Laat ik het maar meteen bekennen: zelf ben ik fan van vloerstaande luidsprekers en liefst de wat grotere exemplaren. De jaren hebben me echter geleerd dat lang niet iedereen dat zo ziet, niet alle muziekliefhebbers over een eigen luisterkamer kunnen beschikken en we gedwongen worden steeds kleiner te gaan wonen. Maar een compacte speaker op een holle voet plaatsen is toch ook maar niks? Dat ziet het Britse Harbeth ook zo en dus stonden we te popelen om hun Nelson te ontdekken; wij kregen als een van de allereersten een preproductie-exemplaar om te testen.
Laten we voor zover nodig beginnen bij wat eigenlijk algemeen bekend moet zijn: compacte luidsprekers, afgedaan als ‘boekenplankluidsprekers’, horen helemaal niet thuis op de boekenplank. Ze verdienen een stevige voet die los in de ruimte wordt gepositioneerd voor optimaal presteren. 'Maar dat neemt toch evenveel plaats in als een vloerstaande luidspreker?', werp ik dan op; ik stop liever geld in luidsprekers dan in lucht, wat zo’n voet eigenlijk doet.
De Harbeth Nelson brengt de oplossing voor dergelijke discussies: het is een esthetisch ogende voet, die een er bovenop geplaatste boekplankluidspreker de nodige steun verleent, maar in die hoedanigheid ook nog eens actief bijdraagt aan de muziek door als subwoofer te functioneren. Harbeth schuift begrijpelijkerwijze hun eigen compacte P3ESR XD luidsprekermodel naar voren als complement voor de Nelson, maar laat evenzeer de vrije keuze elders te gaan shoppen voor wat je boven op de zuil wilt zetten, zoals LS3/5a afgeleiden van andere fabrikanten zoals Falcon, Graham, Rogers, Linn of Spendor. Sympathieke jongens daar in West Sussex!
Harbeth: een halve eeuw luidsprekertechnologie
Harbeth kan met fierheid terugblikken op een halve eeuw geschiedenis en ontwikkeling van luidspreker-technologie. De stichter – Dudley Harwood – was in de jaren ’60 en ’70 hoofd van de afdeling luidspreker-ontwikkeling bij de legendarische BBC. Hij drukte met zijn onderzoek zijn stempel op de luidsprekerindustrie. Harwood zweert bij materiaalkennis en dan specifiek het materiaal waaruit de luidsprekerconus wordt vervaardigd – voor hem essentieel voor de prestaties en meer specifiek de resolutie van elke luidprekercomponent.
Naar het einde van zijn carrière bij de BBC Research Department, ontdekte hij een nieuw type kunststoffilm dat hem geschikt leek voor het vervaardigen van luidsprekerconussen. Met de toestemming van de BBC verkreeg hij een patent. Na zijn pensionering startte hij als luidsprekerfabrikant en stichtte hij Harbeth. In 1977 stelde hij de HL Monitor (Mk1) voor, die gebruik maakte van zijn gepatenteerde bas/mid-luidspreker met polypropyleen conus. Een wereldprimeur! Een strakkere bas en lagere kleuring waren de grootste troeven.
De Harbeth P3ESR XD in Rosewood
In 1985 stelde een leverancier een geheel nieuw type plastic voor aan Harwood. In theorie leende het zich tot het fabriceren van een luidsprekerconus. Het nieuwe materiaal voorspelde uitstekende akoestische eigenschappen en precies de juiste massa. Het had niet de rubberachtige moleculaire structuur van polypropyleen die tot dan de soepele overgang naar de tweeter bemoeilijkte. Het nieuwe materiaal bleek echter veel minder kneedbaar dan polypropyleen en extreem moeilijk vacuüm te vormen tot de gewenste 3D-kegelvorm. Dat belette Harwood niet om door te gaan met zijn volgende product, de Mk4 monitor. Het publiek reageerde enthousiast, maar de toelevering van de luidsprekerconussen zette een domper op het succes.
Toen kwam Alan Shaw op de proppen, die in de jaren ’60 als assistent op zaterdagen ook al BBC-ervaring had opgedaan, werkzaam was bij een Japanse halfgeleiderproducent en daar heel wat leerde over kwaliteitsmanagement en product-innovatie. Hij nam in 1986 Harbeth Audio Ltd over.
