Dit is het eerste artikel in een reeks van ongeveer acht stuks, waarin de komende maanden aandacht zal zijn voor vinyl gerelateerde onderwerpen. Denk aan draaitafels, accessoires, phono-versterkers en cartridges. Het doet recht aan de enorme opleving van vinyl die al enkele jaren gaande is. In deze editie staat de Canadese Kronos Sparta draaitafel in de schijnwerpers.

De huidige situatie in audioland biedt fascinerende perspectieven. Streamen en downloaden zijn populair als (bijna)mainstreamtechnologie. De complexiteit van zulke, computer-gerelateerde, technologie is wat hoger, de kwaliteit is laag en de gebruiksvriendelijkheid van een systeem in operationele status kan hoog zijn vanwege slimme smartphone en tablet apps. Consumenten met een hoger kwaliteitsbesef richten zich binnen die markt op de betere streaming-hardware en houden zich bezig met hi-res content. Daarvan is de geluidskwaliteit hoger tot zeer hoog.

Daarnaast is vinyl bezig aan een enorme comeback. De complexiteit van zulke systemen is voor de gemiddelde consument hoog, de geluidskwaliteit is zeer hoog en de gebruiksvriendelijkheid is lager. In dat laatste schuilt ook weer de charme van het ‘ritueel’, een deel van de perceptieve waarde en een draaitafel is gewoon cool. Het optimaliseren van een vinyl-based system vergt veel kennis. Die is niet aanwezig bij de huidige generaties en daar ligt dus een markt waar de hifi-winkel diensten aan kan bieden. Ook cd is nog steeds populair. De kwaliteit is (zeker de laatste jaren) zeer hoog en het gebruiksgemak groot. Het zal niet mogelijk zijn om de miljarden aanwezige cd’s in de markt zomaar weg te poetsen.

Er is nu eenzelfde beweging gaande als tijdens de introductie van de compact disc. Consumenten deden massaal hun platen van de hand. Die werden een dag later opgepikt door de verzamelaars. Nu worden cd’s opgeruimd ten faveure van streaming. Al die fraaie cd’s komen vervolgens terecht bij verzamelaars.

Voor de fysieke sacd is de toekomst onzeker. De chip die in spelers wordt gebruikt voor sacd-decoding (Sony), is niet meer beschikbaar en de loopwerken (Esoteric) al evenmin. Kleine strategische blunder en het ondermijnt het vertrouwen in de toenmalige promotors van dit format. Hoewel het marktaandeel van het cassettebandje en de open-reel tape bescheiden zal blijven, is ook hier een opleving merkbaar. Met al die formaten en systemen door elkaar heen, ligt de ‘kwaliteitsdiscussie’ voor de hand. Die zou bij voorkeur moeten worden gevoerd door wetenschappers en studiotechnici. Over het verschil tussen redbook, sacd/dsd en hi-res zijn erg interessante en technisch onderbouwde standpunten beschikbaar. Dat geldt ook voor de verschillen tussen digitaal en analoog. Afkomstig van personen uit de praktijk, die ervaring hebben met elk format, alle beschikbare hardware en daar dagelijks intensief mee werken.

Met de terugkeer van vinyl is er ook grote hernieuwde belangstelling voor klassieke draaitafels. De prijzen daarvan stijgen soms terecht en doorgaans onterecht. Elke leek die op zolder een oude draaitafel heeft en een krantenbericht leest over de huidige populariteit van vinyl, denkt dat zo’n ding goud geld opbrengt via Marktplaats. Dus niet… De hogere prijzen gelden alleen voor de klassieke draaitafels die echt de moeite waard zijn, maar de gemiddelde Marktplaats-zapper heeft daar geen enkel idee over. De allerbeste draaitafels in de wereld zijn al veertig jaar geleden gebouwd. Een enkel later exemplaar komt daar in de buurt of is op specifieke aspecten net iets beter.

Momenteel is er ook een toenemend aanbod van nieuwe draaitafels. Merken als Rega en Pro-Ject hebben door hun blitse, goed klinkende en betaalbare eyecatchers al enige tijd de aandacht van nieuwe generaties getrokken. Dat is goed, want de hifi-business faalt volledig om de jeugd te betrekken bij beter geluid, als alternatief voor alle oordopjes-shit via smartphones. De huidige hifi-shows hebben méér weg van een geriatrische vorm van bezigheidstherapie dan een bruisende pool van in goede weergave geïnteresseerde jongeren. Naast draaitafels met een democratisch prijskaartje is er ook weer een markt voor topmodellen. Vaak gericht op consumenten die beter zijn in het beoordelen van het geritsel van bankbiljetten dan in het beluisteren van geluid, maar zulke euroverslindende eyecatchers zetten vinyl wel op de kaart. Ook leveren enkele van die kostbare exemplaren wel degelijk toegevoegde waarde met betrekking tot geluidskwaliteit. Vandaar de focus op de draaitafels van Kronos.   

