In Best, onder de rook van Eindhoven, is Array Audio gevestigd. Een hifimerk dat in relatief kleine kring een onverwoestbare reputatie geniet. Hun versterkers staan niet alleen bij audiofiele fijnproevers muziek te maken, ook Polyhymnia, de wereldberoemde klassieke masteringstudio in Baarn (waar we binnenkort op bezoek zullen gaan, red.), koos ondubbelzinnig voor Array.
Tijdens de 2011 editie van de Café Engels Show in Rotterdam toonde Array een nieuwe stereo-eindversterker, de S-10. Tijd voor een recensie, en een lang verwacht debuut op HiFi.nl
In Best is ook Philips Medical Systems gevestigd. Hier wordt (volgens de mensen die het kunnen weten) de beste medisch/diagnostische apparatuur ter wereld ontworpen en ontwikkeld. Willem van der Brug en Chris van Liempd waren daar collega’s toen ze zestien jaar geleden besloten hun vakkennis in dienst te stellen van hun gedeelde passie voor hoogwaardige muziekweergave. Een nieuw Nederlands hifimerk was geboren. De belangrijkste kenmerken van Array zijn de bijzondere techniek in dienst van perfecte weergave, en concurrerende prijzen. Binnen de High-End wereld, welteverstaan.
Willem en Chris bleken als signaalverwerkingsspecialisten meer gemeen te hebben dan alleen hun werkgever. Een voorliefde voor High End leidde tot veel gezamenlijke luistersessies. Daaruit kwam al snel naar voren dat de heren grote moeite hadden met de tegenstelling die buizenversterkers in zich dragen. Ze meten vaak slecht, maar ze klinken fantastisch. Dat is een discrepantie die voor iemand met een wetenschappelijke achtergrond onweerstaanbaar is. Want hoe is het mogelijk dat iets dat zo overduidelijk hoorbaar is niet in absolute zin gemeten kan worden?
Muzikaliteit is de Heilige Graal van de hifi. Er is veel te kwantificeren rond muziekweergave. Vervorming is te meten, frequentiebereik ook, stabiliteit is aantoonbaar, en het verschil tussen inkomend en uitgaand signaal is bij wijze van spreken op een bierviltje uit te rekenen. Maar waar is die magische parameter die bepaalt waarom bijna iedere luisteraar keer op keer feilloos kan aangeven wat hij muzikaler vindt klinken? Als je de reden daarvoor gevonden hebt - en een manier hebt ontdekt om dit technisch te beheersen - staat niets je in de weg om de beste versterker ter wereld te bouwen.
Meten Is Weten
Over de technische achtergronden van Array zou ik hier heel veel kunnen vertellen, maar nog beter is het om te verwijzen naar de zeer goed gedocumenteerde website van Array Audio (http://www.arrayaudio.nl/technolo.html). Daar staat alles haarfijn uitgelegd, en dus kan ik hier volstaan met een korte samenvatting. Array heeft van het begin af aan zeer veel onderzoek verricht naar de invloed van versterkers op een audiosignaal, en hier een groot aantal unieke rekenmodellen uit samengesteld. Hun kennis van signaalverwerking is zo groot dat ze inmiddels een perfect klinkende versterker kunnen ontwerpen zonder ook maar een seconde de soldeerbout ter hand te hoeven nemen. Willem en Chris weten wat er met een audiosignaal gebeurt, en ze weten waar het mis gaat in een schakeling. Daarom zijn er van de ruim 400 componenten waaruit hun nieuwe S-10 eindversterker bestaat maar een stuk of 5 (!) die op het gehoor gekozen zijn. De rest is op de computer ontworpen.
Nu hoor ik de audiofielen al ongerust mompelen op de achtergrond. Want deze werkwijze is natuurlijk een dikke streep door het romantische beeld van een enigszins wereldvreemde techneut die aan een overvolle werktafel, temidden van links en rechts rondgestrooide weerstanden en condensatoren, met bloed, zweet en tranen een elektronisch klankwonder in elkaar droomt. Maar zo werken ze in Best niet. Willem en Chris ontdekten dat traditionele parameters als lage cross-over vervorming, een gelijkmatig frequentieverloop en een stabiele voeding weliswaar kunnen zorgen voor een neutrale weergave, maar dat zaken als stereobeeld en levendigheid (de beroemde PRaT, oftewel Pace, Rhythm and Timing) niet uitsluitend beheerst worden door de uitgangspunten waar traditionele versterkerontwerpen op zijn gebaseerd.
De grootste vijand van goede weergave is volgens Array de zogenaamde memory distortion van transistoren. Dat klinkt ingewikkeld, maar het is verbazingwekkend eenvoudig uit te leggen voor we zometeen gaan luisteren. Een transistor heeft een klankkarakteristiek die afhankelijk is van de werktemperatuur. Het versterkende onderdeel in transistoren is zo klein dat het door de plotselinge stroompiek tijdens grote dynamieksprongen in de muziek zeer snel opwarmt. Het signaal dat daar vlak na komt loopt dus door een transistor die nog aan het herstellen is van die plotselinge opwarming, en daardoor met een andere klankkarakteristiek versterkt.
Dit veroorzaakt volgens Array de onrust en kleuring die veel transistorversterkers met name in het middengebied laten horen. Hiermee is dan ook meteen verklaard waarom een buis vaak zoveel beter klinkt. Het versterkende deel daarvan is veel groter dan dat in een transistor, en bovendien al zeer heet. Het warmt dus nauwelijks extra op door die eerder genoemde stroompieken. Array heeft een manier gevonden om deze Memory Distortion aan te pakken. Hoe ze dat precies doen is het geheim van de smid. Dat is het enige waar Willem - terecht - niets over kwijt wil, want deze kennis is uniek en bepaalt voor een zeer groot deel de geluidskwaliteit van Array.
