Rik Stoet heeft onlangs zijn nieuwe draaitafel geïntroduceerd. De Takumi TT Level 2.1 is allesbehalve een in elkaar geflanst ding, dat voor een zo gering mogelijke materiaalprijs een commercieel doel moet dienen. Nee, hier spreekt de ambitie en bevlogenheid van iemand die een topprestatie wil leveren binnen de budgetklasse waar deze draaitafel haar doelgroep zoekt. Ook vindt de Takumi haar basis in solide natuurkundige uitgangspunten. Het eindresultaat is fascinerend en induceert ook een haast ongezonde dosis platvloerse hebberigheid. Voor de vraagprijs hoeft niemand dat te laten: 995 euro.
Ontwikkelingen in vinyl
De Takumi is representatief voor een nieuwe ontwikkeling. De eerste draaitafels uit de jaren vijftig en zestig hadden vaak een professionele achtergrond. Die zette zich door in de fraai gebouwde machines uit de jaren zestig en zeventig van de indertijd grote merken. Denk aan PE, Dual, Thorens, Lenco, Sugden (Connoisseur), Acoustical enzovoorts. Kwaliteitsmateriaal, vaak met een dubbel chassis, degelijk gebouwd en met zeer goede mechanics. In de jaren zeventig werd hifi een massaproduct.
In die jaren begon de Japanse invasie en dat leidde tot topmateriaal van Micro Seiki, Sony, Pioneer, Technics en anderen, maar ook tot kwalitatief bedenkelijke massaproducten die bedoeld waren voor audioracks en als onderdeel van allerlei sets. Denk aan een hele invasie van suboptimale direct drive machines, terwijl goed ontworpen machines op basis van deze aandrijving superieure prestaties neer kunnen zetten.
Midden jaren zeventig en in de jaren tachtig werd design belangrijk en kwamen er ook kostbaarder draaitafels van merken als bijvoorbeeld SME, Versa Dynamics (John Bicht), Goldmund (1984: Studio) en Revox. Er werd ook met materialen gewerkt als RVS en kunststoffen. Reeksen modellen uit Duitsland, gemaakt van acryl en RVS en met een fraai design, waarschijnlijk gebaseerd op de oer Transcriptor Hydraulic Reference. Aan het einde van de jaren tachtig raakte de draaitafel uit beeld, althans voor de massamarkt. Maar vanaf de jaren negentig kwam de ommekeer. Factoren die een rol speelden waren het gebruik van platen door DJ's, de onvrede over digitaal geluid, een zekere hang naar vintage en de invloed van bladen en reviewers die continue de aandacht op vinyl bleven vestigen. Dat leidde tot de terugkeer van vinyl en de popularisatie daarvan werd niet in het minst veroorzaakt door nieuwe spelers op de markt die kwamen met aantrekkelijke fancy draaitafels, met een zeer behoorlijke geluidskwaliteit, die met name een jong publiek aanspraken. Het is de categorie van het obligate mdf-plankje, met een Chinees motortje en als je pech hebt ook een mdf-plateau.
De lage prijs democratiseerde het hebben van een draaitafel voor starters en degenen die nog op zolder een verzameling platen vonden. Deze lage instap in de wereld van vinyl speelt nog steeds een belangrijke rol, maar gaandeweg keert de kwaliteit terug in de aangeboden producten. Daar hangt dan ook een hoger prijskaartje aan, maar de mechanische kwaliteit en uitvoering is vaak veel beter. Het zijn weer de draaitafels die in principe honderd jaar meekunnen. De Takumi is zo'n voorbeeld van een draaitafel die een veel hogere kwaliteit toont in mechanica, afwerking en prestaties. Maar, het uitzonderlijke is dat deze machine komt voor een bewonderenswaardig lage prijs.
