Reviewprimeur Marantz NA-11S1 - Streaming Voor Fijnproevers

Een week voordat ik deze recensie schreef was ik te gast op het Europese hoofdkwartier van Marantz voor de introductie van hun nieuwe netwerkspeler, de NA-11S1.

De speler maakte daar al een erg goede indruk, maar er gaat niets boven een beluistering in de eigen set. Gelukkig was de afspraak daarvoor al gemaakt, en daags na de bijeenkomst werd hij bij me thuisbezorgd. Over een uitpakparty gesproken! Plus, een mooie primeur voordat de NA-11S1 dit weekend in Veldhoven te ontdekken is.

Want het is een feestje om de bijna vijftien kilo zware speler uit de verpakking te halen. Hij is gebouwd als een tank en als je hem in je handen hebt, voelt hij onverwoestbaar aan. Het chassis van de speler is in het kader van afscherming geheel verkoperd, de zwarte (in mijn geval) of champagnegouden jas van massief aluminium die daar nog eens overheen zit zorgt voor een enorme mechanische stabiliteit.

Als de speler op zijn zware poten in mijn hifi-meubel staat, maakt zich onwillekeurig een gevoel van me meester dat 'pride of ownership' heet. En het ding komt alleen maar logeren!

De beschrijving van de aansluitmogelijkheden hou ik kort, want die informatie is tegenwoordig binnen twee knopdrukken op internet te vinden. Er zijn twee analoge uitgangen, een gewone en een gebalanceerde. Als je een (voor)versterker met gebalanceerde ingangen hebt heeft die aansluiting de voorkeur. Digitale uitgangen zijn er ook, een coaxiale S/PDIF en een optische Toslink. Die kun je eventueel gebruiken om de speler met een externe processor of d/a-converter te verbinden, maar ik ga hem uiteraard in de stand-alone modus testen.

Digitale ingangen zijn er drie, opnieuw een coaxiale en een optische, maar ook een USB ingang van het type B (printeraansluiting noemen ze dat ook wel eens). Verder vind je op de achterkant een ongeaarde IEC net-entree, een schakelaar om in te stellen of je de afstandsbediening intern of extern wilt gebruiken (intern is via een kabel die commando’s van een systeem-afstandsbediening doorgeeft), een RS232 aansluiting (voor in een home-automation systeem), een 'flasher' ingang waar je een externe ontvanger voor de afstandsbediening in kunt steken (zodat het apparaat ook achter een dichte kastdeur te bedienen is) en een netwerkaansluiting.

Die laatste is misschien wel de belangrijkste. Marantz kiest er ondubbelzinnig voor om deze netwerkspeler niet te voorzien van een WiFi ontvanger voor een draadloze verbinding met je netwerk. De reden daarvoor is simpel: WiFi is volgens Marantz leuk en aardig om een beetje te internetten of om documenten naar je printer te sturen, maar niet om hoogwaardige audiosignalen te transporteren. Ze hebben gelijk, zeker wanneer het HD materiaal van een hoge bitrate en samplingfrequentie betreft.

We Doen Het Goed Of We Doen Het Niet

De NA-11S1 werd tijdens de High End van 2012 in München al getoond, maar er werd meteen bij verteld dat het een prototype betrof. Pas tijdens de presentatie kregen we te horen waarom we uiteindelijk bijna aan jaar langer op de speler hebben moeten wachten. In de laatste fase van de ontwikkeling waren Ken Ishiwata en Rainer Finck aan het luisteren toen ze tot hun verbazing ontdekten dat de speler minder goed ging klinken als er, tijdens het spelen via de netwerkaansluiting, ook nog een USB kabel werd aangesloten. Dat kon natuurlijk niet, en de erg moeilijke beslissing werd genomen om terug te gaan naar de tekentafel.

Nieuw onderzoek toonde uiteindelijk aan dat zelfs een a-synchrone USB verbinding last heeft van storende invloeden (met name via de afscherming) en dat daar een grote invloed op de geluidskwaliteit van uitgaat. De digitale inputs moesten galvanisch van de rest van de schakeling gescheiden worden (dus geen directe elektrische verbinding meer). Dat zorgde niet alleen voor een verandering van de hardware, ook de software moest opnieuw geschreven worden. Ik geloofde de vertegenwoordigers van Marantz trouwens meteen toen ze vertelden dat het uitstel de moeite van het wachten meer dan waard was. Het probleem was niet alleen opgelost, de speler is er uiteindelijk ook nog beter door gaan klinken.

