Vinylarchief: walhalla voor de platenfreak

Als je retro en vintage in één woord samen zou moeten vatten, is dat woord `vinyl`. LP`s zijn zo vintage als het maar kan, doch tegelijkertijd ook ontzettend retro - soort van, tenminste, want ze zijn nooit weggeweest. Ideaal voor de nieuwe Vintagerubriek van HiFi.nl dus. Rob Berbee en Elly Alderden beheren de grootste vinylcollectie van Nederland. Daarom draaiden we een ochtendje mee in hun Vinylarchief in het centrum van Nijmegen, waar je platen kunt scoren van een euro, maar ook van 350 euro. Vinyl is booming, zeggen Rob en Elly, en zij kunnen het weten. 

Eerst een paar cijfertjes: 40.000 elpees, 4000 singles, 10.000 maxi’s, en vooruit, ook nog 3000 cd’s. Het Vinylarchief in Nijmegen biedt een indrukwekkende verzameling muziek. Maar dan zijn we er nog niet, de sympathieke eigenaars van de winkel Rob Berbee (1957) en Elly Alderden (1948) - beter bekend als ‘Rob en Elly’ - hebben thuis in Malden nog een privé-collectie van zo’n slordige 70.000 platen. Dat we hier praten over de grootste vinylcollectie van Nederland zal niemand verbazen.

Dubbel
“In principe is alles in de winkel dubbel”, zegt Rob, “thuis hebben we dit ook allemaal staan.” Precies de reden dat het stel ruim tien jaar geleden de winkel begon. Rob: “Mooie platen kunnen wij niet laten liggen, daarom hadden we op een bepaald moment veel dubbel en zijn we de winkel begonnen.” 

Curiositeiten
Het Vinylarchief is van alle markten thuis. Veruit het grootste deel is tweedehands, maar er is ook een serieuze afdeling nieuwe releases. Van krautrock tot zeezenders, van jazz tot reggae, van punk tot klassiek, van Nederbeat tot oude muziek, van folkrock tot metal, van hiphop tot flamenco, van avantgarde tot smartlap. Allemaal hebben ze een apart vakje. Er is ook een hoekje met audiofiele opnames, zoals van Laurindo Almeida, Robert Goulet, Charlie Byrd en Steven Halpern. “Ik heb zelfs een apart vakje voor curiositeiten als ‘bioscooporgelplaten’ en  ‘draaiorgel’, zegt Rob trots. “Ook al verkoop je het amper, als er iemand ooit naar vraagt, kun je toch mooi zeggen: loopt u maar even mee, daar heb ik er vijftig staan.”

Collector items
Vaste trekpleister zijn de één-euro-bakken, maar ook de collector items, of ‘buitenissigheden’, zoals Rob ze noemt. Aan de wand hangen er een paar, zoals The Cool Voice of Rita Reys, haar debuut uit 1956 (350 euro), Musique Barbare van ene Karel Appel (80 euro, want zonder bijbehorende litho) en de zeldzame elpee Een Nieuw Paaslied, met gedichten van Gerard Reve (tussen de 150 euro 200 euro of ‘wat de gek er voor geeft’). Naast platen levert het Vinylarchief - “een uit de hand gelopen hobby waar we net de rekeningen van kunnen betalen” - ook platenborstels, een platenschoonmaakmachine (Disco Antistat) en de door henzelf ontwikkelde schoonmaakvloeistof voor vinyl. 

Muziek als kunst

Het woord ‘Vinylarchief’ begon als grap, maar werd gaandeweg serieus. Rob: “In onze collectie zijn de platen veilig. In de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag wordt van elk boek een exemplaar bewaard, want literatuur valt onder ‘kunst’. Voor platen is er geen instantie, want dat is zogenaamd entertainment. Onterecht vinden wij, popmuziek heeft zich na meer dan vijftig jaar ook als kunst bewezen.” 

Fonos
Als het woord Fonos valt, het Hilversumse instituut dat Nederlandse muziek verzamelt en archiveert, stuift Rob op. Boos: “Ze verzamelen misschien wel platen, maar weet je wat ze daarmee doen? Ze bewaren de platen, scannen de hoezen en flikkeren die vervolgens weg! Ongelooflijk, die zijn dus helemaal niks meer waard. Je reinste cultuurbarbarisme! Alsof je bij een Van Gogh zegt; die onderkant, die vind ik niet interessant, die snij ik er af.” Elly valt hem bij: “Nog een minpunt van Phonos: als je ze een plaat geeft, krijg je die niet meer terug. Ja, een cd’tje met de muziek. Maar wij willen helemaal geen cd’tje, wij willen die elpee.”

Scoren
Terug naar het Vinylarchief. Op de oude Dual draait Labi Siffre’s Crying, laughing, loving, lying uit 1972, Elly is klaar met stofzuigen, Rob heeft de nieuwe platen uit de auto geladen. Buiten schijnt de zon, binnen in het archief kan de dag beginnen. Vandaag staan zowel Rob als Elly achter de kassa. En dat is bijzonder, want meestal is Rob onderweg, niet zelden zeven dagen per week. Want zijn afdeling is platen scoren. Hiervoor reist hij langs beurzen, rommelmarkten en langs mensen thuis die platen kwijt willen. Dat is nog steeds spannend, zegt hij, ook na veertig jaar. ‘De kick van het vinden’ beleeft hij nog wekelijks, maar wel minder vaak dan voorheen. 