Takumi
De eerste versie van deze Takumi dateert van zo'n drie jaar terug. Een draaitafel die grotendeels werd samengesteld uit third party components. De honderd beschikbare exemplaren waren in no time uitverkocht. Zoiets geeft een enorme kick en Rik Stoet besloot tot het maken van een nieuwe Takumi. Nu met een strak design, met eigen ontworpen en gefabriceerde onderdelen, met een nog betere geluidskwaliteit en voor een acceptabele prijs. Wie ooit zelf electronische producten heeft ontwikkeld, zoals ondergetekende, weet welk moeizaam traject volgt. Er wordt altijd gekozen voor een specifieke consumentenprijs. Omdat de fabrikant en de dealer nog iets moeten verdienen, is er aan de prijs van onderdelen en productie een maximum. Zo'n mdf-draaitafel met een winkelprijs van 270 euro kost aan materiaal hooguit 40 euro. Dat betekent dat je heel slim om moet gaan met de kosten die het maken van de onderdelen vraagt. Een metaalfabrikant vroeg een prijs van pakweg 200 euro voor een bepaald onderdeel van de Takumi.
Het zal duidelijk zijn dat zoiets niet kan, of deze draaitafel krijgt een winkelprijs van 4500 euro. Door dit hele verhaal lopen de kwaliteitseisen van Rik met zijn enorme hang naar perfectie. Feitelijk een enorm dilemma. Een strategie om de onderdelenprijs te verlagen is om grotere badges van hetzelfde onderdeel te bestellen. Maar, je gaat niet meteen 2000 lagers laten maken, zonder dat je precies weet hoe groot de markt is. Dus, dat betekent een enorme wereldwijde zoektocht naar fabrikanten die onderdelen kunnen maken voor een gunstige prijs, maar ook de gevraagde kwaliteit kunnen leveren. Dat bracht Rik onder andere naar China. In totaal negen keer, voordat het gevraagde onderdeeltje aan de eisen voldeed. China heeft een enorm hoog niveau van engineering. Zij kunnen onderdelen maken van hetzelfde perfectieniveau zoals dat mogelijk is in Duitsland of de VS. Je moet alleen zeer duidelijk maken wat je precies wilt.
In ieder geval resulteerde uiteindelijk de nieuwe Takumi-draaitafel. Met een uitstraling die luxe en degelijkheid communiceert. Het is een draaitafel die 'pride-of-ownership' initieert bij de gelukkige bezitter. Het is zo'n draaitafel die je heel lang zult koesteren en doorgegeven wordt aan volgende generaties. De machine doet enigszins denken aan de Audio Linear TD 4001 (1979-1982). Die werden indertijd geleverd met een SME-arm en vielen in een iets hogere budgetklasse. Maar, deze machines hadden ook een luxe en moderne uitstraling. Het perfectionisme dat ten grondslag ligt aan de Takumi, zet door in de brochure en in de verpakking. Enorm professioneel en verzorgd.
Techniek
Aangezien Rik Stoet een nuchtere technicus is met dito opleiding, is de Takumi ontworpen vanuit een stuk passende theorie. Na het aanschouwen van de draaitafel is dat bijvoorbeeld duidelijk uit de constructie van het plateau. Dat heeft de juiste vorm, omdat het een virtuele massa naar buiten dirigeert. Het subplateau is middels CNC gemaakt van hard aluminium. De keramische shaft draait in een bronze lager. De shaft is thermisch bevestigd in het subplateau. Dat wordt namelijk verhit. Daarna wordt de shaft ingebracht. Na afkoeling zit de shaft muurvast. De keramische shaft draait vrijwel zonder weerstand in het lager en is daardoor exreem stil en onverslijtbaar. Alle onderdelen van de Takumi hebben een tolerantie van minder dan eenhonderdste van een millimeter. Het plateau zelf is van PMMA acryl en de plinth is eveneens van acryl. Dit materiaal heeft geen voorkeursrichting voor golfbewegingen die zich door het materiaal heenplanten. Hetgeen betekent dat vibraties zich geleidelijk en diffuus in alle richtingen bewegen en dan uitdoven. Wie een budgetdraaitafel ontwerpt grijpt meestal terug op de standaard tone arms die verkrijgbaar zijn. Rik Stoet heeft zelf een arm ontwikkeld. Zoiets is een enorm tijdsintensieve klus, waarbij er veel problemen zijn die om een oplossing vragen. De arm resulteert uit het bauhaus-adagium 'form follows function'. Dat betekent dat de ontwerpkeuzes die gemaakt zijn direct volgen uit geluidsmatige requirements. Dat leidt tot een arm die er zeer goed uitziet, maar wellicht niet de sexy looks heeft van exemplaren die vanaf 4000 euro over de toonbank gaan.