UPnP Perikelen
De bediening van de NA-11S1 is een apart verhaal. Alle benodigde functies (behalve de filters, waar ik later op terugkom) zijn vanaf het front te bedienen. Het display is goed afleesbaar, maar in de praktijk toch wat aan de kleine kant. Vooral als je in een grote collectie muziek op je NAS naar een bepaald album zoekt loop je tegen de beperkingen van een onzichtbare menustructuur aan. Dat hindert dus ook in zeker mate de mogelijkheden bij het gebruik van de (overigens uitstekende) afstandsbediening. In de gebruiksaanwijzing staat dat je de NA-11S1 ook via een browser op je computer kunt bedienen (de speler moet daarvoor uiteraard in het netwerk zijn opgenomen), maar die interface ziet er niet erg fraai uit. Nee, de aangewezen manier om de speler te bedienen is via een smartphone of tablet waar een geschikte App op draait. De NA-11S1 werkt namelijk volgens het UPnP protocol, een universeel systeem waarmee apparaten van verschillende merken via een gestandaardiseerde taal kunnen communiceren.

Er zijn zowel voor iOS als Android diverse 'Players' te downloaden, waarvan PlugPlayer waarschijnlijk de bekendste is. Sommige van die Apps kosten geld, zoals PlugPlayer ($) of Songbook ($$$), andere zijn gratis, zoals Controller van Sitecom. Vergeet die allemaal maar, want ze drijven je vroeger of later tot waanzin. Je kunt veel beter de speciale Marantz Remote App downloaden (gratis). Die bevat niet alleen unieke functies zoals het schakelen tussen de verschillende digitale filters in de NA-11S1 (kom ik ook nog op terug), maar hij werkt behoorlijk overzichtelijk en vooral stabiel. Mijn nogal grote muziekcollectie veroorzaakt af en toe kleine hickups, maar dan is het een kwestie van de App even actief beëindigen en opnieuw opstarten. Een ander klein nadeel is dat de Marantz Remote App voor gebruik op het relatief kleine scherm van een smartphone is ontwikkeld. Op een tablet zoals de iPad kun je het beeld weliswaar vergroten, maar daar wordt het een klein beetje onscherp van en de layout is dan vrij grof. Maar het werkt, en daar gaat het om.

Het idee achter UPnP is uitstekend, maar het protocol is mijn inziens nogal onflexibel en voldoet niet meer op alle punten aan de wensen van moderne gebruikers. Bovendien lopen bezitters van een zeer grote digitale muziekcollectie de kans dat het systeem traag en onstabiel wordt. In de praktijk zullen de meeste nieuwe gebruikers daar weinig last van hebben, maar ik had toch graag een door Marantz zelf ontwikkeld bedieningsprotocol gezien. Enfin, het zijn kleine persoonlijke ergernissen die er maar weinig toe doen. Tijd voor muziek!

Luisteren naar de NA-11S1 als streamer

Omdat de NA-11S1 al wat uurtjes op de teller had staan, was inspelen niet echt noodzakelijk. Een beetje acclimatiseren was voldoende en daarom werd direct na het aansluiten de onvolprezen internetzender Avro's Baroque Around The Clock aangezet voor een nacht en een dag onopdringerig doch smaakvol opwarmen. Geduld is een schone zaak, maar mijn nieuwsgierigheid was te groot, dus natuurlijk werd er vanaf de eerste klanken al met een half oor geluisterd. Daarbij vielen twee dingen op: het grote stereobeeld en de forse 'druk' in het geluid. Mind you, dat was dus met een (weliswaar zeer goed klinkende) internetstream van 256 kb/s! Dat beloofde wat voor de serieuze luistersessies.

