Speciaal voor de veeleisende muziekliefhebbers die graag naar muziek in de meest pure vorm willen luisteren, maar ook een optimale filmbeleving willen ervaren heeft Primare de audiofiele SPA25 Prisma home cinema versterker ontwikkeld. Met deze fraaie Primare doe je geen concessies in de zoektocht naar een perfect beeld én geluid.
Primare
Na een periode van acht jaar komt het Zweedse Primare eindelijk met een waardige opvolger van haar veel geprezen SPA23 AV-versterker. In de wereld van hifi kijken we niet op van een dergelijke lange levenscyclus, maar in het digitale domein en in de home cinema wordt een periode van acht jaar toch wel gezien als een diepe generatiekloof. Waar merken als Denon, Marantz, Onkyo en Yamaha inmiddels meerdere generaties verder zijn, heeft Primare een flinke inhaalslag te maken. Heeft deze nieuwe SPA25 datgene in huis om dit gat te dichten? Tijd voor een uitgebreide review.
Bij het uitpakken van de 12 kilogram wegende SPA25 bemerken we direct dat we te maken hebben met een kwalitatief degelijke versterker. De Primare is zorgvuldig verpakt. Gelukkig gaat de fabrikant hierbij niet overboord met overbodige franje of materiaalverspilling. Wanneer we de versterker uit de beschermende stoffen hoes nemen zijn we onder de indruk van de presentatie en van de bouwkwaliteit.
De SPA25 Prisma is vervaardigd uit materialen van een kwalitatief hoog niveau, heeft een premium look & feel en straalt geheel volgens ‘Primare DNA’ een ingetogen soberheid uit.
De behuizing is vervaardigd uit dik aluminium en op de bovenzijde van de robuuste deksel pronkt trots het fraaie Primare logo. Dergelijke details voegen net even dat onderscheidende premium belevingsgevoel toe.
Behalve het esthetische aspect hebben de vorm en het design van de behuizing bovenal een functie. Het van de behuizing afstaande front vormt een barrière tussen front paneel en versterkercircuits. Hiermee heeft wordt mogelijke interferentie maximaal onderdrukt en ervaart u het meest pure geluid.
Ook de drie voetjes voegen toe aan het design. Hiermee staat de unit bovendien stabiel op elke ondergrond. Primare levert daarnaast een kartonnen doosje mee met een fraai gevormde (systeem) afstandsbediening, bekabeling, batterijen, een meetmicrofoon en een handige fasedetector. Met name deze laatste accessoire juichen we toe. Overal is over nagedacht en niets is bij Primare aan toeval overgelaten.
Functies en features
Primare is al vele jaren kartrekker op het gebied van moderne en baanbrekende technologie. Op dit gebied maakt deze nieuwe SPA25 geen uitzondering. Ondanks dat de Primare is voorzien van moderne technologie, heeft de fabrikant er bewust voor gekozen om te kiezen voor beproefde technologie waar de gebruikers direct profijt van hebben, in plaats van de meest hoogwaardige specificaties waar anno 2023 nagenoeg niemand in de dagelijkse praktijk de meerwaarde ervan zal (kunnen) benutten. Hierbij is Primare niet over een nacht ijs gegaan en informeert de fabrikant zichzelf heel slim bij Massive, een in dezelfde stad gevestigde game ontwikkelaar. Het zijn immers de gamers die vooral gebruik maken van de ultra high-end specificaties.
Massive beschikt over waardevolle informatie over de meest gebruikte gaming configuraties. Het bleek al snel dat 8K60 en 4K120 nauwelijks door gamers worden gebruikt en dat dit niet op hele korte termijn zal veranderen. Tenzij je een fervent gamer bent, over een laatste generatie aan 8K UHD-gameconsole beschikt én de maximale resolutie uit de console wil persen, zul je de hoogste resoluties en framerates waarschijnlijk helemaal niet missen. Hierop heeft Primare besloten om niet te kiezen voor de nieuwste HDMI2.1 standaard, maar liever te gaan voor de beproefde HDMI2.0 boards die maximaal 4K60 en HDR ondersteunen.
Hetzelfde geldt voor Dolby en DTS-standaarden. De SPA25 ondersteunt nagenoeg elke belangrijke standaard en variant sinds de opkomst van home cinema. Sommige concurrenten kiezen er misschien voor om met nog meer standaarden en features pronken om hiermee klanten aan hen te binden. Primare niet.