Kronos

Wie zich verdiept in Kronos, de Griekse god van de tijd, zal ontdekken dat deze figuur een enigszins ruig leven achter de rug heeft. Hij was jaloers op z’n eigen kinderen en kan niet beticht worden van enig fatsoenlijk familiair gedrag. Maar, het kan niet anders of de god van de tijd leeft voort. In de viering van het nieuwe jaar leeft hij voort als ‘vader tijd’, maar als substituut in de vorm van de ‘new years baby’. De vraag is waarom de draaitafel geassocieerd is met deze Griekse god die naar huidige maatstaven, mediatechnisch gesproken, geen onkreukbare reputatie heeft. Wel, volgens de overlevering kun je met deze draaitafel terugreizen in de tijd. Namelijk naar de plaats waar de opname werd gemaakt. Volgens Kronos hebben haar draaitafels de laatste jaren enig aanzien verworven binnen de industrie. Er zijn al vele awards binnengehaald. Kronos wil draaitafels bouwen die muzikaal zijn en die getrouw zijn aan het opgenomen materiaal. Om dat te kunnen bereiken heeft Kronos samengewerkt met professionele technici uit de recording industry, teneinde de draaitafel te kunnen vergelijken met materiaal op mastertapes. Dat is geen verkeerde benadering, want er zijn veel draaitafels die niet in de buurt komen van wat beluisterbaar is bij het afspelen van een mastertape.

Kronos werd opgericht door Louis Desjardins. Hij is gespecialiseerd in de fysica van golfbewegingen en trillingen en werkte voor diverse autofabrikanten. Als audiofiel en muziekliefhebber raakte hij geïnteresseerd in draaitafels en begon experimenten met aandrijvingen en dempingstechnieken. De kracht die ontstaat door het draaien van het plateau werkt in op de plinth van een suspended draaitafel en heeft een negatieve invloed. Hij wilde de daardoor ontstane trillingen niet dempen zoals dat gebruikelijk is in veel draaitafels, maar vond de oplossing in een tweede plateau met dezelfde massa, maar draaiend met dezelfde snelheid in een tegenwaartse richting. Daardoor is het mogelijk om de krachten te neutraliseren, zoals een implicatie kan zijn vanuit Newton’s tweede bewegingswet. Newton beschreef zijn drie wetten in de “Principia Mathematica Philosophiae Naturalis” in het jaar 1686. De tweede wet zegt dat wanneer op een voorwerp een nettokracht werkt ongelijk aan nul Newton, dat dit voorwerp zal versnellen met een acceleratie die afhankelijk is van de massa van het voorwerp. Als je die wet kort door de bocht vertaalt naar de draaitafel, dan kun je de bedoelde kracht opheffen door een tegengestelde netto kracht die even groot is. De vector (bij de Kronos) is namelijk tegengesteld en de massa van beide plateau’s is gelijk.

Bij de Kronos werkt deze techniek subliem goed. Tijdens de luistersessie werd het tweede plateau stilgezet. Het resultaat was dramatisch. Het laag werd erg vaag en rommelig, de ruimte nam af, de (tonale) balans veranderde en de fraaie afbeeldingstextuur werd minder. Nog steeds een zeer goed geluid, maar significant minder dan met twee plateau’s. Het gevaar van zo’n ervaring is dat je zou kunnen denken dat de enige manier om goede draaitafels te bouwen die constructie is met twee plateau’s. Met andere woorden: Kronos heeft het ultieme gelijk. De praktijk wijst uit dat er meerdere oplossingen zijn om het issue met de trillingen op te lossen. Kronos geeft ook aan dat die oplossing werkt bij suspended draaitafels. Voor massa-loaded tafels gelden weer andere regels.

Maar, in de markt zijn ook suspended draaitafels die met betrekking tot het laag, ruimte, detaillering en de andere eigenschappen ook voortreffelijke prestaties neerzetten. Dus niet zo slecht presteren als een Kronos met slechts één draaiend plateau. Kennelijk zijn hier constructies en oplossingen bedacht die ook van invloed zijn op het genoemde issue. Vaak zijn er meerdere oplossingen voor een probleem, maar die van Kronos is natuurlijk erg slim. Kronos heeft twee draaitafels met de plateau-technologie. Het topmodel is de Kronos Pro. De beluisterde draaitafel is de Kronos Sparta. Die bestaat feitelijk uit twee skeletal aluminium chassis. De beide lagers zijn inverted bearing designs van materialen en coatings die in de ruimtevaart worden gebruikt. Kronos wil daarmee de laagste noisefloor in de industrie bereiken.

Ook de beide Maxon DC-motors komen uit de ruimtevaart. Ze staan 180 graden tegenover elkaar, eveneens met de bedoeling om trillingen uit te kunnen doven. De draaitafel is standaard geschikt voor 9 en 10.5 inch armen. Met een ander armboard is een 12 inch mogelijk. Een 12 inch is alleen bedoeld voor de vroegere transcription turntables en tegenwoordig vooral een mode-ding. Door de hogere massa en de gevoeligheid voor resonanties bieden ze geen voordeel ten opzichte van de kortere armen, ondanks de gemiddeld kleinere aftasthoek. Het volledige topgedeelte van de Sparta is ‘suspended’. De draaitafel weegt 32kg en beschikt over de twee gebruikelijke snelheden.