In het eerste deel van ons verslag keken we naar de grotere en meer op de mainstream gerichte lanceringen op de High End-beurs in München. Maar hoe zit het met systemen en apparaten gericht op de veeleisende – en ja, soms vermogende – muziekliefhebber? Dat onderzoeken we in dit tweede deel. Zoals altijd in een verslag als dit is de keuze van wat er getoond wordt een tikje arbitrair. Geloof het of niet: er was nog veel meer te zien op de HEM-beurs. We maken hieronder een selectie.

Een tweede kanttekening: bij onderstaande foto’s ga je ook zelden prijskaartjes zien. Bijna alles wat er getoond wordt zit in het high-endsfeer, dus veronderstel gerust dat meestal toch eerder kostbare spullen zijn. Dat heeft uiteraard ook wat te maken de aard van een show zoals High End München. Hifi-bedrijven krijgen er vaak maar één ruimte, en dan moet je volop inzetten op bezoekers verleiden en overweldigen met het beste wat je in huis hebt. En dat doe je, blijkbaar, meestal met het vlaggenschip.

Bij die eindbazen heb je bovendien nooit één prijs. In de hoogste regionen is altijd wat personalisatie mogelijk, bijvoorbeeld qua kleur. En dus is die prijs vaak op maat. Toch was het fijn te noteren dat er niet altijd werd uitgepakt met het equivalent van een F1-racewagen. Er waren zeker merken die ook een iets lager model opstelden. En dat maakt dan weer indruk, want wie kan scoren met bescheiden luidsprekers trekt op zijn manier ook de aandacht. Soms meer dan een twee meter hoge zuil die over je heen torent en die subbassen produceert die de positie van je interne organen kunnen herorganiseren.

Slimme hifi-merken proberen bezoekers aan de High End-beurs te verleiden nog voor ze een ruimte betreed hebben. Dynaudio maakte al een slimme move door de inkomhal vol te stouwen met mooie auto’s. Maar de Grote Verleidingsprijs gaat toch naar Steinway Lyngdorf, die in een open atrium een prachtige Steinway-piano en een even fraaie Model D-zuil parkeerden. Het was moeilijk te zeggen welke het beste klonk: het instrument of het vlaggenschip van Steinway Lygndorf. De fabrikant kennende zullen dat ook vast een compliment vinden.

Ook op de stand van het Deense merk kon je een mooi systeem beluisteren en een blik werpen op de nieuwe Lyngdorf cd-speler. En aangezien Steinway Lyngdorf vaak een onderkomen vindt bij eerder welvarende muziekliefhebbers die weleens een jacht bezitten, is het ook niet zo gek dat het bedrijf op de beurs een opvallende, witte Marine Speaker voorstelt. Fullrange en IP65-waterdicht.

Bij AudioQuest veel bekende gezichten uit Nederland. Dat is niet vreemd, want uiteindelijk bezit de kabelmaker in Roosendaal een belangrijke Europese vesting. Uit de Nederlandse kantoren bracht AudioQuest heel wat mee, incluis een set Wilson Audio Sasha DAW-speakers die de redactie goed kent vanwege luistersessies bij AQ.

AQ-zustermerk GoldenEar ontbrak uiteraard ook niet, wel in zijn eigen kamer. Je kon er de toppers van het Amerikaanse bedrijf ontdekken, zoals de BRX, en ook twee subwoofers van GoldenEar.

Overigens ga je in dit verslag wel vaker de naam van het Amerikaanse speakermerk zien opduiken, want Wilson Audio was duidelijk heel geliefd in high-end demoruimtes. De kabels uit Roosendaal hingen in dit geval aan een dCS Rossini en voor/eindtrappen van Einstein. 

AudioQuest van zijn kant weet hoe mensen duidelijk te maken wat de meerwaarde van hun kabels en stroomoplossingen zijn: demonstreren met én zonder het desbetreffend AQ-product. Op de High End-beurs stond onder meer de nieuwe Mythical Creatures-lijn van interconnects in de kijker. 

Nederlandse gezichten ook bij Grimm Audio. Het innovatieve merk uit Veldhoven had iets leuk mee: een uitstekend klinkende vijfkanaalsopstelling met drie LS1be’s vooraan en twee LS1v2’s achteraan. De LS1be die het centerkanaal voor z’n rekening nam werd geparkeerd op de fonkelnieuwe Nano legs.

Naast de bestaande stand is dit een nieuwe optie zodat je de Grimm-speakers op een meubel kunt plaatsen. Toen we binnenwandelden, speelde een oude SACD-rip van een Björk-nummer. Daar bleven we met plezier voor zitten.

