Denemarken is het land van de luidsprekers geworden. De rijke historie van ontwerpers die het land kent, is mede te danken aan de opleidingsinstituten die er te vinden zijn. Waar akoestiek wordt onderwezen in samenhang met het ontwerpen van oplossingen. Een land waar universiteiten ingenieurs opleiden om te gaan werken bij de vele merken op luidsprekergebied. Niet alleen voor het maken van behuizingen met ingekochte drivers, juist bij de basis beginnen met ontwerp en fabricage van eigen drivers, onderzoek verrichten en optimaliseren. Eén van de aanbieders uit Denemarken is Raidho Acoustics, onderdeel van Dantax met een ruim 45 jaar lange historie op het gebied van luidsprekerbouw.
Wie zich verdiept in het Deense gebeuren zal steeds dezelfde merken en mensen tegenkomen die de basis vormen voor de huidige hoogstaande en wereldwijd gewaardeerde eindproducten. Kenmerkende eigenschap van Raidho Acoustics is het gebruik van een magnetostatische ribbon tweeter die in elke serie wordt toegepast, dus ook in de onderhanden X-1.6 modellen die staan te pronken op mijn paar stands.
Deense techniek
Een Raidho X-1.6 luidspreker heeft bescheiden afmetingen van 200 x 360 x 300 mm en kan geleverd worden in zwarte of witte pianolak. Lekker simpel. De opbouw van een Raidho X-1.6 bestaat uit een MDF-behuizing en een 20mm dikke, uit gegoten aluminium opgebouwde frontplaat. Daarin twee drivers, beide ontworpen en vervaardigd bij Raidho zelf.
De drivers bevinden zich in een basreflexbehuizing met een poort aan de achterzijde. De in de X-1.6 toegepaste 6,5-inch Ceramix woofer bezit in basis een dunne aluminium conus. De conus wordt bewerkt met een vloeibaar plasma proces bij hoge voltages om de aluminium buitenkant van de conus aan beide zijden te transformeren tot een keramisch materiaal: aluminiumoxide. Hierdoor wordt het “zachtere” inwendige van deze aluminium conus met aan beide zijden aluminium keramiek niet alleen stijver, de driver breekt ook minder snel op en de conus heeft dempende eigenschappen voor eigen resonanties. Neodymium magneten vormen de motor, zodanig gevormd en opgesteld dat de conus vrij kan ademen en de titanium spreekspoeldrager koel blijft.
Raidho werkt met een ribbon tweeter voor de hoge tonen. Ook een eigen ontwerp en ook in eigen huis vervaardigd. De juiste naam is Planar Magnetic Tweeter. De gebruikte folie is slechts 11 micron dik en heeft een gewicht van 20 milligram. Veel minder dan elke conventionele tweeter. De met koperbanen geleidend gemaakte folie is opgespannen tussen magneten. Naast de minimale massa die zorgt dat de tweeter supersnel reageert, breekt de tweeter pas op bij 82 kHz. Dat alles maakt dat de tweeter geen kleuring kent, geen eigen resonantie heeft en zeer detailrijk is. De wisselfrequentie tussen woofer en tweeter ligt rond 3,5 kHz. Nominale impedantie van een X-1.6 is >6 ohm en aanbevolen wordt een versterker met een vermogen van minimaal 50 watt. Dat laatste kan wel zijn, maar mijn dappere buizenversterker van 2 x 35 watt kreeg deze Raidho perfect aan het werk.
Waarmee dan?
Ik mocht langere tijd gebruik maken van de Raidho modellen en kon daarom opstellingen maken met een Bel Canto streaming versterker met klasse-D uitgang en met mijn eigen AirTight buizenversterker. Kon de luidsprekers ook gebruiken voor het uitproberen van AudioQuest Lone Ranger en Brave Heart luidsprekerkabels. Als bron diende steeds mijn eigen muziek, opgeslagen op een Melco muziekserver, via ethernet met Melco switches gestreamd door een centraal geplaatste Roon NUC naar enerzijds een Bel Canto E1X D250 en anderzijds naar een Auralic Aries G1 met daarbij een Metrum Acoustics Adagio DAC3 D/A converter. Door het maken van diverse combinaties kon ik uitzoeken of een Raidho X-1.6 zich universeel laat toepassen of juist diva gedrag vertoont naar bron en kabels. Een interessante reis met even zo interessante weergevers.
