paar erg interessante - zeker voor kleinbehuisde Europeanen - modellen van de heren aan de Balboa Boulevard in Northridge aan te komen.