De volgende avond vond de eerste van vijf intensieve luistersessies plaats. Normaal gesproken probeer ik een apparaat dat ik recenseer ten minste drie weken in huis te hebben, maar de deadline voor deze recensie lag door omstandigheden erg dichtbij. Ach, ik kan me een slechter tijdverdrijf voorstellen dan naar een schitterende netwerkspeler te luisteren. Ik besluit de 'usual suspects' van mijn recensie-playlist een keer te laten voor wat ze zijn en luister als eerste naar een album dat ik onlangs aan mijn collectie toevoegde. Axel Schultheiss is een getalenteerde gitarist die op zijn album On Wings (Ozella Music OZ020CD, via Linn Records, 24/44.1 download) een prachtige sfeer weet te scheppen met weidse klanken en ontspannen composities. Het gitaarspel klinkt via de NA-11S1 zeer gedetailleerd maar zonder een spoor van overdreven resolutie. De aanslagen op de metalen snaren zijn razendsnel en dynamisch en de warme klank bevat veel hout. De totale luisterervaring is in één woord ontspannen te noemen. Ik haal het cliché niet graag tevoorschijn, maar het maakt in dit geval het beste duidelijk wat ik voel: via de NA-11S1 klinkt digitaal opgeslagen muziek alsof ik naar een zeer goede platenspeler zit te luisteren. De ruimte waarin Schultheiss zit te spelen wordt levensgroot rondom mijn luidsprekers afgebeeld, met een niet eerder gehoorde breedte, diepte én hoogte.

Als ik ter referentie overschakel naar mijn eigen streamer wordt de afgebeelde ruimte kleiner en de klank wat donkerder. Nog steeds mooi en muzikaal, maar de NA-11S1 is gewoon mooier en muzikaler. Omdat de NA-11S1 ook nadrukkelijk als externe d/a-converter is bedoeld sluit ik mijn Squeezebox Touch (met Soundcheck software modificatie) via mijn AudioQuest Eagle Eye digitale interlink aan op de coaxiale input van de Marantz. Mijn stiekeme wens dat het vooral de upsampling converter in de Marantz is die voor de veel betere klank zorgt wordt slechts ten dele vervuld. De verbetering ten opzichte van mijn eigen d/a-converter is evident, maar haalt niet het niveau van wat de geïntegreerde netwerkspeler presteert. Blijkbaar is de jitter van het digitale signaal binnen de NA-11S1 toch nog een stuk lager dan op de digitale uitgang van mijn Squeezebox.

Een andere favoriet om de ruimtelijke weergave te testen is de track Sweet And Bitter van het album A Search For The Unexplored van A Forest Called Mulu, een project van Tom Holkenborg (Kong, Junkie XL) dat een schitterend geproduceerde mix van ambient soundscapes en drum&bass bevat (Keytone KYT 796 CD). Aan het begin van de track hoor je allerlei druppelachtige elektronische geluiden die ver buiten de luidsprekers door het geluidsbeeld dwarrelen. Zoals ik al een beetje had verwacht is de 'bubble' waarin dit allemaal plaatsvindt een stuk groter dan ik gewend ben. De elektronische bas die hier subtiel onder pulseert is behoorlijk laag, dat wist ik al, maar de kracht en diepte die de NA-11S1 er aan meegeeft zijn verbluffend. Dan manifesteert zich ook het grootste voordeel van een goede weergave van het (sub)laag: ik zit echt midden in de muziek, tijd en ruimte lijken te vervagen.

Altijd leuk als je eigen set, waar je al jaren naar luistert en die je als je broekzak denkt te kennen, je op dit soort momenten toch nog weet te verbazen. Net als bij Axel Schultheiss is de klank groots en gul, maar nooit overdreven fel van kleur of aangezet in het hoog. Tijdens de presentatie van de NA-11S1 lichtte Ken Ishiwata zijn klankmatige tuning toe. Hij is nadrukkelijk niet op zoek naar de ultieme resolutie maar geeft de voorkeur aan een fraai ruimtelijk beeld en een natuurlijke, misschien heel licht naar warm neigende klank van stemmen en instrumenten. Dat hoor ik duidelijk terug in de weergave bij mij thuis, en het is een verademing.

Okee, de natuurlijkheid, ruimtelijkheid, dynamiek en laagweergave van de Marantz NA-11S1 behoren dus tot de absolute eredivisie, maar dat blijft allemaal toch een beetje een technisch luisterverhaal. Hoe zit het met de overdracht van emotie? Daar moet het album Adventures In Your Own Backyard van Patrick Watson (Domino DNO 321) uitsluitsel over geven. Deze warme en intieme opname druipt ervan. Al bij de eerste klanken van de eerste track (Lighthouse) kun je me opdweilen.