Primare pronkt sowieso niet zo graag. De fabrikant presteert liever met de meest gebruikelijke standaarden en features. Hiermee zul je wellicht het gevoel hebben dat de SPA25 de kennis-gap van acht jaar niet heeft kunnen dichten, maar daar zijn we nog niet zo zeker van. We zijn namelijk van mening dat Primare vooral andere keuzes maakt en kiest voor kwaliteit in plaats van kwantiteit. Want zeg eens eerlijk, hoeveel van de eindeloze mogelijkheden van een premium AV-receiver zul je in de praktijk ook daadwerkelijk gebruiken wanneer je een Full-HD speelfilm in Dolby 5.1 geluid via een standaard Netflix of Amazon Prime account bekijkt?
Configureerbare eindversterking
Veel moderne AV-versterkers zijn flexibel te configureren. Op dit vlak laat deze Primare eveneens niets te wensen over. De SPA25 is voorzien van negen luidsprekeruitgangen en beschikt over een dubbele, niet onafhankelijk aan te sturen subwooferuitgang. De versterker is uitgerust met negen identieke Hypex Ncore UCD 250LP klasse-D eindversterkers. Deze leveren elk een vermogen van 90 watt wanneer alle kanalen simultaan worden aangestuurd. Het maximale vermogen bij twee kanalen bedraagt 2x 145 Watt aan 8 Ohm en 2x 250 Wat aan 4 Ohm. De SPA25 laat je vervolgens helemaal vrij hoe je de luidsprekerconfiguratie vorm wil geven.
Kies je voor een 5.1.4 Dolby Atmos configuratie, een 5.1.2 methode waarbij de front speakers worden aangestuurd in bi-amp configuratie, voor een 7.1.2 setup of voor een 9.1 opstelling indien de hoogtekanalen geen meerwaarde hebben? Hiermee doet deze Primare beslist niet onder voor zijn premium klassegenoten. Meer versterkerkanalen? Met de additionele stereo en center lijnuitgang kun je de drie frontkanalen met een 3-kanaals eindversterker aansturen.
In combinatie met een stereo (eind)versterker kun je er ook voor kiezen twee back, surround, hoogtekanalen of om een tweede zone toe te voegen. Dankzij de ingebouwde trigger aansluitingen en smarthome mogelijkheden kan de versterker perfect via RS-232 of het IP-protocol in custom installaties worden geïmplementeerd.
Waar de Primare een flinke sprong over zijn concurrenten neemt is bij een stereoconfiguratie van deze meerkanaals versterker. Net als bij de 8-kanaals Primare A35.8 eindversterker is de SPA25 te configureren als een krachtige tweekanaals versterker door een combinatie van bridgen en bi-ampen. Op deze manier beschik je met maar liefst 290 Watt per kanaal aan 8 Ohm en 2x 450 Watt aan 4 Ohm over een echt stereomonster. Met deze SPA25 AV-versterker is Primare haar voorliefde voor stereoweergave dus niet vergeten en verlegt deze zelfs haar eigen grenzen.
Connectiviteit
De SPA25 is voorzien van vijf analoge lijningangen. Deze zijn elk door de gebruiker zelf aan een bron toe te wijzen. Sluit hier eenvoudig je cd-speler, platenspeler (met een additionele RIAA-voorversterker) of andere analoge bron op aan. Misschien zijn er AV-componenten met meer ingangen, maar ook hier geldt dat we in de praktijk zelden meer dan vijf lijningangen gebruiken.
De SPA25 is bovendien voorzien van een Prisma board en hiermee beschik je over zowel een RJ45 netwerkaansluiting en draadloze netwerk functionaliteit, een USB-audio poort waarop je muziek via de laptop kunt streamen, een USB-poort voor harddisk of geheugenstick, een coaxiale en twee optische S/PDIF ingangen. Ook op dit vlak is er meer dan voldoende aan connectiviteitswensen voorhanden.