Mijn AirTight
Ik begin met mijn eigen opstelling, die ken ik het beste en verwacht ik het meeste van (zei hij bescheiden). Silje Nergard brengt mij haar gelijknamige album uit 2020. Gewoon track één en verder gaan. Gelukkig heeft mijn stoelleuningen, anders was ik er misschien wel afgevallen. Dit komt even binnen, wat een pure schoonheid in de stem van Silje. Alles klopt, stereobeeld, hoogte, zuiverheid, emotie, klank en afmetingen. Silje strak in het midden, vleugel groot om haar heen. Een geloofwaardige weergave waar niets aan lijkt toegevoegd en idem niets lijkt te ontbreken. Teder en intiem gehouden in zang en piano, maar wel met kracht in de vleugel die overtuigt. Vloeiend door de ruimte. Track twee begint betoverend door de klanken die de ruimte in zweven, pas als zang begint sta je weer met beide benen op de grond en wordt het een herhaling van zetten ten opzichte van de eerste track. Het zijn zoals in het boekje staat akoestische versies. Later op hetzelfde album komen er meer artiesten bij en gaan we ouderwets de studio in.
Een deel van de magie is daarmee verdwenen, zelfs een Raidho X-1.6 doet een stapje terug nu bas en drums op ‘Never happier than this’ de overhand dreigen te nemen. Hmmm, ik was een stuk happier met de akoestische versies. Ook op ‘Departure times’ komt de Silje van de akoestische versies niet meer tevoorschijn. Geen idee wat men uitspookt achter een mengtafel, de Raidho legt onverbiddelijk bloot wat de verschillen zijn tussen de eerste elf tracks en alles wat daarna volgt. Ontleedt de opname met een chirurgisch mes, zonder, echt zonder analytisch te gaan klinken. Het blijft muziek in optima forma.
Dat een Raidho X-1.6 een reflexpoort heeft wordt snel duidelijk met muziek van Snatam Kaur, meditatie muziek waarvan ik ‘Mul mantra’ draai. Een Raidho legt heel wat meer laag op de weegschaal dan een LS3/5A die normaal speelt achter mijn AirTight. Niet overdreven, maar plaatsing wordt in een kleinere ruimte wat kritischer. Aan de andere kant is dat fundament welkom om andere instrumenten op te plaatsen en de zang op los te laten.
Als ik wat meer volume toevoeg, dan wordt het stereobeeld de hoogte in getrokken. Dat impliceert dat zachtjes spelen kan, maar wie het optimum uit een Raidho wil halen, zal dat niet laat in de avond kunnen doen als huisgenoten hun bed opgezocht hebben. Titeltrack van het album ‘Anand’ kent percussie-instrumenten en heeft meer ritme wat prima naar buiten komt. Fluit neemt de eentonige zang soms over, prettig want er viel weinig tekst in te studeren.
Terug naar wat Raidho toevoegt, dat is ruimte, muziek is los en verwijderd van de fysieke weergevers, iets dat ik erg op prijs stel. Ik hoef de weergevers niet waar te nemen, die zijn het middel, muziek is het doel. Dat een X-1.6 in mijn oren en opstelling heel neutraal is, vind ik een heel groot voordeel. Warmte zit wel of niet in muziek, hoef ik niet als extra mee te krijgen. Net zo min als overmatig hoog of midden. Ik tref mijn maatje in de X-1.6 wat dat betreft.
Kabels
Omdat ik ze tijdelijk toch heb liggen is het wel interessant om van speakerkabel te wisselen, van Inakustik LS-2404 AIR naar AudioQuest Lone Ranger. Ik hoef niet bang te zijn dan een Raidho de verschillen tussen kabels niet weer zal geven. Overduidelijk anders, wat gekrompen zijn stemmen en instrumenten, alles bevindt zich verder van de luisteraar af. Een streepje meer volume brengt daarin geen verandering.
