Een bezoek aan de heer Aalt Jouk van den Hul in Vaassen is telkens een belevenis. Niet in het minst omdat ik op een haar na bij hem in de klas zou hebben gezeten tijdens zijn leraarperiode in Rijswijk, maar vooral vanwege zijn onvermoeibare pogingen om de audioliefhebber steeds weer te verblijden met een nieuwe vinding.
Niet alleen op het gebied van audio is Van den Hul actief, milieuprojecten vormen onderdeel van zijn dagelijkse bezigheden en niet te vergeten zijn therapeutische werkzaamheden in de alternatieve geneeskunde. Het is een wonder hoeveel energie hij heeft op zijn leeftijd. Vanuit de samenwerking met zijn elementen- en elektronicaddistributeur Marco de Wilde van Music2 is in de grote luisterruimte in Vaassen tijdelijk een set BHC luidsprekers opgesteld, gekoppeld aan de elektronica en kabels van VdH: reden voor een luistersessie die op een later tijdstip in Hoek van Holland nog eens dunnetjes is overgedaan.
Vervlogen tijden
Als ik in Vaassen even moet wachten omdat Van den Hul nog aan de telefoon bezig is met bespreken van een milieuproject maak ik kennis met zijn jongste zoon, inmiddels opgeleid om de pickup elementen van pa deels te assembleren, waarna de oude meester ze afmaakt. Ik kijk even in het hart van een element en bedenk dat ik deze fijnmechanica nooit onder de knie zou kunnen krijgen.
Grappig is in dat verband dat Van de Hul zelf bij toeval in de elementenproductie is geraakt. In de jaren ’70 bestond de uitgave Hifi Stereo Test (nu HVT), waar ook ondergetekende zijn eerste schreden op het schrijven over audio zette. Eén van de auteurs, Van den Hul, wierp zich binnen de redactie als vrijwilliger op om te schrijven over pickup elementen, want niemand anders had daar zin in. In zijn ijver om alles over de kleinoden te ontdekken raakte Van den Hul in de ban van de techniek en niet veel later ontwikkelde hij zijn eigen naaldvorm en ging uiteindelijk zelf elementen bouwen. Hoe een balletje kan rollen vanuit een redactieoverleg. Vanuit zijn interesse in alles wat met wetenschap te maken heeft en zijn liefde voor muziek ontstonden ook de kabellijnen en is de elektronica uitgewerkt. Daar tussendoor hebben ook luidsprekers het licht gezien, deels onder de naam VdH, deels als ontwikkeling voor diverse merken.
Handtekening van de meester
Tijdens een vorig bezoek maakte ik kennis met het Colibri element in de Signature Stradivarius versie, waar Van den Hul over opmerkte dat hij daarmee aan de grens van zijn kunnen was beland. Des te verwonderlijker dat er nu een Colibri Master Signature element speelt, toch weer een verbetering bereikt op de Signature Stradivarius. Ik krijg overigens dezelfde boodschap mee: geen upgrade meer mogelijk tenzij het een ander elementontwerp gaat worden. Er is een grens bereikt van wat mogelijk is met het magneetveld, waarvan de sterkte mede het oplossend vermogen van een element bepaalt. Binnen het veld beweegt een ultra korte cantilever van slechts 3mm, maakt men die langer dan ontstaat er verlies aan definitie, nog korter komt de aftasting niet ten goede die nu 70mu is. Zowel voor het ophangrubber, de draad om de cantilever te spannen als het kruis zijn grenzen opgezocht en is het natuurlijk haalbare bereikt, zo vertelt de meester.
Van den Hul geeft aan keer op keer verbaasd te zijn over hoeveel onverwachte informatie uit de groef van een LP te trekken is, naarmate de elementen beter worden komen er meer en meer details en nuances vrij. Dat het element bestemd is voor de pure analoogfan zal u niet verbazen, het draaien van Hazes en gelijken (zonder daar een oordeel aan te hangen) is niet het doel. Gemeten met op hoge snelheid draaiende testplaten komt het element tot een bereik van 85kHz en geeft volgens de Absolute Sound een kanaalscheiding van 40dB of meer. Bepalend is daarin ook de naaldvorm die weer met 1,5 x 85 micron is aangepast en verfijnd.
Draaien
Een eerste luistersessie wordt opgezet voor de BHC luidsprekers met een paar The Extenders in stelling. Op de één of andere manier is er geen synergie bereikbaar tussen de ruimte en de weergevers. De energie in de lage tonen vanuit de twee woofers per kant is veel te veel, zelfs in deze grote kamer die in een conferentieoord niet zou misstaan. Gelet op de stemmen, beelden die af op het juiste formaat en zorgen voor een fraaie plaatsing. De resolutie van het element, de elektronica en de BHC luidsprekers is onvoorstelbaar hoog en afgezien van de lage tonen evenwichtig gedoseerd van de diepe noten tot de hoogste.