Het HDMI-board is voorzien van twee HDMI HDCP2.2 uitgangen, waarvan de main-uitgang eARC ondersteuning biedt. De eARC uitgang kan bijvoorbeeld worden gebruikt voor uw 4K-UHD televisiescherm, de ander kan worden gebruikt voor een tweede scherm of additionele beamer. Het HDMI-board heeft niet zoveel HDMI-ingangen als dat sommige concurrenten soms wel bezitten, maar de vier HDMI2.0b ingangen zijn ook hier weer geheel naar wens te configureren. Je kunt de SPA25 zodanig instellen dat de settop box via HDMI1 alleen wordt getoond op de televisie, maar indien je een 4K Dolby Atmos stream aanbiedt via -zeg- HDMI2, deze het beeld via de beamer toont. Hierbij ondersteunt de Primare uiteraard auto-sense.
Een composiet of component ingang zal door een enkeling worden gemist, maar hier zijn voldoende oplossingen voor verkrijgbaar in de markt. Vier HDMI-ingangen is voldoende, maar hadden het niet erg gevonden als er een extra vijfde HDMI-ingang voorhanden was geweest.
De Primare SPA25 is uitgerust met de nieuwe Prisma module en ook de Prisma app is vernieuwd. De nieuwe Prisma boards zijn gebaseerd op een dubbele 9026PRO DAC van ESS en om deze optimaal te implementeren hebben de engineers een geheel nieuw Prisma board ontwikkeld. Dat heeft natuurlijk alles te maken met de beperkte beschikbaarheid de DAC-chips die voorheen afkomstig waren van chipfabrikant AKM.
Behalve implementatie van een nieuwe DAC-chipset hebben de technici op veler verzoek van klanten de functionaliteit van de Prisma app vergroot door zowel internetradio als streamingdiensten in de Prisma app zelf te integreren. Hiermee hoeft er niet telkens te worden geschakeld tussen de verschillende third party streaming apps, wat het overzicht ten goede komt.
Dankzij de in de Prisma app geïmplementeerde streamingdiensten levert de SPA25 bij elk streamingplatform de hoogste resoluties, gapless playback en volledige MQA-unfold voor het in de beste geluidskwaliteit afspelen van de Tidal Masters. Naast de onlinestreamingdiensten Tidal en Qobuz biedt de Prisma-technologiebundel Internetradio, Spotify Connect, Bluetooth, Google Chromecast en Apple AirPlay2 ingebed in de Prisma-applicatie waarmee je bovendien ook muziek van je muziekserver of NAS kunt afspelen.
Uiteraard is de SPA25 ook Roon-Ready. Na een toekomstige (gratis) software update implementeert de SPA25 dus ook naadloos in de Roon multiroom streamingomgeving.
Installatie en configuratie
Nadat we de SPA25 hebben aangesloten op onze 65-inch LG OLED en op onze Polk Reserve luidsprekers die we voor een langere periode in bruikleen hebben gekregen, melden we de SPA25 Prisma in ons netwerk aan. Hierbij gebruiken we Google Home en telkens verbazen we ons er weer over dat het allemaal in een keer lukt.
Vervolgens is het tijd om de SPA25 te configureren in de door ons gewenste Dolby Atmos 5.1.4 configuratie. Configuratie van de SPA25 geschiedt echter anders dan dat we gewend zijn van de concurrentie. Waar die de gebruiker aan de hand neemt met een fraaie grafische gebruikersinterface, beschikt de Primare over een tekstgeoriënteerd menu met presets. De structuur blijkt echter simpel en de werking van de SPA25 is redelijk snel te doorgronden.
Nadat we oriënterend door de verschillende menusecties heen hebben gebladerd, openen we het luidspreker setup menu en wijzigen we in ‘Preset 1’ de configuratie van de surround luidsprekers. Hierbij veranderen we de achterluidsprekers in hoogteluidsprekers. We hebben in een 5.1.4 configuratie namelijk geen surround back luidsprekers, maar wel hoogte luidsprekers voor een authentieke Dolby Atmos geluidsbeleving. Vervolgens selecteren we het type Upward Firing luidsprekers. Dit omdat we gebruik maken van Dolby Enabled luidsprekers die bovenop de front en surround luidsprekers zijn geplaatst. Dankzij het simpele en overzichtelijke instellingsmenu is dit alles in slechts een paar minuten geregeld.
