Luisterbezoek Tjerk
Een luisterbezoek bij Tjerk: "low"budget - high end?
Inleiding
Beloofd is beloofd, dus hier is `ie dan, een review van een budgetset, waarbij de "lat" gelegd wordt bij 5000 Euro. Het was, hetgeen bleek uit enkele e-mails, wellicht wat verwarrend voor sommige lezers maar mijn laatste review, namelijk die van Henk`s set, betrof beslist nog niet dé relatief betaalbare set die ik graag een keer wilde gaan beluisteren. Henk`s set is er namelijk eentje uit een duurder segment. Het kostte namelijk toch enige moeite om kandidaten te vinden met een, voor hifi-begrippen, betaalbare set, waarbij de componenten met zorg zijn uitgezocht en niet bepaald als "doorsnee" te omschrijven zijn. En met doorsnee bedoel ik dan de gebruikelijke stereostapels, die in menig huiskamer te vinden zijn.
Ik heb er nu toch eentje gevonden, namelijk een set met een totale nieuwwaarde van ongeveer 5000 Euro en dat is, om Henk z`n set er als voorbeeld nog even bij te nemen, nog geen kwart van de nieuwwaarde van die set. Wellicht is ook deze budgetklasse voor sommige lezers nog wat te hoog gegrepen, maar in vergelijking met mijn voorgaande luisterbezoekjes al zeer fors lager. Maar goed, met dit bedrag in het achterhoofd ga ik in dit luisterbezoek beluisteren wat er binnen deze budgetklasse zoal mogelijk is. Ik was echt heel benieuwd, dus lees snel verder!
Op reis
Ook dit keer is de bestemming naar het luisterbezoek niet bepaald "om de hoek" en na een reis van ca. 1,5 uur rijd ik een rustige buitenwijk van Den Haag binnen. Hoewel de weersvoorspellingen die dag niet bepaald gunstig waren, bleef het onderweg en verder ook de rest van de dag droog en deed de zon haar uiterste best om in beeld te blijven.
Tjerk had me per e-mail een zeer duidelijke routebeschrijving gegeven en zonder enig zoekprobleem onderweg kon ik de auto iets verderop in het woonerf parkeren en maak ik enkele ogenblikken later kennis met Tjerk. Bij het betreden van de zonnige woonkamer word ik al onthaald met klassieke achtergrondmuziek van de hifiset, waar het vandaag om zal draaien.
Kennismaking
Tjerk is een rustig en serieus type van 46 jaar oud. Hij heeft een eigen reclamebureau en werkt daar voornamelijk als ontwerper en webprogrammeur. Hij bewoont met z`n vriendin en twee kinderen een moderne en ruime eengezinswoning. Zij zijn op het moment van mijn bezoek echter niet aanwezig, want op zondag gaan ze vaak op familiebezoek. Dat komt Tjerk wel uit, want dan heeft hij alle tijd om onder het genot van een wijntje van muziek te genieten. Verder luistert hij vooral `s-avonds als de kinderen naar bed zijn met een boek op de bank of terwijl hij zit te werken op zijn laptop.
Inmiddels staat de koffie klaar en vertelt Tjerk me het één en ander over z`n audioverleden, z`n huidige set en z`n voorliefde voor het Engelse merk Sugden.
Audiogeschiedenis
Tjerk was er al jong bij; al sinds zijn twaalfde is hij al met dingetjes aan het prutsen, zelfgemaakte speakers en zo. Uiteindelijk startte het redelijk serieus met een Dual pick-up, een Sony-versterker (typenummer weet hij niet meer, het was dat "dingetje met die houten zijkanten" ) en een paar kleine Jamo-boxen.
Toen hij het ouderlijk huis uitging had hij een bij elkaar geraapt zooitje, zoals hij dat noemt, dat na een paar jaar werd vervangen door een setje met ex-demo spullen van de plaatselijke B&O-dealer in Den Haag.
Dat was een Thorens TD165 met Shure MM-element, een Technics "Class AA" versterker waarvan de dealer zei dat hij goed was en een stel Mission 707`s. "Natuurlijk was dat geen echte Klasse A versterker", aldus Tjerk, "maar al met al was het best een aardige set, zolang je maar niet te hard draaide". "En die Missions waren helemaal niet gek", vult hij verder aan.
