SAMENVATTING

Voor menig liefhebber van buizenversterkers zal het merk Fezz niet geheel nieuw zijn. Evenmin voor bezoekers van de Warschau audioshow waar Fezz Audio jaar in jaar uit volle zalen trekt. Importeur Penhold heeft de stoute schoenen aangetrokken en brengt Fezz naar Nederland. Op uitnodiging van Penhold nam ik een hele dag de showroom over en ging aan de slag met uit de Fezz Evolution Line een Lybra 300B versterker en een door Lukas Fikus gecertificeerde Equinox DAC by Lamperizator. Alweer een naam die in de kringen van buizenversterkers hoog staat aangeschreven. Gecombineerd met Lumin, SBooster en Paradigm gaf ik flink gas met Fezz.

Fezz Evolution series 

Fezz heeft in de Evolution lijn versterkers met 300B buizen, EL34, 2A3, PCL86 en KT88. Gekozen is voor de Lybra 300B, met op elk kanaal twee 300B buizen parallel geschakeld voor een vermogen van 15 Watt per kanaal. Waarbij de unieke eigenschappen van de 300B bewaard zijn gebleven en niet zijn opgeofferd voor extra power. De buis staat single ended in volledig klasse A. Stuurbuizen zijn 6SN7 en 12AX7.

Het gehele ontwerp van de Lybra 300B is gedaan in eigen huis bij Fezz. Wie namelijk in de historie van het familiebedrijf duikt zal zien dat Fezz in de vorige eeuw opgericht is door vader, die zich specialiseerde in het wikkelen van transformatoren waarvoor specifieke kennis onontbeerlijk is. Zijn twee zoons werken nu ook in het bedrijf en hen is buizentechniek letterlijk met de paplepel gevoerd.

Fezz laat weinig los over wat zij gebruiken en ik was niet brutaal genoeg om de Lybra open te schroeven. Het uiterlijk van de versterker is bijzonder fraai. Niet voor niets heeft Fezz met zijn ontwerpen een Red Dot Award gewonnen voor de vormgeving. Afgeronde hoeken van aluminium, een zwarte bovenplaat, trafokappen in dezelfde kleur, buizen symmetrisch opgesteld. De Evolution-lijn is verkrijgbaar in maar liefst zeven kleuren geanodiseerd aluminium. Van bescheiden zilver tot felrood. Zonder meerprijs! Een eenvoudige afstandsbediening wordt meegeleverd waarmee alleen het volume bediend kan worden. De trafo heeft uitgangen voor 4 en 8 Ohm. Op de achterzijde zien we drie lijningangen en ruimte voor opties.

Voor de Lybra 300B zijn die opties een Home Theater ingang, een subwoofer uitgang en een Bluetooth 5.0 printplaat. Opties die af fabriek worden ingebouwd en niet later toegevoegd kunnen worden. Bezint eer gij begint voor wat u nu of in de toekomst zou willen. Jammer dat de extra ingang of BT gekozen moet worden met schakelaars aan de achterzijde, dat is lastig als de versterker in een rek komt te staan. Oh ja, de Lybra 300B heeft een autobias, dus weinig omkijken naar de buizen. De standaard buizen zijn van PSvane. Optioneel zijn Full Music 300B buizen leverbaar, onvermijdelijk tegen een meerprijs.

Lamperizator approved 

Een Fezz Equinox DAC by Lamperizator is gebaseerd op PCM1794 d/a-converter chips. Een converter gemaakt voor PCM-streams tot 192 kHz en 24-bit. Bijzonder aan deze chip is dat de hoogste zes bits geconverteerd worden door een ladder converter en de volgende achttien door bitstream. Waarmee dynamiek wordt gegarandeerd en de ruis laag blijft. Verder heeft een PCM1794 achtmaal oversampling en een stroomuitgang. Achter de chip zit een enkele dubbeltriode, een 12AU7/ECC82, verscholen achter een weg te schuiven glaasje aan de bovenzijde van de speler. Heerlijk voor wie graag met buizen speelt, je hoeft het apparaat niet uit elkaar te halen om van buis te wisselen.

In totaal zijn er vier ingangen beschikbaar, tweemaal Toslink, één coax en éénmaal USB (384/32). De DAC heeft dezelfde fraaie vorm als een Lybra versterker en is eveneens in dezelfde kleuren leverbaar. Voor wie nog nooit heeft gehoord van Lukas Fikus een korte toelichting. Het is een Pool die zich al geruime tijd bezighoudt met het maken van buizenapparatuur en vooral op het gebied van DAC’s een reputatie hoog heeft te houden. Zijn ontwerpen zijn niet gebaseerd op de laatste technische hoogstandjes, ze zijn bedoeld om muziek mee weer te geven. Waarbij gebruikte componenten met zorg zijn uitgekozen op muzikale prestaties. Dat Lukas zijn naam wenst te verbinden aan Fezz zegt iets over de kwaliteit van het bedrijf Fezz an sich.