Een kamer geslaagd aankleden, dat kunnen ze bij Kharma wel. Veel dCS-apparatuur bij deze Hollandse meesters, bijgestaan door een authentieke reel-to-reel van Thorens en een vintage Technics SL-1200.

De audiofabrikant uit Breda toonde de manshoge vloerstaande Exquisite Grand, terug van weg geweest en nu verschenen in de 3.0 uitvoering, inclusief nieuwe standaards met vier Tungstens balls per stuk. De ruim twee meter hoge paradepaardjes flankeerden twee zware Kharma versterkers van het type Enigma Veyron MP1000.

Er zijn niet veel Belgische hifi-merken, maar het bescheiden Ilumnia wordt met zijn unieke speakerconcepten stilaan wereldberoemd. Ook op de High End-beurs overtuigden ze met een knappe demo van de Magister Mk.II.

Deze niet al te grote vloerstaanders weten een wel hele grote, frisse soundstage te creëren met een immens detailgevoel. Dat is allemaal te danken aan die innovatieve driverconstructie waarbij een tweeter boven een midrange-driver bengelt. Niet te horen, wel te zien op HEM was een eerste Ilumnia-subwoofer. Daar zijn we wel benieuwd naar. Misschien iets voor het Dutch Audio Event in het najaar? Sowieso was hier ook DAE-standhouder Jeffrey van Dam er te vinden, want zijn nieuwe modellen van Ikigai Audio tekenden voor de bekabeling.

In de kamer van MSB troffen we Frank Vermeylen van Very Fine Solutions uit Antwerpen aan, tevens de importeur voor het Amerikaanse familiebedrijf. Waar sommige hifi-merken hun ruimtes volstouwen met alle mogelijke decorstukken, heerste er hier een ongelooflijke rust. 

Dat komt door de minimalistische aankleding en het strakke aluminium design van de MSB-toestellen in combinatie met rijzige Estelon Forza-vloerstaanders. Maar ook door de rustgevende weergave.

Waar het allemaal om draaide bij MSB? De Digital Director. Best een innovatief toestel, bedoeld als uitbreiding bij een MSB DAC. Alle digitale bronnen worden op de Director aangesloten, die op zijn beurt met een optische kabel met de DAC verbonden is. Dit zorgt ervoor dat alle mogelijke noise van digitale bronnen niet wordt overgebracht op de DA-convertor. Bovendien zal die Director functioneren om klokken te synchroniseren en om digitale filters toe te passen. MSB hanteert een wat aparte opbouw in zijn aanbod, met drie niveaus.

Ook de Digital Director komt er in een Select-, Reference- en Premier-uitvoering, overigens.

High-end merken wisselen wel eens apparatuur uit op shows. Zo is het voor iedereen makkelijker om een knap systeem te bouwen én loop je met jouw producten vaker in de kijker. Daarom ook dat we MSB-apparaten een aantal keer elders tegenkwamen, onder meer in de kamer van het Zweedse merk Marten.

Ook hier een minimalistisch Scandi-decor, maar wel een sound van een serieus hoog kaliber. We hadden hun speakers nog nooit gehoord. Eerste indruk: de moeite. Onze aandacht werd daarnaast getrokken door die wonderlijke powerconditioner van Jorma.

Een ding weet je zeker over de stand van T+A: achteraf loop je er buiten en ben je helemaal overtuigd van de ernstige ingenieursaanpak van het Duitse bedrijf. Gegarandeerd kun je een paar opengewerkte apparaten bekijken – en ontdekken dat ze aan de binnenkant even knap zijn afgewerkt als de buitenkant. De gigantische voedingen die sommige T+A-spullen bevatten… krankzinnig.

In deel 1 vermeldden we al de Solitaire T-hoofdtelefoon, maar de veeleisende hifi-liefhebber bleef zeker niet in de kou staan. T+A had zelfs véél te tonen. Een nieuwe telg voor de compacte 200-reeks bijvoorbeeld, in dit geval de M 200 monoblok met 400 Watt Purifi-power.

Onze aandacht werd ook getrokken door de grote PSD 3100 HV, een alleskunner-voorversterker/DAC met streaming en meer ingebouwd. Wat velen niet weten is dat T+A eerst en vooral een luidsprekerbouwer is. Op HEM 2022 presenteerden ze de 148-cm hoge Solitaire S 540 met waanzinnig veel drivers en de conventionelere S 430 met een bloedmooie afwerking. De S540 zijn we heel even gaan beluisteren in een demoruimte. Strak, gedetailleerd, ritmisch, het maakte een goede eerste indruk.