Als ik doorga naar jazz van het Soren Bebe Trio en hun album ‘Echoes’ heeft dat finesse in de hoge tonen van bekkens, is wat rustiger in de lage tonen dan Inakustik kabel. Jazztrio’s kennen vaak een vette bas, rustige percussie en heldere piano, zeker als ze ergens uit Scandinavië komen. Een andere stap waar Raidho X-1.6 met verve op reageert is de Lone Ranger vervangen door AudioQuest Brave Heart. Meer punch in de lage tonen, muziek is nu dichterbij gekomen, het verkleinende affect van de Lone Ranger is hier weggehaald. Ook in prijs een flinke stap, met Brave Heart komen we net boven de Inakustik prijs uit. Nu weet ik wel dat luidsprekerkabels ertoe doen, dat leerde ik al rond 1980, maar dat een luidspreker zo overduidelijk de verschillen bloot legt, dat merk je maar zelden. ATC was mijn winnaar, de transparantie van Raidho maakt hem een sterke concurrent.
Terug naar mijn eigen referentie kabels en op jacht naar andere muziek nadat de laatste tonen van Bebe afgewerkt zijn. Vrolijke barok van fagot speelster Sophie Dervaux & La Folia Barockorchester met werk van Vivaldi. Het in 2024 uitgebrachte album ‘Vivaldi: Bassoon concerti’ speelt zuiver op Raidho, weet overtuigend het orkest de ruimte te geven, terwijl de fagot het belangrijkste instrument op het podium is en blijft. Heerlijk de rust die de weergevers weet te brengen, zonder aan enthousiasme te verliezen. Het fundament in de lage tonen is een welkom gegeven voor bas en cello, violen nemen hun juiste klank mee, net even schurend als een solist opstaat, zachter van toon als alle violen de draad oppakken.
Kritiekpuntje kan zijn dan het orkest groter mag afbeelden, ik kijk van een afstandje naar het podium, waar met andere weergevers wel eens de indruk wordt gewekt dat ik een aantal rijen naar voren opschuif. Het tweede concert op het album doet dat wat beter, nu benut ik de volle breedte van de luisterruimte. Kleiner of groter, geen enkele keer kan ik met gesloten ogen de luidspreker opstelling in gedachten halen, anders dan toen ik ze kon zien. Muziek komt alsmaar los en losser van de weergevers. Er vormt zich telkenmale een holografisch stereobeeld waar je zowat in kunt stappen.
Met Bel Canto aansturing
Ik beloofde het al eerder, er staat een Bel Canto E1X D250 streamer/dac/geïntegreerde versterker klaar om aangesloten te worden. Ik weet van de Bel Canto dat streamen probleemloos werkt, maar om nog een beetje vergelijk te houden maak ik gebruik van een S/PDIF ingang en laat mijn Auralic netwerk transport met Roon de muziek ophalen. Ik begeef mij in de tuin der lusten met fluitiste Pamela Thorby en Andrew Lawrence-King op klavecimbel. Klassieke blokfluit is echt niet eenvoudig weer te geven, het maakt van sommige luidsprekers een hel om aan te horen. Daar was ik onterecht een beetje bang voor met Raidho en de magnetostatische tweeter. Maar van pieken of overmatige helderheid is geen sprake. Heel egaal en superlief is het membraan voor elke noot. Transparant en detailrijk hoeft dus zeker niet hand in hand te gaan met scherpte. Een vette piek zoals soms bewust voorkomt in tweeters om maar de aandacht te vragen is voor mijn oren een no-go. Veel liever de rust en ongekleurde manier van weergeven die ik terug hoor in de X-1.6.
Even een grapje tussendoor, geluidtechnicus Onno Scholtze (1935-2012) zette ooit een stereomicrofoon in zijn tuin, nam vogels op, verkeerslawaai en een voorbijkomend vliegtuig. Geen muziek, maar als je hoort wat een Raidho kan, dan ben je even stil. Links en rechts levensechte vogels, in de verte het gerommel van een snelweg. Dan komt het propellertoestel aanvliegen. Recht op je af, je kijkt onwillekeurig omhoog als het over je heen vliegt en achter je verdwijnt. Zo knap kan een X-1.6 de illusie wekken dat je in de tuin van Onno staat.