Toen Philips met de eerste CD-speler op de markt kwam hoorde Tjerk `m op een demo en was gelijk verkocht. Tjerk: "Weg met de spetters, krassen, slechte dynamiek, ruis, vuil en andere ellende, kortom weg met de Thorens!". Tjerk denkt dat hij een van de eerste klanten was voor die cd-speler. In de winkel wisten ze er nog nauwelijks iets van. Tjerk vertelt: "Volgens mij heette die eerste Philips, dat bovenladertje, iets van cd100 of zo? Het was niet eens zo`n slechte speler trouwens. Toen hij kapot ging werd hij jaren later vervangen door een of ander anonieme Sony."
Toen hij ging samenwonen heeft hij de Missions vervangen door de B&W-speakers, typenummer weet hij ook niet meer, van zijn vriendin. Ook de Technics versterker moest er aan geloven, de Kenwood van z`n vriendin werd beter bevonden.
Na een aantal jaren gingen die B&W`s kapot, volgens Tjerk hingen "de vellen" aan de conussen, dus daar moest iets beters voor komen. Dat kwam een stel B&W CDM7se speakers voor in de plaats.
En ondertussen had hij de Kenwood versterker van zijn vriendin al vervangen door een Quad 33/303 combinatie. Daarna werd de Quad vervangen door een Sugden Optima 140 versterker. De Sony CD-speler werd vervangen door een Sugden CD21.
De huidige set
De huidige set is over een periode van drie jaar gefinetuned. Wat Tjerk gedurende deze periode is bijgebleven is het uitproberen van vrijwel het hele Nordost-assortiment voor kabeltjes en de B&W Nautilus-serie, met name de N805. En voor wat betreft de cd-speler heeft hij maandenlang cd-spelers beluisterd en thuis uitgetest. Soms stonden er drie tegelijk bij hem thuis. Uiteindelijk bleven alleen de Rotel 991, de Sugden CD21 en een Meridian over en viel de definitieve keuze op de Sugden. De Sugden Optima 140 werd vervangen door een Sugden A21a versterker.
De set is nu als volgt opgebouwd: Sugden CD21 cd-speler, Sugden A21a versterker, Monitor Audio New Silver 6 speakers, Sony MDS JE-520 minidiscspeler, een oud type Stax hoofdtelefoon, Siltech FTM3 interlink, Van Den Hul D352 Hybrid speakerkabel. Verder is er nog een oude Kenwood tuner en een Pioneer dvd-speler voor de kinderen.
De huidige set (vervolg)
Het merk Sugden is een verhaal apart. Het bedrijf is in 1960 opgericht door James Edward Sugden in Yorkshire/England en is destijds begonnen met het produceren in klein oplages van wetenschappelijke meetinstrumenten voor diverse toepassingen. Later werd er ook meetapparatuur speciaal voor audio gebouwd. In 1966 werden de eerste Sugden versterkers ontwikkeld, de Si401 en Si402 pure klasse A voor- en eindversterker. Het model A21 is hier feitelijk weer een verdere ontwikkeling van. Het oorspronkelijke model kwam eind jaren `60 op de markt en had een vermogen van 2x12 Watt, klasse A. Het model A21 was destijds het eerste goed klinkende transistorontwerp op de markt, met zeer lage harmonische vervormingscijfers.
De huidige A21a is in 1998 op de markt gekomen, is opgebouwd uit hoogwaardige componenten en levert een vermogen van 2x25 Watt, klasse A. De versterker ontwikkelt een behoorlijke warmte, volgens opgave van de fabrikant ca. 55° C., en een persoonlijke check na een uurtje luisteren bevestigt dit ook. Het uiterlijk is ook behoorlijk gerestyled; van een oorspronkelijke houten ombouw naar een strak design met een titanium-coated front. Gezien de lange historie is de Sugden A21 waarschijnlijk de langst geproduceerde versterker op de markt, de A21a is nog steeds leverbaar.
Als cd-speler heeft Tjerk z`n keuze laten vallen op de Sugden CD 21. Deze cd-speler maakt gebruik van het Philips CDM 12.1 loopwerk, gekoppeld aan een 18 bits hybride DAC, door Sugden zelf aangepast met een klasse A lijnuitgang.