Wat en waar? 

Ik kon aan de slag met een Fezz Evolution Series Lybra 300B met PSvane buizenbezetting, een Fezz Equinox DAC by Lamperizator en een Lumin U2 Mini netwerkspeler zonder eigen dac, gevoed vanuit een SBooster. Luidsprekers waren een paar Paradigm Founder 100F vloerstaande modellen met elk drie woofers, een middentoon en een tweeter. Een driewegsysteem met een rendement van 93dB, daarmee prima geschikt voor een 15 Watt versterker. Alle kabels van AudioQuest, muziekbronnen opgepikt vanuit de Lumin App waren Qobuz en Tidal. In eerste instantie sloot ik de Lumin met coax aan op de Equinox DAC, later werd het een USB-verbinding die net wat lekkerder speelde. Gekeken is in de Lumin App of alle waardes van de U2 Mini op fabrieksinstelling staan.

De luisterruimte is groot, luisterafstand zeker drie meter en de twee luidsprekers staan zo’n 2,5 meter uit elkaar. Ondanks de afmeting van de ruimte heeft de Lybra 300B voldoende power om hard te kunnen spelen met onder meer Pink Floyd. De akoestiek is helaas niet optimaal, ach helaas, thuis is de akoestiek vaak evenmin van studioniveau. Jammer dat er geen netfilter is ingezet, of fraaie ethernetswitch, de weergave was soms best ruw, wat niet te wijten is aan de componenten. Een euvel van een kantooromgeving op een industrieterrein.

Als ik zit kijk ik tegen de Fezz apparatuur aan en verbaas mij over het strakke uiterlijk. Buizenversterkers zijn vaak industrieel afgewerkt, met uitstekende schroeven en een te groot front. Zo niet deze Fezz met zijn grote regelaars. Het uiterlijk doet mij denken aan Braun ontwerpen uit de vorige eeuw.

Als DAC en versterker spelen zoals het uiterlijk doet vermoeden, dan wordt dit een leuke dag. De afstandsbediening blijkt gevoelig voor vette vingers en maakt wat grote stappen, heen en weer lopen voor een subtiele regeling is soms nodig. Na ruim de tijd te hebben genomen om een eerste indruk op te doen en de akoestiek eigenaardigheden te leren kennen, werd het tijd om mijn eigen referenties te gaan afspelen. Het was trouwens maar beter dat ik de tijd nam om rond te lopen, want is de laagweergave op de luisterplek bescheiden van aard, tussen de weergevers ontstaat juist heel wat bas.

Klassiek beginnen 

Muziek gespeeld door Vilde Frang op haar album ‘Homage’ is heel dynamisch opgenomen met zeer zacht gespeelde passages, terwijl de pieken je doen opschrikken. De Lybra 300B speelt heel transparant voor zowel haar viool als een vleugel die met haar meedoet. Gaf de coax-verbinding tussen Lumin en DAC soms een klein rafeltje, USB is minstens zo helder en doorzichtig als glas, maar dan zonder het randje waar ik zo gevoelig voor lijk te zijn. Vilde’s muziek weet totaal los te komen van de weergevers, staat daarmee vrij in de ruimte. Zonder beperking naar de zijkanten in een breed beeld. Zodat zelfs de meest subtiele noten vanwege de ruimtelijkheid hoorbaar blijven en alle aandacht vragen.

De meespelende vleugel blijft bescheiden op de achtergrond, zo zacht dat pianist haast bang lijkt om een toets aan te slaan op het klavier waarmee het spel van Vilde verstoort zou raken. Speelsheid straalt van de weergevers, snelheid, het vermogen om zelfs de kleinste nuances hoorbaar te maken. Een erg fijne combinatie met deze iets minder helder spelende USB-kabel, een kabeltje waarmee te tunen is naar een warmere weergave. Noodzakelijk? Nee, maar smaken kunnen verschillen.

Het geheel speelt zodanig dat wisselen naar een andere soort muziek moeite kost. Waarbij ik nog op de valreep bedenk dat ik ongelofelijk geniet van de techniek die Vilde in haar spel legt. Als in een anatomische les wordt elke noot ontleed, elke beweging van vingers en snaar geregistreerd. Terwijl de muziek op nummer één blijft staan het geen technische optelsom gaat worden van gespeelde noten. Muziek zweeft in vrijheid op de luisteraar af om met hem of haar te flirten, te verleiden en te koesteren.