Het merk blijft bij ons wat onderbelicht, maar elders vergaart Vitus Audio regelmatig veel lof. Bij demo’s op shows in het verleden bleven we altijd wel even luisteren én kijken. Naast een heel omhullende sound bezitten die Vitus-versterkers ook een ongelooflijk hoogwaardig afgewerkte behuizing.

Ook hun luisterdemonstratie met componenten uit de Signature-reeks, samen met de Soundspace Systems Aidoni mocht er echt wel zijn. Soundspace komt uit Berlijn en kenden we al helemaal niet, maar vulde de kamer met een heel fraai middenweergave. 240 kg zwaar – per stuk -  lazen we in de specs. “Spelen het best rond 110 dB”, ontdekken we daar ook. Dat zullen de buren vast wel fijn vinden.

Het was niet de eerste keer dat we de Cinema LTM van Credo Audio uit Zwitserland meemaakten (foto onder). Maar het blijft een verbazingwekkende ervaring, luisteren naar deze immense torens met 32 ringradiator-tweetsers, 14 middenwoofers en vier passieve woofers, aangedreven door twee Pass Labs X600.8-monoblokken.

YG Acoustics (foto boven) had een van de grotere kamers op de beurs gescoord. Perfect om zowat al hun speakers in een parade op te stellen. Een blikvanger was dat wel, omdat al die rijzige torens van YG in een matzilver of fraai koffiebruin waren uitgevoerd. Behalve de compacte boekenplankspeakers die op trek-je-ogen-open kamervullend stonden te spelen toen wij op bezoek kwamen. Als we ons niet vergissen een setje Peaks Tor, aangestuurd door een adembenamende grote set van Burmester-elektronica.

Bij Magico werd er gekozen voor een strakke aankleding, zodat alle aandacht kon gaan naar die A5-speakers aangestuurd door Taiko Audio SGM Extreme-muziekserver, een MSB Select DAC en versterking van Pilium. Klonk niet slecht!

Een merk dat nog nooit teleurstelde bij een demo? dCS. De naam voluit – Data Conversion Systems – doet denken aan een dataverwerkingsbedrijf voor de verzekeringssector, wat ze bouwen is ontegensprekelijk van hoog niveau. De Britten, die na de show nog even snel de Lina-headfi-oplossing lanceerde, hebben nu eenmaal baanbrekende eigen FGPA-gebaseerde DA-conversietechniek in huis. Wie trouwens geïnteresseerd is in de Lina Network DAC en de Lina Headphone Amp, kan deze exclusief beluisteren in Amsterdam via Headphone Auditions.

Én ze weten hoe een fraai systeem te bouwen waar je stil van wordt. Je eigen Vivaldi One APEX combineren met een kloeke Dan D’Agostino-versterker en een paar straalwitte Wilson Audio Alex V-speakers? Slim.

Wilson Audio leverde eveneens een paar machtige Chronosonic XVX-luidsprekers (aangevuld met WATCH Dog-subwoofers) aan het Zwitserse Nagra HD. De machtige luidsprekers traden op in een ondersteunende rol voor een enorme stapel Nagra HD-toestellen. Het Zwitserse merk is zeventig jaar oud en viert dat met een speciale 70th Anniversary-draaitafel. Een heel mooi huwelijk was dat, en dat merkte je aan de vele glunderende gezichten die maar bleven zitten. Helaas, we konden niet blijven hangen. Vele andere bezoekers wél – het was een van de drukste kamers op de show.

Alweer Wilson Audio, deze keer bij Mytek. Het is de laatste tijd wat stil geweest bij de Amerikaanse bouwer van uitstekende DAC’s (en meer), maar in München stonden ze er weer. Een product in het bijzonder stond in de kijker: de Manhattan II, een zeer high-end DA-converter in een wel heel knappe afwerking. Op Solidsteel.

De allereerste keer dat we de High End-show bezochten maakten we een demonstratie van Esoteric mee op hemels niveau. Sindsdien zorgen we ervoor om altijd op HEM langs de ruimte van het Japanse high-endmerk te lopen. Ook in 2022 zorgde Esoteric voor een echt hifi-festijn. Het thema? Grandioso, de toplijn van de Japanners.

Een Grandioso C1X-voorversterker en twee Grandioso M1X-monoblockeindtrappen zorgde voor heel wat power, aan bronzijde zagen we onder meer een Grandioso P1X-SACD-transport, een N-01XD (ongeveer het enige wat niet Grandioso was) en nog een Grandioso klokgenerator en stroomfilter.