De Monitor Audio New Silver 6 is een basreflex 2,5 wegsysteem, met twee poorten aan de achterzijde. Met de meegeleverde stoppen kun je naar wens één of twee poorten afsluiten om een wat al te enthousiaste laagweergave te verminderen. De speakers zijn opgebouwd met een 15 cm. basunit, een 15 cm. mid/basunit en een 25 mm. tweeter. De toegepaste luidsprekerunits zijn behoorlijk bijzonder te noemen. De conussen zijn namelijk opgebouwd uit een legering van aluminium en magnesium met een keramische coating. Dit maakt deze units niet alleen erg licht maar ook erg stijf. Hierdoor reageren ze zeer snel op aangeboden muzieksignalen zonder opbreekverschijnselen.
De kasten zijn slanke verschijningen met hun afmetingen van 83 cm. hoog, 18 cm. breed en 25 cm. diep en zien er perfect afgewerkt uit. De speakers hebben een frequentiebereik van 38 tot 30 kHz en een nominale impedantie van 6 Ohm.
Teneinde tot de huidige set te komen heeft Tjerk vooral heel erg veel beluisterd en beschouwt dat eigenlijk nog steeds als een "on-going proces". Hij is dus eigenlijk nog steeds niet geheel klaar. Een betere tuner staat op z`n verlanglijstje maar ook bijvoorbeeld andere speakerkabels. De huidige Van den Hul-bekabeling is naar zijn mening geen slecht snoer, maar het laag is volgens hem ietsje aan de trage kant. Maar ook daar zal hij ruimschoots de tijd voor gaan nemen. En als er ooit een "bak geld uit de lucht valt" komen er misschien andere speakers.
De luisterruimte
De luisterruimte
De set staat in de woonkamer opgesteld, deze ruimte is L-vormig met een open keuken in het achterste deel. Het woongedeelte is ongeveer 6,5 x 6,5. De modern ingerichte woonkamer heeft een interessante vorm door de hoge glazen serre boven de raampartij en is volgens Tjerk akoestisch best in orde. Hij wil hier dan ook verder niets aan verbeteren. "De kamer is niet alleen van mij, maar ook van mijn vriendin en de kinderen", aldus Tjerk. Ook is hij van mening dat hifi voor hem geen doel is, maar een middel om van muziek te genieten. Dat genieten kan hij dus ook op een flutsetje als het moet en hij zal dus zeker niet zijn hele kamer gaan verbouwen voor het laatste pingeltje in een of ander cd-tje.
De set staat in een linkerhoek bij het raam opgesteld, waarbij de apparatuur in een houten kastje met glazen deurtjes is geplaatst. De speakers staan naar schatting 2 meter uit elkaar, iets naar binnen gedraaid, op ongeveer 0,5 meter van het raam. De gehele raampartij is bedekt met vitrage. Ongeveer 3 meter van de speakers zijn twee leren bankjes in een hoekopstelling geplaatst, met een salontafel achter de bankjes in de hoek. Langs de linkerwand bevind zich een open haard, tegen de rechterwand staat o.a. een kast, waarin Tjerk z`n cd`s heeft opgeborgen.
Luisterindrukken
Als ik vraag naar Tjerks muzikale voorkeuren omschrijft hij dat als "alles wat met liefde en fantasie gecomponeerd en gemaakt is". Het maakt hem daarbij niet uit of het pop, rock, jazz, blues of klassiek is.
Audiofiele plinkeplonk opnames boeien hem minder, tenzij ze aan de eerder genoemde criteria voldoen. Hierbij noemt hij bijvoorbeeld de audiofiele blues-opnames van Mighty Sam McLain van het Audioquest-label. Verder draait hij op het moment veel Madonna (Ray of Light en American Life), Nils Lofgren, Diana Krall en natuurlijk Miles Davis, waarbij de cd "Kind of Blue" zijn favoriet is. Hij heeft er zelfs zijn zeilboot naar vernoemd.
Het wordt tijd om te gaan luisteren. Ik bespreek ditmaal m`n luisterervaringen meer in algemene zin en neem daarbij enkele van de beluisterde cd`s als voorbeeld. Dat komt omdat ik enkele opmerkingen heb, die mij eigenlijk in vrijwel iedere opname in meer of mindere mate "opvallen".