De gedreven zoektocht naar het ‘ideale’ conusmateriaal ging verder als het RADIAL™-(Research and Development in Advanced Loudspeakers) project en leidde tot een ‘ideaal’ materiaalconcept: een composiet van holle glasparels en een polymeer. Dit leverde de perfecte stijfheid op die nodig is voor een zo pistonisch mogelijk beweging van de conus, terwijl zachter polymeer beter is voor een goede demping van resonanties in het materiaal. Het bleek geen eenvoudige opgave om de verhouding van beide componenten heel exact te bepalen voor een optimaal resultaat. Er werd een matrix van mogelijke testmengsels uitgedokterd en begonnen met experimenten in kleinschalige proefproducties. Alle stalen werden geanalyseerd om tot een selectie van potentiële kandidaat-mengsels met ideale akoestische prestaties te komen. En last but not least moest in de petrochemische industrie een partner gevonden worden om de gewenste kunststofcompound op maat voor Harbeth te produceren. De gewenste conusproductie werd enkel mogelijk bevonden door het inzetten van het veel duurdere spuitgieten in plaats van het gebruikelijke thermisch vacuüm vormen.
Bij spuitgieten zit er geen ‘geheugen’ in het materiaal en behoudt de conus altijd zijn vorm. Bij vacuüm vormen wil de conus na het vormen altijd weer terug naar zijn oorspronkelijk vorm: een vlak vel. Vandaag de dag verwerkt Harbeth de RADIAL™-conussen (inmiddels in een verbeterde RADIAL2 versie) in de maten 110 mm (P3ESR XS) en 200 mm (alle andere modellen).
Harbeth Nelson: uitpakken maar!
De Harbeth Nelson subwooferzuil zit per stuk verpakt in een stevige omdoos. Bij het uitpakken valt op dat er nagedacht is over het bijgesloten verpakkingsmateriaal om het uitpakken te vergemakkelijken.
De zuil wordt goed beschermd met een soort stoffen kap, waarover een stevige plastic zak zit. Perfect gevormde vulstukken boven- en onderaan de omdoos houden alles goed vast om transportschade te vermijden.
Naast de zuil vinden we een universele voeding alsook een doosje met accessoires in de verpakking waaronder een zakje spikes (5 stuks) en zelfklevende siliconen voetjes (een strip van 5).
De Harbeth Nelson toont onderaan een groot cirkelvormig zwart plateau (Ø35cm), opgebouwd uit twee even grote schijven met daartussen een geperforeerde stalen band (4,5cm). De daarboven priemende zuil wordt strak omsloten door zwart luidsprekerdoek. Bovenaan de zuil zit een vierkant plateau (19 x 19 cm) om de boekenplankluidspreker op te ontvangen. Uit het plateau loopt achteraan een kabeltje (+/-17cm) met blauwe mantel en uitlopend in een rode en blauwe draad met vertinde uiteinden. Hiermee haalt de actieve zuil het ingangssignaal uit de er bovenop geplaatste boekenplankluidsprekers.
Jammer dat het een beetje ‘cheap’ en simpel oogt en voelt. Bij navraag werd vanuit de fabrikant hiervoor een mooiere oplossing beloofd in de uiteindelijke productieversie. Het snoertje mondt uit in een gebalanceerde ingang via transformator met 5kOhm afsluitweerstand, zodat de versterker die de boekenplankluidsprekers aanstuurt geen bijkomende belasting ervaart.
Onderaan de voet zit aan de achterkant een paneeltje met de aansluiting voor de externe voeding en een volume-regelaar met centrale klikstand. Je kan dus meer of minder laag uit de zuil laten stromen, maar enkel in de centrale klikstand ben je zeker dat beide zuilen even hard gaan. Een stappenschakelaar was hier wellicht beter geweest.
De Nelson biedt onderdak aan een 5” woofer (110 mm) en een 50W digitale versterker, voorafgegaan door een ‘digital signal processing unit’. Die DSP-schakeling wordt verondersteld de cross-over frequentie te bepalen en zo de samenwerking tussen de subwooferzuil en de daaraan gepaarde boekenplankluidspreker te optimaliseren. Niks te regelen en geen zorgen over maken, ‘just plug-and-play’ aldus Harbeth. We zullen het later zelf wel horen of het klopt.
Leve de kleintjes
Na het paar Harbeth Nelson uit zijn verpakking te hebben bevrijd, was het de beurt aan de ons toevertrouwde boekenplankluidsprekers. Harbeth adviseert zelf de P3ESR XD als ideaal complement voor de Nelson.