Gloeiendegloeiende wat is dit lekker. De wat omfloerst klinkende en aarzelend gespeelde  arpeggio's op de piano klinken alsof het instrument voor me staat en als na een seconde of twintig de hoge stem van Watson invalt, beginnen mijn ooghoeken al te prikken. Als rond 3'10 boven een aanzwellend akkoord het trompetje weerklinkt dat me aan alle Italiaanse westerns uit de geschiedenis doet denken, houd ik het niet meer droog. Wel eens een privé-concert gehad waarbij de zanger het speciaal tegen jou had? Ik inmiddels wel dus.

Filter Naar Smaak

De filters die in de NA-11S1 zitten kun je niet vanaf het front van het apparaat bedienen, maar zowel op de eigen afstandsbediening als in de Marantz Remote App zit een duidelijk vindbare knop. Er zijn vier standen, Filter 1, Filter 2, Noise Shaper en DC-filter. Filters 1 en 2 worden in de gebruiksaanwijzing van de NA-11S1 niet specifiek genoemd, navraag levert de nog steeds niet al te concrete informatie op dat filter 1 een betere ruimtelijke weergave zou bieden en dat filter 2 een meer analoge karakteristiek heeft. De verschillen zijn subtiel maar duidelijk hoorbaar. Mijn persoonlijke voorkeur ging uit naar filter 2 vanwege de net wat betere muzikale samenhang die dit filter geeft. De toevoeging van Noise Shaping wordt gebruikt om de lineariteit van kleine signalen en de ruiskarakteristiek van het totale muzieksignaal te verbeteren. De techniek hierachter is vrij complex en wie daar echt interesse in heeft mag het opzoeken in Google, mij gaat het er om of het hoorbaar is.

Opnieuw: subtiel maar duidelijk. Vooral bij akoestische instrumenten komen zeer kleine details als vingers op snaren of mechanische bijgeluiden beter naar voren. Is dat dan toch niet het najagen van de ultieme resolutie? Ik vind van niet. Het draagt voor ondergetekende in positieve zin bij aan de beleving. Wie er niet van gediend is kan de Noise Shaping trouwens gewoon uitschakelen. Het DC-filter tenslotte is bedoeld om extreem lage geluiden (lager dan 1,7 hz) uit het signaal te filteren. Bij 0 Hz bestaat het signaal uit gelijkstroom (DC) en dat wil je niet in je versterker of door je luidsprekers hebben. Hier hoef je bij de meeste geripte cd’s trouwens niet bang voor te zijn, maar het kan nuttig zijn bij het afspelen van DSD bestanden, zeker de onbewerkte en uiterst dynamische opnames die in toenemende mate van internet kunnen worden gedownload.

DSD, met de NA-11S1 als D/A-converter.
En daarmee is het toverwoord gevallen. Dit is de overtreffende trap van alle features die de NA-11S1 rijk is. DSD is het bestandsformaat dat gebruikt wordt voor Super Audio CD’s. Het hoe en waarom zal ik jullie opnieuw besparen, maar DSD klinkt van alle digitale bestandsformaten het meest analoog. Daarom is het ook zeer geschikt voor de archivering in hoge resolutie van analoge mastertapes, iets waar Ken Ishiwata tijdens de presentatie van de NA-11S1 zich al zeer positief over uitliet. Nu is het gebruik van DSD bestanden niet zomaar een kwestie van downloaden en afspelen. Je hebt er een Player App op je computer voor nodig die in staat is het DSD bestand te verwerken en op de juiste manier (via USB) aan de d/a converter in de NA-11S1 aan te bieden. Gebruikers van een PC kunnen hiervoor het beste voor ongeveer 40 euro het programma JRiver kopen, Mac-gebruikers hebben de keuze uit programma’s van Amarra, Pure Music of Audirvana (prijzen variëren van ongeveer 4 tientjes tot meer dan 100 euro) en rond de tijd dat deze recensie verschijnt zal er ook een eerste werkende versie van JRiver For Mac verkrijgbaar zijn. Het is even vogelen met instellingen, maar als je de setup eenmaal hebt afgerond is het genieten geblazen. Ik heb daar tijdens de presentatie bij Marantz al een aantal zeer fijne voorbeelden van gehoord, maar thuis had ik de gelegenheid om een direct vergelijk te maken tussen 'gewone' PCM (oftewel een geripte cd) en DSD. Daartoe zette ik mijn Macbook Pro voor de verandering eens en keer naast mijn hifiset, en sloot hem met een AudioQuest Carbon USB kabel aan op de NA-11S1.