Deze set kan ik niet echt als spectaculair omschrijven, eerder wat beheerst en ingetogen. Als geheel klinkt het dus vrij rustig en niet erg dynamisch, van mij mag het best wat pittiger. Dit is bijvoorbeeld goed te horen bij "Dark side of the Moon" van Pink Floyd, deze klinkt wat "matter" en heeft ook veel minder attack dan ik verwacht had.
De breedteplaatsing is redelijk goed, de beluisterde cd`s van Madonna hebben voldoende elektronische effecten in de opnames om dit goed te laten horen. De diepteplaatsing vind ik echter matig, wellicht hebben de speakers een wat grotere afstand naar de raampartij nodig of heeft de glazen serre boven de speakers hier een negatieve invloed op. Het "podium", oftewel stage, concentreert zich meestal precies tussen de speakers en het klankbeeld komt daardoor wat plat en "gecomprimeerd" over. Hierdoor is het soms wat lastiger om alle facetten (zang, instrumenten) uit de muziek goed uit elkaar te houden. Daarbij mis ik de lucht en de ruimtelijkheid in diverse opnames die we beluisteren en ik zelf ook goed ken. Wel komt het geluid behoorlijk goed "los" van de speakers.
De laagweergave is voor zo`n slanke speaker goed te noemen en is prima in staat om aardig wat druk op te bouwen, wel klinkt de bas in sommige opnames soms wat wollig en ongedetailleerd. Het plaatsen van een stop in de onderste basreflexpoort maakt de bas weliswaar strakker en nauwkeuriger, maar ook minder vol. Daardoor verliest de speaker de nodige warmte, die in deze grote luisterruimte best welkom is.
De stemmen in de beluisterde opnames zijn goed in het midden geplaatst, maar staan in de meeste gevallen echter wel wat laag (ca. 1 meter boven de grond) en hebben wat weinig body. Hierdoor klinken stemmen wat aan de "dunne" en daardoor onnatuurlijke kant. Ook bij cd`s, die ik zelf goed ken, zoals Nils Lofgren - "Acoustic Life" en Diana Krall - "Live in Paris" is dat het geval.
Ik vind dit een prima set voor kleine bezettingen, akoestische instrumenten en klassieke muziek.
Dat blijkt bijvoorbeeld ook bij het beluisteren van een uitstekend opgenomen cd van Mighty Sam McClain, ondanks de eerder genoemde punten laat de set zich van haar beste kant horen. Ook cd van Keb` Mo` - "Just like you" valt in dit verband in positieve zin op, zelfs als het volume wordt opgedraaid klinkt het best wel lekker en blijft de set evenwichtig klinken.
Tenslotte...
Tenslotte...
Het beluisteren van een set uit deze prijsklasse zag ik beslist als een uitdaging, maar het viel me uiteindelijk niet mee om de prestaties van deze set, afgezet tegen de budgetklasse, positief te beoordelen. Uiteraard is een set van 5000 Euro niet gering, de afzonderlijke componenten zijn ongetwijfeld van hoge kwaliteit, maar toch hoorde ik niet geheel het muzikale plaatje wat ik min of meer verwachtte te horen. Ook een set uit deze prijsklasse zou naar mijn idee een realistische en geloofwaardige stage moeten kunnen neerzetten, waardoor je veel meer bij de muziek betrokken raakt en je het met recht een muzikale set mag noemen. Met name de diepte, de dynamiek én de stemmen zijn toch wat zwakke plekken in deze set. Wellicht waren m`n verwachtingen iets té hoog, want in dit opzicht was ik dus toch een beetje teleurgesteld. Ik twijfel er dan ook over of de set van Tjerk als geheel kan meekomen in deze budgetklasse, maar misschien zit ik er wat dat betreft wel naast.
Uiteraard heb ik mijn bevindingen met Tjerk besproken en hem wat suggesties gedaan, die de set naar mijn idee als geheel naar een hoger niveau kunnen optrekken. Ik denk hierbij aan zaken als: een andere en/of ruimere opstelling van de speakers waarbij de wand met de schouw een optie kan zijn. Het kán zijn dat de glazen koepel boven de speakers, in combinatie met de raampartij er achter, een negatieve invloed op het geluid heeft. Wel is het dan belangrijk om ze royaal naar voren te trekken, zodat de schouw geen verstoring in het stereobeeld veroorzaakt. Het polechecken van de apparatuur, wellicht andere luidsprekerkabels, het vervangen van de standaard netsnoeren en het plastic stekkerblokje achter het audiokastje zijn ook ideeën om eens uit te proberen. Sommigen van deze suggesties kosten helemaal niets, andere suggesties kunnen via een goede dealer vaak vrijblijvend uitgeprobeerd worden en lijken me zeker de moeite van het uitproberen waard.