Bij veel concurrenten wordt de Audio Return Channel (ARC/eARC) default ondersteund. Dus dit betekent dat je zowel de ARC/eARC aansluiting van de televisie en de ARC/eARC HDMI-uitgang van de receiver gebruikt, waarna alles automatisch met elkaar werkt, of zou moeten werken. Bij de SPA25 werkt dit net even anders. Hier dien je ook de audio-instelling van een HDMI-ingangen in het menu aan te passen. Via de ‘Preset Settings’ veranderen we het inkomende geluidssignaal van de betreffende HDMI-ingang naar eARC zodat de SPA25 het geluid van de televisie als bronsignaal gebruikt. Het is een extra stap en hiermee zijn we een ongebruikte HDMI-ingang kwijt, maar hiermee heb je meer grip op de configuratie tijdens het gebruik. Een game console, settopbox of Blueray speler kunnen gewoon op de overige HDMI-ingangen worden aangesloten en deze werken in principe zonder verdere aanpassingen. Hetzelfde geldt voor alle analoge en digitale ingangen.
Zweedse muziekfabriek
We beluisteren de versterker voorafgaand aan onze review eerst kort in stereo geluidsweergave. We zouden voor pure stereo weergave een nieuwe Preset kunnen aanmaken waarbij we precies ingeven waar onze stereo muziekweergave aan moet voldoen, maar we kunnen ook simpel de luidsprekerconfiguratie en de DSP-gedragingen via de audio-instelling vanuit de Prisma app of met de afstandsbediening selecteren. We hebben de keuze om de SPA25 dit automatisch te laten selecteren op basis van het aangeboden signaal of handmatig te kiezen voor Bypass, Stereo, Party, Dolby Movie, Dolby Music, Dolby Night of op DTS Neural:X.
We kiezen vervolgens voor ‘Bypass’ waarbij stereogeluid in de meest pure vorm wordt weergegeven. Deze instelling wordt, net als de balans, gain, luidspreker preset (met configuratie en Dirac filters) en andere settings per input onthouden. En dit is belangrijk. Hiermee kun je niet alleen de meest optimale instellingen kiezen voor elk type van gebruik, maar ook eenmaal per ingang de gewenste audio-instelling kiest om hier vervolgens niet meer naar om te kijken.
Waar de meeste AV-versterkers op stereogebied toch wel wat aan geluidskwaliteit laat liggen, speelt deze SPA25 op hoog niveau. Het laag loopt, ook zonder subwoofer, veel dieper door tot in het sublaag dan dat de meeste concurrenten van Primare doen. We ervaren een heerlijke openheid, een brede soundstage en een goede definitie van zang en instrumenten. We zijn hierbij zeer content met de uitmuntende prestaties die de zeer betaalbare Polk Reserve R700 vloerstaanders leveren.
Om te kijken hoe de SPA25 presteert met onze eigen hifi-luidsprekers, wisselen de Reserve R700’s voor onze Usher Mini Dancer2 vloerstaanders uit de Beryllium Series. Deze luidsprekers kennen we ondertussen door en door. Waar deze Usher luidsprekers in -met name- het midrange gebied niet altijd een even goede match maken met een klasse-D versterker, laat de Primare-Usher combinatie een uiterst aangename klankbalans horen.
Zonder subwoofer ervaren we een krachtige, diep doorlopende laagweergave met veel rust. De midbas heeft een goede strakke punch en zelfs bij hogere volumes hebben we niet het gevoel dat de Hypex modules adem te kort komen. De controle en stabiliteit is opmerkelijk goed. De midrange heeft een goede definitie en is vrij van kleuring. De snelheid, definitie en detaillering in de topend zijn van kwalitatief hoog niveau. Alles hier klinkt subtiel en verfijnd. Koperwerk en snaarinstrumenten klinken organisch, vloeiend en vooral realistisch.
Ook de imaging eigenschappen zijn van de bovenste plank. De soundstage is breed en we kunnen fictief een flink stuk de diepte in kijken. De plaatsing van zang en instrumenten is precies en ervaren een heerlijk ruimtelijke weergave wanneer we ons in de ideale sweetspot bevinden.
We hebben met deze SPA25 niet het idee naar klasse-D versterking te luisteren, maar eerder naar een hele goede klasse-A/B. De geluidskwaliteit van deze SPA25 Prisma kan deze niet alleen wedijveren met menig hoogwaardig gepositioneerde geïntegreerde versterker, ook zullen er veel voor/eind combinaties moeite hebben om de geluidskwaliteit van de Primare te evenaren. Laat staan te overtreffen.