De 9-inch arm heeft een titanium arm tube. Een Delrin structuur maakt dat deze arm met exact de juiste hoek in de lagers hangt. Daardoor is de vervorming teruggebracht tot het minimum. De arm heeft een gimball mounting en er zijn 4 lagers. Dat is een constructie die kenmerkend is voor veel tone arms aan de top. De anti-skating verloopt magnetisch. Rik vertelde dat vooral het afstellen van de lagers iets is waar veel aandacht aan wordt besteed. Een suboptimale afstelling leidt ogenblikkelijk tot hoorbare vervorming. Het toerental (33 of 45) kan ingesteld worden door de platte snaar op een ander deel van de pulley te zetten. Het plateau moet daarvoor even afgenomen worden. De machine heeft een losse voeding en aangebouwd snoer met rca-aansluitingen. Standaard komt de machine, helemaal ingeregeld, met een Ortofon 2Mred. Bijgevoegd is een gewicht (platenpuck) van kunststof. Op de plinth is een waterpas en de voeten hebben demping en zijn verstelbaar. Het logo is geen plakplaatje, maar een fraai aluminium schild met ingegraveerd trade mark. Er is werkelijk niets aan deze analoge machine dat er goedkoop uitziet.
Luisteren
Gezien de winkelprijs van de Takumi kun je in de verleiding komen om deze draaitafel aan te sluiten op een setje luidsprekers en een versterker die samen prijsmatig gelijk zijn aan het bedrag dat u straks gaat pinnen voor de Takumi. Zolang die versterker en luidsprekers in staat zijn tot topprestaties is dat ok. Maar, de beide Takumi's zijn meegenomen naar luisterruimte 5. Daar zijn de draaitafels aangesloten op een enigszins bovengemiddeld systeem dat exclusief rondom deze draaitafels is gebouwd. Er waren diverse phono-stages beschikbaar, waaronder de Audio Research PH9. De heldere Takumi kwam met de Ortofon 2Mred (MM) en de zwarte uitvoering van deze draaitafel met een MC Quintet Bronze.
De Rik Stoet dealers kunnen de Takumi met cartridges naar keuze leveren aan de eindgebruiker. Voor een systeem waarin het te reviewen component geplaatst wordt, geldt dat het uit moet blinken in elke eigenschap die het te reviewen component activeert. Als een draaitafel dynamisch is en de rest van het audiosysteem niet, dan leidt zoiets tot verkeerde conclusies ten aanzien van zo'n apparaat. Wel, het systeem blinkt uit in dynamisch gedrag. De track The Boy in The Bubble van Paul Simon's Graceland, begint met twee enorme 'klappen'. Die komen met een gigantische energie en impact uit het systeem. Dat ligt aan het systeem, aan de werkelijk enerverende manier waarop de Audio Research PH9 uit kan halen, maar niet in het minst aan de Takumi. Als de constructie van de draaitafel en de arm niet deugt, dan is het niet mogelijk om zulke primaire dynamische pulsen te lanceren. Ook moeten die uithalen ragzuiver blijven en loeistrak. Daarin exceleert de Takumi op een enorme manier.