Naar aanleiding van mijn bevindingen wijs ik er nog eens op dat mijn luisterindrukken uiteraard zijn gebaseerd zijn op persoonlijke voorkeuren en referentiekaders. Ik probeer wel altijd zoveel mogelijk muziek te beluisteren, die de betrokkene zelf selecteert. Het geeft mij een idee met welke muziek de betrokkene zijn set beluisterd, meestal is een set volledig op zijn muziekvoorkeur afgestemd. Bovendien tracht ik hiermee te voorkomen dat ik tijdens het beluisteren van de set aan eerdere luisterervaringen of de eigen set ga refereren. En tenslotte doe ik door deze werkwijze bij ieder bezoek vaak goede muziektips op, er is nog zoveel mooie muziek te ontdekken die ik nog niet ken.
Mijn persoonlijke mening zegt dus verder niets over de kwaliteit/prijsverhouding van deze set en zal hopelijk ook niets afdoen aan het luisterplezier dat Tjerk aan deze set beleeft. Want dat hij luisterplezier aan deze set beleeft is me tijdens m`n bezoek wel duidelijk geworden. Zo vertelt hij dat hij soms zó van bepaalde muziek kan genieten dat hij op een avond drie keer achter elkaar dezelfde cd draait. Nou, als je dan geen muziekliefhebber bent!
Tot slot wil ik Tjerk bedanken voor een gezellige luistermiddag, de lekkere koffie en de diverse muziektips die ik bij hem heb opgedaan.
Naschrift Audiopaul:
Vlak na het voltooien van deze review ontving ik bericht van Tjerk, waarin hij meedeelt dat hij net als ik niet tevreden was tijdens de luistersessie en eigenlijk ook al niet gedurende de dagen ervoor. Naar aanleiding van mijn review is hij de maandag er op met de speakers bij z`n dealer langs geweest. Daar is volgens Tjerk een technisch mankement aan het scheidingsfilter van één van de speakers geconstateerd en is deze daarom vervangen. Omdat mijn reviews altijd een momentopname, is in overleg besloten om de review wél te plaatsen. Wel heb ik voorgesteld om op een later tijdstip een nieuwe luistersessie te doen. Uiteraard zal ik dan opnieuw verslag doen van die luistersessie en aan deze review toevoegen.
De set van Tjerk:
- Sugden A21a versterker;
- Sugden CD21 cd-speler;
- Monitor Audio New Silver 6 speakers;
- Sony MDS JE-520 MD-speler;
- Kenwood KT-57L tuner;
- Van den Hul D352 Hybrid ls-kabels;
- Silltech FTM3 interlink;
- Stax hoofdtelefoon.
Beluisterde muziek:
- Jewel - Pieces of you (Foolish games 7567-80739-2);
- Madonna - American Life;
- Diana Krall - Live in Paris (Verve 065 109-2);
- Pink Floyd - Dark side of the moon (Capitol CDP 7 460001 2);
- Alan Parsons - On air (Traffic Tradings TT10041);
- Nils Lofgren - Acoustic life (Demon Records FIENCD 934);
- Mighty Sam McClain - Give it up to love (Audioquest AQ-CD1015);
- Keb` Mo` - Just like you (Okeh/Epic 484117 9);
- Madonna - Ray of light Maverick 9362 46847-2);
- Yo-Yo ma - Solo (Silk Road SK61739);
- Count Basie - Basie jam (Pablo J33J 20017);
- Art Ensemble of Chicago - The third decade (ECM 823213-2);
- Alvin Lee & Ten years after - Pure Blues (Chrysalis 7243 8 33450 21)
© Audiopaul, oktober 2003
Noot van de redactie:
Deze AudioPaul Beluistert is exclusief geschreven door AudioPaul voor HiFi.nl en wordt daarnaast ook gepubliceerd op AudioPaul`s eigen website: www.audiopaul.nl.