Dirac Live, een openbaring
Net als bij stereoweergave luisteren we eerst kort naar het niet-gecorrigeerde geluid bij speelfilms. Zoals bijvoorbeeld de recent gereviewde Onkyo TX-RZ50 is de Primare SPA25 Prisma uitgerust met een gelimiteerde versie van Dirac. We lopen met behulp van onze UMIC1 inmeetmicrofoon door alle 13 meetpunten om een zo accuraat mogelijke filmbeleving te ervaren. En tjonge. We hebben Dirac inmiddels meerdere malen ingemeten, maar deze maal verloopt de inmeetprocedure in één keer foutloos. Nadat we de meetgegevens naar de Primare hebben geüpload en deze bij Dirac Filter in het luidspreker setup menu hebben geselecteerd, transformeert het televisie‘geluid’ instant naar ‘beleving’. De surround bubbel die deze SPA25 van Primare met de gunstig geprijsde Polk Reserve luidsprekers in onze ruimte neerzet is goed. Erg goed zelfs. We ervaren direct een homogeen, goed uitgebalanceerd geluidsbeeld met een perfecte klankbalans, prima verstaanbare spraak en een explosieve laagweergave wanneer de content een explosieve laagcontent in zich heeft.
Oordeel
AV-versterkers en receivers zijn een dankbaar onderwerp om te reviewen, want nergens gaan de ontwikkelingen zo snel als in het home theater segment. Keerzijde is dat veel van de kandidaten dezelfde functies, features en mogelijkheden delen. Zij het in een andere behuizing, een ander design en met een andere gebruikersinterface. Zo zullen deze kandidaten zich vooral in gebruiksgemak, optiek en versie van de standaarden onderscheiden. Deze Primare beschikt misschien niet over alle specificaties of vermogenscijfers van de concurrentie, laat staan over een chique gebruikersinterface. In plaats daarvan beschikt deze SPA25 Prisma over een buitengewoon goede geluidskwaliteit en unieke features waarmee de versterker geheel naar eigen wens is te configureren.
We hebben de Primare SPA25 geïnstalleerd, geheel aangepast aan onze eigen wensen, toegepast in een Dolby Atmos setup en vervolgens ook in een pure stereoconfiguratie. Ongeacht de content die we naar de SPA25 hebben gestuurd, de beleving van de afgespeelde content is best in class. Het nieuwe Prisma board doet kwalitatief geenszins onder voor het oude Prisma board met de vertrouwde AKM-DAC’s. Deze SPA25 levert high-end audioprestaties en scoort op home cinema gebied eveneens hoge cijfers. Dankzij het ingebouwde Dirac Live presteert deze AV-versterker in elke thuissituatie op het allerhoogste niveau.
Ben je muziekliefhebber en kijk je ook graag films en televisieseries in een goede beeld- en geluidskwaliteit, dan zal de investering in een Primare SPA25 heel gelukkig maken. Ondanks dat deze versterker niet beschikt over de meest recente 8K UHD-beeldresoluties of hoogste refreshrates, zul je hier in de praktijk geen hinder van ondervinden. Dergelijke content is immers ronduit schaars. We verwachten dat hier de komende jaren door de aanhoudende hoge kosten van dataopslag en de beperkte bandbreedte bij de distributie over de (deels) verouderde infrastructuren wereldwijd niet heel snel verandering in komt.
Conclusie
Primare prijst deze SPA25 aan als de ultieme oplossing voor audio- en cinephiles. Na onze reviewperiode zijn we van mening dat de in Malmö gevestigde high-end audiofabrikant daar honderd procent gelijk in heeft. Indien je geen waarde hecht aan specificaties op papier, maar vooral kiest voor een gemakkelijk te bedienen AV-component met een compromisloze bouw en een perfecte kwaliteit van beeld en geluid, dan zul je met deze high-end AV-versterker van Primare vele jaren uit de voeten kunnen. Vijf sterren award.
Primare SPA25
5.499 euro | primare.net
Beoordeling 5 / 5
Totaalscore
Klank: 5 uit 5
Beeld: 5 uit 5
Gemak: 4,5 uit 5
Mogelijkheden: 4,5 uit 5
Prijs-prestatie: 5 uit 5