De Children of Sanchez Ouverture (Chuck Mangione) is een schoolvoorbeeld van een van de meest dynamische en powerful tracks die ooit in het vinyl zijn gesneden. Deze song zet een muur van geluid neer, met ijzingwekkende uithalen en vervalt alleen niet tot chaos als een systeem in staat is om de instrumentale complexiteit puur en loepzuiver te presenteren. Op een toereikend audiosysteem leidt dit doorgaans tot een fysiek voelbare sensatie. Wat heel veel kostbaarder draaitafels niet overtuigend kunnen, doet de Takumi moeiteloos met deze track, die ooit de tune was van Studio Sport.. Maar, omdat de Takumi speelde in een bovengemiddeld systeem, zou je toch ergens grenzen tegen moeten komen? Ja, maar of die grens bij de cartridge ligt of bij de Takumi is lastig te bepalen. In vergelijking met de SME en TechDAS draaitafels onderscheiden beide laatsten zich met een inktzwarte achtergrond en iets meer perceptieve stilte. Ze zullen ook meettechnisch nog nauwkeuriger draaien. De Thales TTT Compact III met de Simplicity-arm (die de tracking-error haast volledig reduceert) laat echt minder vervorming horen. Maar dan praat je allemaal over alternatieven waar je vanaf veertig Takumi's voor zou kunnen kopen.
Het is overigens best nog een uitdaging om de verschillen tussen de 2Mred en de MC Quintet Bronze te horen. De Quintet is wat gepolijster en subtieler. De 2Mred daarentegen heeft dezelfde primaire drive, maar een iets grotere plasticiteit. Het is niet dat de Quintet geen sublieme prestaties levert, maar moderne MM-cartridges halen vaak enorme prestatieniveaus, waardoor het verschil tussen de Quintet en de 2Mred minder groot is als het prijsverschil doet vermoeden. In ieder geval is de 2Mred een perfecte keuze en zal niet vaak tekortschieten in de systemen waar de Takumi redelijkerwijs op aangesloten zal worden. De Takumi kan zeker nog spelen met nog lagere vervormingsniveaus door de toepassing van veel betere cartridges. De Takumi speelt in ieder geval meer als een volwassen draaitafel. Hoewel het geluid betrokken en levendig is, heeft het geen verlies van controle, zoals vaak gebeurt bij de eerder genoemde voordelige draaitafels. Je hebt daar vaak het gevoel dat er in de dynamics een soort ongecontroleerde overshoot plaatsvindt op het moment dat de levendigheid plaats maakt voor een verlies aan controle.
Epiloog
Het verschil in bouwkwaliteit en geluidsmatige prestaties dat de Takumi maakt wordt veroorzaakt door een andere mindset. Veel audioproducenten positioneren een product voor een prijspunt in de markt. De uitdaging is dan om zo'n product zo goedkoop mogelijk te maken. 40 euro is beter dan 45 euro. De geluidskwaliteit moet dan ook niet al te beroerd zijn, maar dat is een tweede keuze. De besparing zit onder andere in het uithollen van de kwaliteit tot het nog net acceptabele minimum. De winst is voor de aandeelhouders. Rik Stoet draait dat om. De productieprijs is hier sowieso hoger in vergelijking met de winkelprijs, dus de aandeelhouders zullen klagen.
Binnen die productieprijs worden dan vervolgens slimme keuzes gedaan, maar zonder teveel concessies aan de kwaliteit. Als dat soms niet helemaal lukt, moet toch die productieprijs nog een beetje omhoog, bij gelijkblijvende winkelprijs. In ieder geval is het eindoordeel dat de Takumi een fenomenale draaitafel is, die ook nog kan groeien door de combinatie met veel kostbaarder en betere cartridges dan de overigens zeer verdienstelijke Ortofon 2Mred. De Takumi biedt daarmee de meest exceptionele prijs-kwaliteitverhouding in de markt, de allerbeste waarde die in hifi-land beschikbaar is en een hoge 'pride of ownership'. Laat ons wachten op de Takumisering van de planeet.
Takumi TT Level 2.1 draaitafel
+ Zeer goede geluidskwaliteit
+ Zeer degelijke bouwkwaliteit
+ Beste prijs-kwaliteitverhouding in de markt
- zeer gevaarlijk voor de concurrentie
- u raakt eraan verslaafd
- plaatsvervangende schaamte door de lage vraagprijs