We kregen de schattige kleintjes – 306 x 190 x 184 mm; 6,1 kg per stuk – in ‘cherry’-uitvoering, alias kersen (kerselaar). Ze zitten per gepaard duo verpakt – met L- en R-markering op de rug. Net als hun ‘steunpilaar’ die hen al stond op te wachten, zaten de P3ESR XD met veel respect en liefde voor het product verpakt. Na het wegnemen van de plastic zak, gevolgd door de vilten hoes, komt de zeer compacte speaker tevoorschijn. De afwerking is uitstekend, met afgeronde zijden aan de voorkant. Onze ‘cherrys’ ogen uiterst aantrekkelijk, maar voor andere smaken laat Harbeth in totaal liefst 6 uitvoeringen opdraven, waaronder satijnwit en ‘rosewood’ (Palissander).
Harbeth adviseert de luidsprekerfronten te laten zitten tijdens gebruik, want ze worden ‘getuned’ met de fronten gemonteerd. Bij gebruik van de fronten zijn deze verzonken in een gleuf in de voorkant van de luidsprekers enhebbendaardoor geen negatief effect op de afstraling. Volgens de opgegeven specs worden er een 110 mm Harbeth RADIAL2™ bass/mid en een 19 mm ferrofluid-gekoelde tweeter (van fabrikant SEAS) gebruikt. Samen dekken die een frequentiebereik af van 75 Hz - 20 kHz. De ondergrens is exact de bovengrens van de Nelson. De gevoeligheid wordt met 83dB gespecificeerd; de belastbaarheid met 50 Watt RMS en de aangesloten versterker krijgt een impedantie van 6 Ohm voorgeschoteld.
De achterkant van de kleintjes verblijdt met degelijke metalen aansluitingen voor naar keuze banaanstekkers, spades of kale draadeinden.
Bij het voltrekken van het huwelijk tussen de Nelson en de P3ESR XD stellen we vast dat het oppervlak van het P3ESR XD grondvlak exact gelijk is aan deze van het plateau bovenaan de subwooferzuil. Die zuil plaatst de P3ESR XD op de ideale luisterhoogte: 1145mm tot de bovenzijde of 970mm tot de tweeter van de P3ESR XD. Met de bijgeleverde spikes onderaan de Nelson mag je er nog 20mm bij tellen. Allemaal logisch, wanneer beide producten van dezelfde producent stammen, maar toch ook weer een getuigenis van de zorg die Harbeth besteed aan alle details.
Minder fraai vinden we dat de luidsprekerkabel naar die P3ESR XD zomaar in het ijle bengelt. Enige geleiding of een aansluiting meer uit het zicht zou estheten wellicht meer weten te bekoren. De fabrikant beloofde hier in de uiteindelijke versie een andere oplossing dan bij de pre-productie versie. Uit de bijgevoegde handleiding vernemen we de aanbevolen opstelling: 2m uit elkaar en 3 m t.o.v. het midden van de horizontale aslijn tot de luisterpositie; beperkt indraaien 0 – 10°.
De muziek heeft het woord
Om de Harbeth Nelson te kunnen beoordelen, is het noodzakelijk eerst een beeld te vormen van wat de Harbeth P3ESR XD luidsprekers op zich presteren.
We beginnen met Diana Krall en Singing in the Rain (album This Dream of You – 2020). Het geluid treedt mooi uit de speakers en vult de ruimte moeiteloos. Het draagt zelfs krachtig en ver in de kamer.
Captain of Her Heart door Randy Crawford (album Every Kind of Mood – 1998) laat een mooie breedtevulling horen. Minder indraaien, zelfs recht geplaatst, gaf hier het beste resultaat, maar dit kan verschillen voor elke individuele luistersituatie.
Lover Man door de virtuoze trompettist Chris Botti (album To Love Again – 2005) klinkt helder en detailrijk.
De Harbeth P3ESR XD ontpopt zich als een aangename allesvreter: van het Rachmaninoff Piano Concerto 1 door de populaire pianiste Yuja Wang van Chinese afkomst (album 2023) naar Recuerdos door de BuJazzO big band (album Cuban Fire) kost de kleine geen moeite. Steeds blijft het klankbeeld open en evenwichtig, stroomt het geluid moeiteloos de ruimte in. De eerste indruk is zelfs dat men weinig mist onderaan het spectrum.