Het is een heel snel systeem dat direct reageert op de aangeboden energie en grenzeloos is in dynamiekomvang. Een pianoaanslag is zo snel dat de je hamer de snaar hoort raken. Toch gaan we vooralsnog over op Diapason luidsprekers welke hier nomaliter staan. Die zorgen voor genoeg bas blijkt als een plaat is opgezet met echte lage tonen. Zaken als de akoestiek van de opnameruimte kunnen we steeds waarnemen en er ontstaat nauwelijks enige intermodulatievervorming in de gehele keten. Het Colibri Master Signature element is gemonteerd in een SME V arm met VdH 501 Silver Hybrid bekabeling, op zijn beurt vastgezet op een Basis Debut Gold Standard draaitafel.
De gebalanceerde aansluiting van het element, altijd mogelijk met een moderne SME arm, komt uit in een VdH The Grail SB phonoversterker. Daarachter een VdH The Emerald lijnversterker, met een in/uitschakelbare Extender aan boord. Zonder het de aanwezigen op beurzen te vertellen is gebleken dat bezoekers met een actieve Extender tweemaal zo lang in de ruimte aanwezig blijven als zonder actieve Extender. Alle elektronica is DC gekoppeld, tussen de phono en de eindtrap is geen enkele condensator in de signaalweg. De voeding bestaat uit een schakeling zich gedragend als een elektronische accu. Evenzo in The Grail SB. De filtering van de voedingen in de twee apparaten is zo goed dat de eigenschappen beter zijn dan van een accu. Want hoe goed ook, een accu geeft uiteindelijk toch ruis. Bij volledig opendraaien van de volumeregeling hoorde je zelfs heel zachte plopjes uit de accu komen, vertelt Van den Hul. Ook vonden klanten het laden lastig en daarom is er gezocht naar een elektronische oplossing.
De eindversterkers zijn VdH The Excalibur, versterkers met een frequentiebereik dat recht loopt tot 10MHz en geen tegenkoppeling toepassen. De gebruikte halfgeleiders zijn VFets. Het hele ontwerp is gebaseerd op ultra breedband, met goudbanen op de printplaten. De opzet is gelijk aan technologie uit een satelliet. De monoblokken zijn gematcht binnen 0,1%. Belangrijk in het ontwerp is verder de plaatsing van de componenten zodat ze elkaar niet kunnen beïnvloeden of last krijgen van onderlinge signaaloverdracht. Gesoldeerd wordt met zilverhoudend tin. Dat de versterkers allemaal DC gekoppeld zijn, met intern gestabiliseerde voedingen, voorkomt enige vorm van faseverschuiving. Schakelingen zijn 100% gebalanceerd met totaal identieke plus en min versterkers, voor de phono met een perfecte RIAA curve en zelfs in The Grail SB een signaal-ruisafstand van minimaal -100dB. Met de volumeregelaar vol open is er geen brom, alleen wat onontkoombare halfgeleider ruis. De elektronica is in zwart leverbaar, de zijkanten kunnen naar eigen inzicht in hout of in kleur afgewerkt worden. Zoals Van den Hul opmerkt: “Het uiterlijk moet dienend zijn en mag geen aandacht opeisen”.
Van metaal tot CNT
Over de kabels is minstens zoveel te vertellen als over de elektronica. Tussen The Grail SB en The Emerald zit de eerste Carbon Nano Tube die VdH ooit produceerde. Van de lijnversterker naar de eindversterkers lopen CNT interlinks van elk 10 meter. De twintig Carbon Nano Tube geleiders worden samen met aramide vezels tot een enkele geleider gedraaid. Een groot voordeel van koolstof is de constante structuur, in tegenstelling tot metaal ontstaan er bij buigen geen breukvlakken, breukvlakken zijn de reden dat een kabel moet inspelen. Bij elk breukvlak stopt de signaaldoorgifte tot het op natuurlijke wijze is gerepareerd. Op breukvlakken produceer je oneven harmonische vervorming. Dat lijkt de muziek dichterbij te brengen, maar is niets anders dan extra vervorming. De Carbon Nano Tube techniek gaat verder dan mogelijk was met de eerste VdH koolstofkabels, want de atoomstructuur is perfect gemaakt in een specifiek productie proces, alleen mogelijk met een stabiel koolstofproduct als basis. Omdat CNT niet te solderen is, worden aansluitingen gekrompen met de geleider om een stift/kogel gelegd in een bus. Het is met CNT zelfs mogelijk een 20mu dunne spoel te wikkelen voor een element. De CNT geleider hangt liefst in een buis, ideaal geïsoleerd met lucht, of in schuimstof. VdH is wereldwijd uniek met CNT kabels. Naast de CNT kabels heeft VdH bijvoorbeeld als luidsprekerkabel de Cumulus. Opgebouwd met grafeen en 3T geleiders bestaande uit vijf verschillende metalen.