Toptijd
“Voor de absolute topitems moet je tegenwoordig op de beurzen of internet zijn, die vind je niet meer zo gauw op een zolderkamer of rommelmarkt”, aldus Rob. “Twintig jaar geleden was de toptijd”, zegt Elly. “Toen deed iedereen zijn platencollectie weg. We hebben zelfs bakken bij het vuilnis gevonden, en mensen parkeerden dozen bij ons voor de deur. Je kreeg de mooiste dingen aangeboden. Mensen waren al blij als ze er íets voor kregen. Nu is dat omgekeerd.” Rob knikt. “Mensen denken nu soms: hé, ik heb nog wat platen, die zullen wel veel geld waard zijn. Daarover moet ik tegenwoordig nogal eens een strijd leveren, niet alle platen zijn natuurlijk veel waard.” 

Jongeren
Hoewel er steeds lastiger aan te komen is, mede door een kaalslag onder platenwinkels en beurzen, doet vinyl het nog steeds beter. Vinyl is booming, zeggen Elly en Rob bijna in koor. “De laatste jaren komen steeds meer jonge mensen naar onze winkel. Ze downloaden vaak muziek, kopen geen cd’s meer. Maar platen willen ze wél hebben. Het is veelzeggend dat jonge bands als De Staat en DeWolff hun cd’s ook op vinyl zetten. Die platen verkopen hier erg goed. Ook jongeren voelen meer bij platen; ze zijn gezelliger, leuker, je ziet wat er gebeurt, je hebt iets in je hand. Een heel leuke ontwikkeling. Ook zien we steeds meer studenten, die een graai doen in de goedkope bakken omdat ze ’s avonds iets leuks willen draaien op een feestje.”

Spijtoptanten

Daarnaast krijgen ze ook veel spijtoptanten in de zaak. Elly: “Eind jaren tachtig hebben ze al hun platen ingewisseld voor cd’s. Je ziet nu soms het omgekeerde gebeuren. Mensen betalen makkelijk voor vinyl. Platen mogen op een of andere manier geld kosten. Er zijn ook mensen die uitsluitend nieuw vinyl kopen omdat ze een heel dure draaitafel hebben.”

Natuurlijk zijn ook de verzamelaars een belangrijke doelgroep. Mensen die muziek verzamelen, en mensen die platen verzamelen; een groot verschil benadrukt Elly. 

Oostblok
Bezoekers komen van heinde en verre. “Laatst was er een stel uit Den Helder dat speciaal voor de zigeunermuziek hierheen was gekomen. Rond de platenbeurs van Utrecht krijgen we geregeld Japanners en Koreanen over de vloer, die even een omwegje naar Nijmegen maken. Ook China en het Oostblok zijn in opkomst, daar is een groot gebrek aan de Pink Floyds, de Deep Purples, en noem maar op. En natuurlijk komen er veel Duitsers, ook daar raakt het vinyl op.”

Sommige mensen verzamelen Griekse muziek op elpee, of alleen platenhoezen, anderen hoezen met schaakstukken erop bijvoorbeeld. “Kijk, ik heb er nog twee gevonden.” Rob laat platen van Leonard Cohen en Kevin Ayers zien. “Die houd ik achter tot die verzamelaar weer komt.” Ook platen van het Telstar-label van sjacheraar Johnny Hoes worden als een ‘bezetene’ verzameld, zo weet hij. 

Hippie
“Ik kom thuis en knal de installatie aan, ik ben keiblij, tot morgen weer!”, zegt een oude hippie als hij met een paar reggaeplaten onder zijn arm de winkel uitloopt. Elders in de winkel struint een keurig ouder echtpaar door de bakken, achter een draaitafel is een jongen van een jaar of twaalf op zoek naar ‘breaks’ op hiphopvinyl, een jonge vader komt voor kinderplaten, iemand wil tweehonderd plastic platenhoezen. Het is een greep uit de klanten op een vroege dinsdagmiddag. Elly: “Het is nu nog rustig, vooral op zaterdag is het spitsuur, zeker in de zomermaanden, dan staan er buiten bakken, en is de drempel om binnen te lopen nog lager.” 

Klein budget
“Ik kom hier elke week”, zegt Joep Schillings van De Platenbus, die net binnen is gekomen wandelen. “Rob is altijd op pad, daarom heb je hier altijd verse aanvoer.” Zijn voorkeur gaat uit naar de één-euro-bakken. “Ik heb geen groot budget, en hier vind je best leuke dingen tussen, in tegenstelling tot op de rommelmarkt.”

Binnen tien minuten heeft hij een flinke stapel uit de bakken gevist. “Een ander voordeel van het Vinylarchief is dat je hier eerst alles mag luisteren. [lachend] Dat voorkomt dat je al teveel rotzooi mee naar huis neemt.”

Vinylarchief, Lange Hezelstraat 68, Nijmegen