Een andere violiste mag op het podium, Chloe Chua uit Singapore speelt samen met het Singapore Symphony Orchestra ‘Butterfly Lovers & Paganini’. Muziek waarin duidelijk Chinese invloeden te herkennen zijn, en tegelijk de speelsheid van Paganini gehandhaafd blijft. Prachtig solowerk met daarachter een groot orkest wat zorgt voor een sterk fundament. Mooi hoe de viool van Chloe weet te mengen met het orkest, terwijl het eigen sterke vioolspel toch als een openbloeiende roos de aandacht trekt.

De transparantie van dac, versterker en luidsprekers weet het voor elkaar te krijgen dat je geen noot hoeft te missen en tegelijk volop kunt genieten. Net als bij Vilde is elke beweging op de viool te volgen, terwijl nu een orkest voor de aanvulling zorgt. Van roffelende pauken, via de bassen en cello’s, tot aan een eenzame dwarsfluit. Voor dit soort klassieke muziek is de setup zonder twijfel van mijn kant volledig geslaagd.

Lief, wilder en jazz 

Tegenwoordig is zij Madame Sarkozy, echter het album ‘Quelqu’un m’a dit’ kwam uit voor haar huwelijk onder haar eigen naam: Carla Bruni. Heerlijke kleine Franse liedjes gezongen met een hijgerige stem, het zuchten en kreunen bekend van de Franse chansonnières. Gitaar, lichte begeleiding, een stem die niet te groot mag worden.

De tweemaal 300B levert meer dan genoeg laag en is zeker geen bas-arm watje. Je moet alleen even de juiste plek in de ruimte zoeken. Wat lastig blijft, is dat ik de ruimte bij de importeur niet ken en de ruimte erg groot is. Het is sowieso knap dat een 300B aan een luidspreker met een normaal rendement dit vol weet te spelen zonder te ver in de harmonische vervorming te schieten.

Bruni dus, fijn zingend, dichtbij de luisteraar met een goed verstaanbare stem. Geen moment vastplakkend aan de voorzijde van de luidspreker. Gitaar wat verder van de microfoon gehouden, Bruni zelf juist dichtbij voor het intieme effect. Het nummer zal nooit uitgroeien tot een mega hit, Fezz zal het een biet zijn, die laat het allemaal op een aangename manier de ruimte invloeien. Met de noodzakelijke hulp van Lumin en Paradigm.

‘Walk on the Wild Side’ eerst uitgevoerd door Suzanne Vega, straks door Lou Reed. Ook hier dat gevoel dat de zangeres dicht op de microfoon staat, instrumenten verder weg. Met elk een eigen plekje in het grote en vooral ook diepe stereobeeld. Luchtig is het juiste woord, toch voorzien van een degelijk fundament. Je kunt elk instrument zo aanwijzen. Reed is donkerder, past beter bij de tekst die niet bepaald opbeurend is. 

Echt mooi de stem van Reed, overtuigend en menselijk. Intens met veel nuances, mondgeluiden, doorleefd. Het achtergrondkoor is zo opgenomen dat de dames steeds verder naar voren komen, tot voorbij de lijn van de speakers. Dat soort details zijn overduidelijk binnen dit systeem naar voren te halen. Slagwerk bestaat voor een groot deel uit kwastjes op trommels, het vegen is goed te volgen. Bastonen strak en melodieus in het geheel. Saxofoon springt aan het einde naar voren voor een indrukwekkende afsluiting van het loopje in de achterbuurt.

Niet te vinden op Qobuz, wel op Tidal, is Christy Baron met haar album ‘I thought about you’ waarop een aantal jazz klassiekers staan. Gekozen vanwege de ruimtelijke weergave die mogelijk is en mogelijk wordt gemaakt door het Fezz systeem. Los van de ruimtelijkheid die hoorbaar is, zweeft de muziek tussen de luidsprekers op een vrije manier. Een 300B kan heel open spelen op de ene versterker, maar ook klein, tot aan pietepeuterig Madurodam formaat op een andere versterker (auw, ik trap op vele tenen). Niet met Fezz, hier is de 300B juist groot en realistisch. Terwijl ik de goede eigenschappen van een 300B in vol ornaat blijf behouden.

In de tweede track met de titel ‘Round Midnight’ krijg ik een diep laag dat mij verbaasd doet staan. En hoe gaaf is het slagwerk dat rechtsachter meedoet. Stem levensecht, natuurlijk, veel nuance, intiem en zuiver. Het kan dus wel met deze buis, als je het maar goed aanpakt met instelling en vooral met trafo-techniek. De basis van het bedrijf Fezz laat zich hier horen. Knap werk van het Poolse familiebedrijf.