Gaat het Roger Waters met ‘Amused to death’ net zo goed lukken? Ik schuif mijn stoel iets naar voren, overeenkomstig de instructie van Q-Sound. Ver voor mij uit lijken kanonnen te worden afgevuurd, links de verteller op schouderhoogte, achter mij geluiden. Niet de beste bubbel ooit waarin ik mij bevind, wel een heel goede, vooral met het uitzicht op wat in de verte aan de hand is. Als je brein en je oren mee willen werken is het een feest van ruimte, een band links in de verte, zang van Waters op twee meter van je af. Lage tonen achter je, van rechts naast je tot links naast je staat geluid, de illusie is compleet. Dat ieder onderdeel van het album steeds rotsvast op zijn plek wordt gehouden, dat zegt mijns inziens iets over correct fasegedrag, dus over de afstemming van de drivers in de baffle en over het gekozen wisselfilter.
Lastig om uit al mijn beschikbare muziek iets te kiezen waarmee ik de Raidho X-1.6 recht doe, zonder iets zodanig uit kiezen dat altijd wel lekker speelt. Ik kom uit op Fourplay met hun debuutalbum. Ritmische jazz met veel instrumenten, heel weinig zang helaas, een behoorlijke opname, muziek variërend tussen rustig en wild.
Deze muziek gespeeld op Raidho vloeit met gemak de ruimte in. Kent een stevige basis, met een Bel Canto toch net wat beter in de hand gehouden dan met een buizenversterker. Keuzestress, strak transistor geluid of emotierijk met een buis. Die voorkeur laat ik aan de lezer, ik kan met beiden goed leven in combinatie met deze Raidho. Klagen doe ik pas als Bel Canto en Raidho weer opgehaald gaan worden. Ondertussen laat ik Fourplay zijn gang gaan en geniet van de aangeboden klanken. Nog altijd even zuiver, doorzichtig en rijk. Dat ik zelfs na uren luisteren op de dag van verslaglegging niet moe ben en nog altijd wil zoeken naar muziek zegt iets over de kwaliteit van Raidho weergevers.
Conclusie
Het was mijn eerste bewuste kennismaking met het Deense merk Raidho. Waarom het zo lang heeft geduurd weet ik niet, zeker niet omdat een Raidho X-1.6 iets aan kwaliteit te kort zou komen. Integendeel, ik ben blij verrast met hetgeen ik voorgeschoteld kreeg. Voor mij is deze Raidho een voorbeeld van neutraliteit om muziek mee weer te geven. De luidspreker is een prettige weergever, met behoud van details en verfijning. Laat zich inzetten voor pop, jazz, klassiek, tot aan meditatieve albums voor yoga-adepten.
Het formaat en de afwerking lenen zich uitstekend voor de woonkamer, waarin ze gemakkelijk te plaatsen zijn. Richt beide weergevers zodanig op de luisterplek dat de tweeters als het ware over uw schouders heen naar een virtueel punt achter u kijken voor het beste resultaat. Knoop ze aan een hoogwaardige versterker, met gebruikmaking van hoogwaardige kabels en u wordt beloond met schone, onvervormde klanken. Lastig in de dat opzicht is een Raidho X-1.6 niet, met buizen of klasse-D haal je uitstekende resultaten. Daarom steek ik mijn hand in het vuur dat buis/transistor/hybride in klasse-A of -AB het prima zal redden. Zoek eerder naar kwaliteit in een versterker dan naar vermogen, mijn 2 x 35 watt buizen speelde de ruimte vol. Kabels? Koop daar in zoveel mogelijk neutraliteit, een Raidho X-1.6 verdient het.
Raidho X-1.6
7.300 euro | www.raidho.dk
Bijpassende Raidho stands 825 euro
Beoordeling 4.5 / 5