Het zijn zonder uitzondering harde metalen omdat ze beter te buigen zijn en minder breukvlakken geven dan zachte metalen. Merknamen zijn: Air, Cloud en Cumulus. B&W China gebruikt bijvoorbeeld altijd de Cumulus kabel voor hun demo’s met 800 Serie. Elke VdH kabel is chemisch stabiel en blijft oneindig lang goed. Die filosofie heeft met milieu te maken, het zuinig omgaan met het grondstoffen. Nooit vindt u een chloorverbinding (zoals gebruikelijk is bij PVC), want dat tast de kabel en het milieu aan. PVC is eigenlijk de vijand van alle kabels. Ook 3T geleiders moet je krimpen, ze zijn niet te solderen, daarom wordt 3T niet op de rol verkocht. Na het krimpen wordt de kabelinvoer afgesloten met soldeer om de verbinding luchtdicht te maken.
Mastertapes
Begonnen op zijn elfde met muziek en inmiddels 80 is Van den Hul stap voor stap verder gekomen. 38 industrieën gebruiken de VdH producten wereldwijd. Voorbeelden zijn de Focal Utopia reeks, Diapason luidsprekers en de B&W 800 Series, waarin de CS 12 en CS 14 kabels tot beste product verkozen zijn. Het productpakket is erg groot, zodat iedereen de kans heeft een VdH kabel aan te schaffen. Ook naar de goedkoopste moet met plezier kunnen worden geluisterd. Natuurlijk gaat de kwaliteit omhoog met duurdere kabels, waarin betere, zeg meer zuivere, grondstoffen te vinden zijn en waarvan de fabricage daardoor kostbaarder is. Er zijn op dat gebied excessen en daar wil VdH niet aan meedoen.
De eigen zoons van VdH zijn opgegroeid met muziek en gewend om te luisteren. Ze zijn opgegroeid met analoge weergave en niet met digitaal geluid. Als VdH praat over de toekomst denkt hij aan digitaal streamen, met altijd een plaats voor de analoge LP, en wordt de mastertape de nieuwe hit. Zijn tip: “Verzamel mastertapes want dat gaat een vlucht nemen!” VdH vindt het jammer dat de hifi-industrie alleen let op weergave en niet op de opname. Wat wordt aangeboden als opname wordt blindelings geslikt, inclusief de dynamiek compressie, het gebruik van toonregeling en equalizers. Tenslotte merkt Van den Hul op geen ondersteuning aan internetverkoop te geven omdat hij ervaart dat daarmee kennis van dealers en distributeurs wegloopt. Net als bij ondersteuning van analoge weergave is er al een gebrek aan kunde ontstaan. Nog een reden waarom kennis bij het publiek afneemt is het grotendeels wegvallen van de zelfbouwmarkt, terwijl daar vroeger echte ontdekkingen vandaan kwamen.
John Linsley Hood
Na een halve dag bij Van den Hul doorgebracht te hebben ga ik een paar dagen later naar Music2 in Hoek van Holland voor een tweede luistersessie met de BHC luidsprekers. Ze mogen spelen op een John Linsley Hood eindversterker, ontworpen en gebouwd in 1969, met een vermogen van wel 9 Watt! Erbij staat een Proceed loopwerk met DAC opgesteld, met als lijnversterker een mij totaal onbekende Perfectionist Audio Components. We beginnen het luisteren met stukken van de “Arabesque” cd uitgebracht in eigen beheer door Crystal Cable. Als eerste het “Requiem Pie Jesu” geschreven door Rutter. De lage tonen gaan ontzettend diep en blijven continue in de hand gehouden door de kleine maar machtige versterker. Heel anders dan in de ruimte in Vaassen het geval was.
Pianowerk van Schuman toont aan hoe groot een piano in werkelijkheid is. Het is bijna live het instrument op deze speakers in deze ruimte. Zoiets kun je alleen met een grote luidspreker voor elkaar krijgen, vanwege het puur noodzakelijke conusoppervlak en de daarbij behorende kastinhoud. Het “Dance macabre” van Saint-Sans gaat met 9 Watt soepeler dan bij mij thuis met 250 watt op een transmissielijn, al zetten de lage tonen wel heel zwaar aan in Hoek van Holland. De viool van de dood zweeft overal boven, terwijl bassen, cello’s, net als de pauken in volle kracht aanwezig zijn.