De grote ster was echter de Grandioso T1, de allereerste draaitafel die Esoteric ooit uitbracht. Een 35ste verjaardagscadeau aan zichzelf. Er werd zelfs een passende sake bij geserveerd. Op de T1, met een richtprijs van 75.000 euro en een verwachte beschikbaarheid in de herfst van 2022, zullen we op een later moment zeker nog eens terugkomen.

En die aparte luidsprekers? Die zijn van het Italiaanse Zingali. Ook mooie hifi-meubels in deze kamer, trouwens.

Het Franse Atohm kenden we vooral vanwege hun luidsprekers, maar in München pakten ze ook uit met hun RS Series-versterkers met klasse D-technologie en geïntegreerde bassmanagement. De bronnen werden geleverd door de collega’s van Atoll Electronique.

Hifi met een onconventionele vorm, dat lijkt wel iets echt voor de Grieken te zijn. Je hebt al Metaxas maar Aku Audio (foto onder) kan er ook iets van. In een van de hallen liepen we voorbij hun stand – en werkelijke elke luidspreker die er te zien was, kon je bijzonder noemen.

Chord Electronics lanceerde nog niet zo lang geleden de Mojo 2. De kleinere headfi-DAC werd in München wat meer naar de zijlijnen verbannen, want alle aandacht ging naar de Ultima-lijn die inderdaad nogal, euh, ultiem is. De naam is niet gestolen. Ultima verwijst niet enkel naar de machtige, zware behuizingen waarin deze knappe versterkers verpakt zitten. Ook wel naar de enorme vermogens die ze kunnen produceren.

In het recente verleden zagen we al verschillende Ultima-eindtrappen, het was dan ook logisch dat Chord met een voorversterker op de proppen zou komen. Dat is de Ultima Pre 3. De Britten zijn uiteraard bekend als meesterbouwers van DAC’s, maar de Pre 3 is helemaal analoog. Daarom dat ze er ook de DAVE bijsleurden bij demostraties, afgespeeld op Bowers & Wilkins 802 D4’s.

We verwezen in deel 1 al naar de gigantische pieken van de Everest DD67000 -speakers van JBL. Wat we niet helemaal uit de doeken deden, was hoe deze kanjers werden aangestuurd. Dat gebeurde namelijk met iets heel speciaal: twee monoblokken van Mark Levinson. En niet zomaar eindtrappen, maar high-end ML-50’s die worden uitgebracht ter ere van de vijftigste verjaardag van de Amerikanen. Eyecatcher: de doorzichtige bovenkant én rode verlichting. Iedereen op deze beurs lijkt wel een verjaardag te vieren, bedenken we dan.

Over hoornspeakers gesproken: als je in Duitsland vertoeft, moet je het in de eerste plaats spreken over Avantgarde Acoustic. We zagen op de HEM-beurs nog wel andere fabrikanten die rasechte hoornspeakers toonden – een bepaald slag hifi-liefhebber is er dol op – maar Avantgarde heeft zonder twijfel de grootste stand met blazers. Deze keer brachten ze de nieuwe Avantgrade Trio G3 mee, een driewegshoornsysteem, desgewenst uit te breiden met subwoofers waarin je een huisdier kwijt kunt raken. Een van de sterkte punten van Avantgarde is dat ze de hoorns in alle mogelijke kleuren kunnen schilderen.

Alsof een speakersysteem groter dan een SUV niet al voldoende was qua aandachttrekkerij – je kunt hem ook in het goud of paars krijgen. Je leeft maar één keer, niet waar?

Op de beursvloer troffen we Rob van Magma HiFi, die even aanwezig was om de HoloAudio May KTE DAC en HoloAudio Serene KTE in een ruimer systeem voor te stellen. Een opmerkelijk element in dat systeem was de AirBlade HF-driver van Arya Labs (onder), een additionele hoogfrequent driver met een zeer complexe opbouw en een brede uitstraling. Die AirBlade-driver is inmiddels gebruikt voor een nieuwe speaker van Western Electric.

Piega heeft altijd wel z’n fans gehad. Het Zwitserse merk gaat graag aan de slag met aluminium voor z’n behuizingen. Dat is niet anders bij de op HEM-voorgestelde vier modellen in de Coax Gen2 Series.