De muzikale keuze viel op het album In The Land Of Grey And Pink van Caravan. Een heerlijk voorbeeld van de progressieve muziek uit de Canterbury Scene, een Britse muziekstroming die ontstond in de vroege jaren 70 waarin popmuziek, jazz en rock vaak op humoristische wijze tot een geheel worden gesmeed. Ik heb op mijn NAS zowel de originele cd-persing als de (door Steven Wilson geremasterde) Deluxe Edition uit 2011 staan. Van die laatste kies ik de track Nine Feet Underground, een dik 22 minuten durend epos dat op de originele elpee de gehele b-kant vult. Heerlijke muziek, breed uitwaaierende toetsenpartijen van Richard Sinclair, fijne solo's op saxofoon en fluit door gastmuzikant Jimmy Hastings, een veelkleurige, grotendeels instrumentale trip. Welke versie als basis is gebruikt voor de DSD download die ik heb is niet duidelijk. Wel duidelijk is dat deze versie met twee vingers in de neus rondjes fietst rond de toch al erg goede remaster van Wilson. Alles wat een echt goede opname tot een succes maakt is groter. De dynamiek, de ruimtelijke weergave, het realisme van de klankkleur, de druk in het laag, de definitie van het laag...moet ik doorgaan?

Conclusie
Het is natuurlijk afhankelijk van de kwaliteit van de opname, maar ik denk dat je in het algemeen kunt stellen dat een DSD versie altijd zal winnen van een PCM versie van dezelfde bron, ook al is dat een Hi-res versie. Wat heeft een gemiddelde gebruiker daar aan? Misschien niet zo veel. Het aanbod van DSD bestanden is nog vrij beperkt (maar groeiende) en dat maakt het voornamelijk een pluspunt voor audiofielen die echt het onderste uit de kan willen hebben. Maar dat is dan ook precies de doelgroep waar Marantz zich met de NA-11S1 op richt. De prijs van 3999 euro is niet mals, maar als je dat in perspectief ziet met wat je er voor krijgt is het begrijpelijk en verantwoord. De NA-11S1 is om te beginnen fantastisch mooi gebouwd, en de grote aandacht die aan de integriteit van het digitale en analoge signaal is besteed plus de mogelijkheid om DSD af te spelen dwingen ook bewondering af. Dat, met de mogelijkheid om hem als externe d/a converter te gebruiken, maakt de prijsstelling op dit moment redelijk uniek. De kleine ongenoegens van de wat onflexibele bediening via UPnP zijn mijn kleine ongenoegens, gevoed door een bepaalde onwil om genoegen te nemen met minder dan ik gewend ben. De Marantz Remote App werkt echter goed en is stabiel, dus nieuwe gebruikers zullen er weinig tot niks van merken.

De markt van High End streaming werd tot nu toe gedomineerd door twee Britse merken die (terecht) een fantastische reputatie hebben op dit gebied. Wat mij betreft is daar met de komst van de Marantz NA-11S1 een speler van formaat bijgekomen. Hij is heel, HEEL erg mooi. "Partir, c'est mourir un peu" zeggen de Fransen. Ik vond dat altijd een vrij pathetische, zij het poëtische uitdrukking. Maar als ik naar de lege plek kijk die de inmiddels weer ingepakte NA-11S1 achterlaat snap ik wat ze bedoelen…

HiFi.nl plus- en minpunten
+ Erg mooi gebouwd
+ Fantastische geluidskwaliteit
+ Kan DSD bestanden afspelen

- Vooralsnog relatief klein aanbod van DSD materiaal
- Niet de meest flexibele bediening via UPnP interface