De kleintjes verdragen ook hoge volumes met een fraai behoud van de klankbalans. De kastjes geven geen krimp, blijken perfect gedempt. Erg aangenaam om naar te luisteren en we kunnen alleen maar besluiten dat de Harbeth P3ESR XD ‘geen simpele kleine‘ is!
Hoog tijd om de Harbeth Nelson toe te voegen. Eerst denk je wat ontgoocheld dat er weinig nieuws te beleven valt. De Harbeth P3ESR XD blijft lekker doorgaan, maar dan wordt duidelijk hoe het klankbeeld meer body krijgt, voller en ‘warmer’ overkomt. Dat is nog nadrukkelijker hoorbaar bij laag weergavevolume. De Harbeth Nelson staat daar niet brutaal te hameren, maar voegt aangenaam muzikaal laag toe. Dat geeft het Rachmaninoff Piano Concerto 1 in F-Sharp Op. 1 Allegro Vivace / Yuja Wang nog meer kracht en allure.
De plaatsing en het karakter van de piano overtuigen. De combinatie verslikt zich nooit in het geweld van het philharmonisch orkest en weet de detaillering te bewaren. En ook big band is daar erg happy mee: Recuerdos / BuJazzO, I love being here with you / Diana Krall (album Live in Paris – 2002), Signed – Sealed – Delivered door Steve Gadd & WDR Big Band (album Center Stage)…
In dat laatste nummer zit een tijdlang de lead gitaar mooi getekend onder de blazers, waarna de percussie zich aansluit. Als dan de blazers voluit gaan – eerst afzonderlijk trompet / trombone / sax, dan allen tezamen – stroomt het allemaal onverstoorbaar de kamer in. De basgitaar heeft een licht voelbare druk, klinkt zeer realistisch. Nadien krijgen de basdrum en snare drum het woord in een drumsolo, dat alles meeslepend overtuigend.
Het lijdt geen twijfel dat de Harbeth Nelson de Harbeth P3ESR XD nog wat meer laat schitteren, tot een nog dynamischer weergave verheft.
Besluit
Het concept zit goed. Het geheel oogt voor velen heel wat acceptabeler dan even hoge vloerstaande luidsprekers. Dat heeft vooral te maken met de slanke zuil die tussen de sokkel en het plateau voor de boekenplankluidspreker zit. Die laatste lijkt als het ware te zweven boven de zuil.
We hebben de Harbeth Nelson tot hier altijd ‘subwooferzuil’ genoemd, maar zijn grootste kwaliteit is dat hij dat niet echt is. Hij manifesteert zich als een beschaafde aanvullende laagweergever ten dienste van de erboven geplaatste boekenplankluidspreker. En dat maakt de Harbeth Nelson juist tot een te omarmen vriend voor muziekliefhebbers die kwaliteitsweergave nastreven.
Hoewel het vooral om de Harbeth Nelson te doen was, kunnen we niet anders dan de Harbeth P3ESR XD een ferme pluim uitdelen. Dit is een juweeltje van een compacte luidspreker! En ja hij wint er zeker nog bij als hij mag samengaan met de Nelson.
Het ware besluit van deze review blijft eerder een prijs- en smaakvraag… Voor 4.000 euro + 3.000 euro voor de P3ESR XD koop je heel wat fraaie vloerstaande luidsprekers. We denken sponstaan aan de Bowers & Wilkins 703 S3, Dynaudio Evoke 50, KEF R7 Meta, Monitor Audio Gold 200, tot een Sonus Faber Olympica Nova III. Die vragen dan weer om een betere versterker en luidsprekerkabels uit een hogere klasse, terwijl de Harbeth P3ESR XD zich budgetvriendelijk laten aansturen door een integrated versterker als bv. de Cambridge CXA61 of CXA81, de ‘retro’ Musical Fidelity A1, om maar wat te noemen.
De combinatie is ook de juiste keuze als je niet kunt leven zonder het unieke natuurlijke middengebied van de hier geteste Harbeth P3ESR XD of een van de andere LS3/5a afgeleide modellen.
Zoals zo vaak geldt ook hier: luister zelf, bewaar de huiselijke vrede en geniet!
Harbeth Nelson (subwoofervoet)
3.999 euro per paar
Harbeth P3ESR XD (boekenplankluidsprekers)
3.349 tot 3.499 euro per paar (afhankelijk van uitvoering)
www.harbeth.co.uk | www.mafico.com
Beoordeling 4.5 / 5