Rock van vroeger 

Ik ben geen liefhebber van ruige rockmuziek, maar wat Pink Floyd, Fleetwood Mac, Dire Straits, Santana of goede zang kan geen kwaad. ‘Welcome to the Machine’, kan dat op deze buizen? Wel degelijk! Laag rolt over de vloer, gitaarsnaren leiden naar de zang, elektronische muziek gaat tot ver buiten de weergevers. Ik bevind mij in een bel van geluid die in 3D tot boven mijn hoofd reikt. Een bel waar ik in rond kan kijken en kan ontdekken. Misschien een tikje rafelig, wat zomaar de opname kan zijn of het vervuilde lichtnet/ethernet, indrukwekkend in luidheid en ruimtelijkheid. ‘The Chain’ heeft een lekker hakkend ritme, brede en grote gitaren, geknepen zang in het midden van de stage. Vraagt wel om wat power vanuit de versterker om echt indrukwekkend te worden. Ruig zoals deze muziek moet zijn, niet al te gepolijst. Net als ‘Telegraph road’ van Knopfler waarbij zijn gitaar hoort te knallen. Het is even zoeken naar het origineel tussen alle remasters op Tidal en Qobuz, maar de oorspronkelijke opname is er nog.

Van bijna stil rond acht minuten tot knallen tegen het einde van de track: ik krijg respect voor 300B parallel op een paar gewone luidsprekers. ‘Black Magic Woman’ met Carlos op gitaar brengt herinneringen terug uit mijn jeugd. Veel links en rechts stereo zoals in die tijd gewoon was. Verder gedateerd en dat laat Fezz horen. De band klinkt verstopt, op de gitaar van Carlos na. Het tijdsbeeld wordt erg goed herschapen.

Uit 1975 is Emmylou Harris met haar hit ‘Boulder to Birmingham’ nog net zo hartverscheurend als vroeger. Zang nog even pakkend, extra stemmen van de bandleden de zaal vullend, instrumenten net zo simpel en zuiver als bij een country band op een festival. Niet voor niets was zij één van mijn heldinnen in die tijd. Naast Ronstadt en Parton. Ik beleef het allemaal opnieuw dankzij Fezz.

Ik ben om 

Je zal maar als afkerige van enkelvoudige 300B buizen in een single-ended klasse-A opstelling geconfronteerd worden met een systeem waar je zelf eigenlijk geen invloed op hebt. Om vervolgens te moeten erkennen dat een parallelgeschakeld paar 300B buizen wel degelijk in staat is om op correcte en stevige wijze een paar speakers met maar liefst drie woofers per kant aan te sturen. Ik ben lang niet de enige die weet dat een uitgangs-transformator een versterker kan maken of breken. Maken, in het geval van een Fezz Evolution Lybra 300B.

Voor mij staat een prachtige versterker die hebberig maakt. Vanwege zijn muzikale eigenschappen, zeker ook vanwege het fraaie uiterlijk waar je naar blijft kijken. Net als de Equinox DAC met zijn enkele knop en het slim verstopte elektronenbuisje. Dat een Lumin U2 Mini met een SBooster goed presteert, dat wist ik wel, Fezz is een eerste kennismaking, net als het duo Paradigm Founder 100F luidsprekers.

Het was een dag genieten van eigen muziek op twee Poolse componenten, waar ­– naar zo blijkt terecht – al veelvuldig met veel lof over geschreven is. Fezz weet muziek transparant te brengen, met een hoge mate van zuiverheid. Speelt soepel en weet een stevige, onderbouwende hoeveelheid bastonen in de juiste proportie door de uitgangstrafo te jagen. Het middengebied is zoals je verwacht van een versterker met 300B buizen transparant als glas, in dit geval niet technisch hard maar juist teder als dat wordt vereist en krachtig als de artiest daarom vraagt. Hoge tonen zijn zuiver, overheersen niet en lopen keurig in de pas met midden en laag. Welk aandeel de Fezz Equinox DAC daarin heeft en welk deel de Fezz Lybra 300B voor zijn rekening neemt, daar kan ik niet over oordelen. De combinatie sluit in ieder geval geweldig op elkaar aan en daardoor heb ik vertrouwen in elk component apart. Om over het uiterlijk nog te zwijgen, buizenversterkers kunnen er dus ook mooi uitzien!

Als ik een waardering ga geven, dan moet ik beseffen dat de Fezz-versterker en -dac mij nog onbekend waren, dat ik de luidsprekers voor het eerst hoorde en dat de akoestiek van de ruimte een derde en grote factor van onbekendheid is. Derhalve waag ik mij niet aan een score, al jeuken de vingers voor een hoge, en hou ik het op ‘Aanrader’. Want dat ik de lezer graag kennis zou willen laten maken met Fezz is zeker waar. Ongeacht of uw interesse wel of niet direct uitgaat naar apparatuur met elektronenbuizen, je weet tenslotte nooit hoe een balletje rolt.

Fezz Lybra 300B versterker
5.349 euro | www.penhold.nl

Fezz Equinox DAC: 2.500 euro
Paradigm Founder 100F luidsprekers: 3.239 euro per stuk
Lumin U2 Mini streamer incl. SBooster: 2.899 euro