Het is gelukkig een grote ruimte waarin het geluid weg kan, helaas akoestisch ongunstig door de halfronde vorm aan de ene kant en de L-vorm aan de andere. Mazzel voor mij dat er op de luisterpositie geen sprake is van enige ongelijkheid in kanalen. Al speelt het luid, zelfs de luidste passage loopt niet dicht. Het Kaman Olah Trio zorgt met drukke muziek voor realistisch aandoend slagwerk en weer staat de piano op ware grootte afgebeeld. De muziek speelt soepel en gemakkelijk, geeft daarmee het gevoel in een jazz club te zitten. Als ik deze cd afsluit met cellospel van Bach merk ik op dat door de grote woofers de cello zijn oorspronkelijke klankkastafmeting weet te behouden. Ik heb het nog nauwelijks gehad over de grenzeloze dynamiek op de cd, vertaalt door het systeem en natuurlijk vooral door de luidsprekers.
Woofers van BHC
Vervolgens nog een cd, ditmaal “Amused to death” van Roger Waters waarmee ik een enorme diepte waarneem in het stereobeeld. Overweldigend groot en indrukwekkend is de soundstage.
Van het Q-sound effect blijft niet zoveel over, Bill Hubbard normaliter links naast mij, staat geprojecteerd in de ruimte voor mij, ergens halverwege de speaker en mijzelf. Overige geluiden gaan wel rondom mij heen. De stem is trouwens heel verstaanbaar, vervolgens steelt gitaar steelt de show als hij jankt door de ruimte. Lage tonen gaat onmogelijk diep in een totaalbeeld dat volkomen los raakt van de speakers zelf. Het is één groot stereoblok waarin zich een complete show afspeelt. Het lijkt zeer luid te zijn en toch meet ik maar 70dB op een afstand van 4 meter van de speakers.
We gaan over op lp, neergelegd op een VPI draaitafel/arm met een Sumiko element en ook hier een VdH The Grail SB phonoversterker. Bob Dylan zingt eerst over een “Man with the long black coat” en dan mag Ulla Meinecke “Die Tänzerin” door de ruimte jagen. In beide gevallen springt de stem naar voren, heeft elk instrument een snelle attack, een enorme dynamiek, is detailrijk en speelt met gemak. Het hammondorgel met Lesleybox op Die Tänzerin” doet net aan alsof hij hier in de ruimte staat. Met “Take Five” van Dave Brubeck is keer op keer de dynamiek het meest opvallend, alsof ik luister naar een full range hoorn. De basdrum valt een stuk minder op qua dreunen op de BHC terwijl dit op kleine speakers juist veel te vaak overdreven aanzet. De contrabas gedraagt zich idem dito, hij is volop aanwezig in de mix maar nooit te overdreven. Wel diep en met volle kracht waar nodig is. Sax is geweldig en heerlijk vet, de tonale en totale balans is prima in orde.
Van den Hul gaf het al aan, reel-to-reel tape heeft de toekomst. Marco nam zelf op een Teac A-7300RX recorder een stuk op van een lp van Melanie De Biasio, op 38cm/sec speelt “No deal”, dat laat horen wat een schitterend medium tape is. Zelfs na een eigen omzetting van lp naar tape, mits goed gedaan, ontstaat er iets magisch dat alleen analoog en tape voor elkaar kunnen krijgen. We sluiten af met Yello, van de cd “Touch” knalt het “Takla Makan” de BHC speakers uit. Diep, diep laag, in een klankbeeld van 6 x 4 x 3 meter, met haast teveel detail uit de elektronische soep welke heet wordt geserveerd.
De BHC in vol ornaat
Hele bijzonder om te horen hoe ver dit gaat en met welk een kracht op een versterker van maximaal 9Watt per kanaal. Je moet de ruimte hebben voor dit luidsprekersysteem, maar dan haal je iets in huis dat nauwelijks zijn weerga kent. De bezetting in de kast bestaat uit twee JBL woofers van 38cm, de middentonen komen uit een Altec Lansing luidspreker van 30cm, waarna een Blumenhofer hoorn het overneemt. De scheidingsfrequenties liggen op 200Hz en 800Hz, vandaar dat de middentoner best 30cm mag zijn zonder te gaan bundelen. Voor de purist zijn midden en hoog te verzwakken. In Japan en China zouden audiofielen compleet van slag raken als ze dit horen. De prijs voor deze BHC set luidsprekers is € 25.999,-. Als u er de ruimte voor heeft zeker eens gaan beluisteren bij Music2 of op een beurs. Als het budget het toelaat is een draaitafel met een Van den Hul element een must, net als de prachtige elektronica die Music2 van VdH distribueert.