Heel bijzonder aan deze speakers is de coaxiale driver. Die techniek waarbij je een tweeter en midrange-driver combineert in één geheel zie je wel vaker – KEF, iemand? – maar Piega doet het net weer anders. Zij plaatsen een kleinere ribbon-tweeter in het midden van een grotere ribbon, waardoor deze driver vanaf 450 Hz begint te spelen. Op HEM gedemonstreerd met T+A-bronnen en -versterking.

Hoe imposant die Fenestria-torens van PMC ook mogen ogen, nog verbluffender is hoe slim ze intern in elkaar steken. De partner op vlak van elektronica en aansturing is het Duitse AVM, gekend van zijn draaitafels met lichtgevende platters en bijzondere uitvoeringen van zijn versterkers. Elders op de beurs had AVM een heel fraaie eigen kamer waar sommige van die speciale edities te bewonderen vielen.

Actual HiFi verzamelt altijd fraaie merken in zijn ruimte. Joseph Audio-luidsprekers in een knappe parelmoerkleur stonden centraal, aangestuurd door de fraaie versterkers van Alluxity – het bedrijf van de zoon van de oprichter van Vitus. Ook: Doshi buizen-monoblokken, weer Joseph Audio, en een DAC en cd-transport van Métronome.

Audio Reference is een heel grote importeur van verschillende high-end merken, actief in een tiental landen, waaronder Duitsland. Daarom zijn ze heel zichtbaar op de High End-beurs. Hun immense ruimte is altijd volgepropt met ontelbaar veel schone hifi-spullen, onder meer van Dan D’Agostino, Wilson Audio, VPI, Krell en de EAT-draaitafels.

Hier zagen we overigens ook de Perlisten-speakers, het Amerikaanse luidsprekermerk dat op die andere grote beurs-CES in Las Vegas- zijn debuut maakte aan het begin van dit jaar. Sinds kort zijn de luidsprekers in de Benelux beschikbaar via Viertron, wij zagen ze hier voor het eerst.

Het is moeilijk kiezen wat hier onze favoriet is, maar kom: laten we gewoon voor die Relentless-monoblokversterker van Dan D’Agostino gaan. 1.500 Watt output naar een 8 Ohm-speaker, goed voor 6 kilowatt naar 2 Ohm. En, zoals Nick Spier van Reference Sounds (Benelux-importeur van het versterkermerk) via Instagram liet weten: je hebt er twee nodig voor stereo. Nou moe.

Tot slot nog een serie fraaie foto's van mooie merken, uit het mapje 'wordt vervolgd!'. 

Kuzma, high-end uit Slovenië.

Angstrom ZIA 100 – lees onze review hier

Angstrom Stromtank Quantum.

Angstrom ZSA 120 stereoversterker.

De Aperio-hoofdtelefoonversterker en -hoofdtelefoon, nu in het zwart beschikbaar.

Een Auralic Aries G2.1 van binnen bekeken.

Auris Fortissimo, het bewijs dat het Servische merk niet enkel met head-fi bezig is.

Bergmann Modi & Thor, draaitafels met wel heel bijzondere toonarmen.

Gauder Berlina-modellen.

Boaacoustic goed vertegenwoordigd in het thuisland.

Copland CTA407 geïntegreerde buizenversterker.

Nog geen nieuwe zaken bij Cyrus, maar dankzij de eerdere lancering van de XR-reeks is er al veel te vertellen.

Clearaudio en Devialet gebroederlijk in wit en goud ('look, don't touch').

Krachtpatsers van DS Audio.

Mag niet ontbreken: Dr. Feickert.

Feest bij Focal, ter ere van de tienjarige verjaardag van het samengaan van Naim en Focal in één groep.

Zeer opvallende verschijningen bij Kawero.

Lamborghini: vooral heftig in het laag.

Buizenpret met de Manley Stingray II.

Idem, maar dan van Pathos.

ProAc uit de UK.

Head-fi: Spirit Torino, high-end met een uitgesproken Italiaans design.

Tafeltje vol TotalDAC...

...in duet met de nieuwe d100 speakers.

Aber natürlich: Transrotor!

Een mooie set van Vivid Audio...

...waar we ook deze opvallende center speaker zagen.

Een hele imposante set bij Thrax.

Een hoge toren vol laag van SVS.

Een krachtpatser van Gryphon...

...waar we ook deze opvallende speaker zagen: een Gryphon prototype.

Streaming bij Lindemann...

...geflankeerd door twee concept luidsprekers!

Kharma? Daar waren we toch al geweest? Zeker, maar het team had nog een ruimte; met Wadax.

= wordt nog aangevuld =

Terug naar deel 1? Die lees je hier!