The early films of Peter Greenaway 1 & 2

Moskwood is begonnen met de uitgave van een serie DVD`s onder de titel Peter Greenaway Collection. Beginnen doe je het aan het begin, in dit geval twee delen met het vroege werk. Het zijn uitmuntend verzorgde uitgaven, vervaardigd door het British Film Institute. Iedere film wordt ingeleid door de maker, waarbij het ook mogelijk is al de inleidingen achter elkaar te draaien. Er is een massa aan illustraties, grafisch werk van de filmer, en op de binnenzijde van de hoesjes staan ook nog gedegen toelichtingen van Greenaway, keurig vertaald in het Nederlands.

De DVD`s bevatten werk tot 1980, dus voor Greenaway debuteerde als speelfilmmaker met The Draughtman`s Contract. Bij het Nederlandse productiebedrijf Kassander maakte hij later furore met films als A Zed and Two Noughts, Drowning by Numbers en The Cook, the thief, his wife and her lover. Zijn recentste werk, vanaf Prospero`s Book, wordt door de kritiek veelal als `over the top` afgedaan. De toenemende complexiteit is echter een logische voortzetting van de reeds in het vroege werk ingeslagen weg. Dat het publiek afhaakt weerhoudt de maker niet van steeds meer megalomane projecten, waarvan het huidige The Tulse Luper Suitcases (zie www.tulseluper.net) een ultiem voorbeeld is. In die zin is Greenaway te vergelijken met een componist als Philip Glass. Ook geobsedeerd door tellen en rubriceren, ooit de gelauwerde artistieke top, nu verguisd. Maar het vroege werk blijkt niets aan kracht ingeboet te hebben. 
 
Wat vooral heel duidelijk wordt bij het kijken naar deze vroege films is dat het werk van Greenaway een enorme interne samenhang kent. De films verwijzen continu naar elkaar. Zo staat het alter ego Tulse Luper al centraal in een aantal van de vroege films. De verwijzing naar het nieuwe werk staat bij de toelichtingen groot in beeld: `There is a new Luper authority`.
 
De eerste DVD bevat zes korte experimentele films, essays noemt Greenaway het zelf, gemaakt van 1969 tot 1978. Greenaway is oorspronkelijk schilder,
en dat blijkt duidelijk. Hij wil een nieuwe cinema maken, waarin het niet primair gaat om het vertellen van verhalen. De nadruk ligt op ideeen, de rol van het beeld, het kader, de verhouding tussen tekst en beeld. Zo voert hij het idee dat je als het om tekst gaat net zo goed die voorgelezen tekst zelf kunt laten zien (geschreven of getypt) vaak letterlijk uit, zoals in Dear Phone. De extreem doorgevoerde structurering door cijfers of de letters van het alfabet werken vaak buitengewoon komisch. Zo is 92 een belangrijk cijfer.
 
In Windows bijvoorbeeld wordt verteld dat er in 1973 37 mensen in een gemeente stierven door uit een raam te vallen. Er volgt een eindeloze rij eigenschappen van deze mensen en de manier waarop ze vielen. Die suggereren soms absurde samenhang. We zien ramen, en daardoor het fraaie Engelse landschap, en horen vrolijke klavecimbelmuziek van Rameau. Uit de toelichting blijkt de film een politiek manifest, een commentaar op verdwijningen en zogenaamde ongelukken in Zuid-Afrika.
 
H is for House is een idyllische home movie, waarin woorden opgesomd worden die met de letter H beginnen. Water Wrackets een soort parodie op verhalen als Lord of the Rings en The wind in the willows, waarin we water zien stromen en een onbegrijpelijk verhaal horen over een onbekend volk. Prachtig subtiel klanktapijt van Max Eastley.
 
A Walk Through H, ondertitel The Reincarnation of an Ornithologist, knoopt allerlei ideeen uit de eerdere films aan elkaar. Via 92 landkaarten, die de neiging hebben na gebruik onzichtbaar te worden, volgen we vogelkenner Tulse Luper op een wonderlijke, uiterst intrigerende reis. De wereld van Greenaway is net zo onnavolgbaar als zijn schilderijtjes, de kaarten. 
 
De tweede DVD bevat slechts twee films, maar die zijn dan ook aanmerkelijk langer. Vertical Features Remake is gebaseerd op de fascinatie voor landschapsarchitectuur, hier toegespitst op verticale objecten in het horizontaal georienteerd landschap. Veel bomen en palen dus. De film Vertical Features van Tulse Luper ging verloren (waar kenden we dat van?), en we zien vier reconstructies. Het betreffen reeksen van 121 beelden van verticale landschapsobjecten, elf series van elf, geteld en wel. Die vier versies worden verbonden door een nepdocumentaire, waarin diverse geleerden zich uitspreken over de mankementen van de getoonde versie in de historische context. Klinkt droog maar is erg komisch. Muziek van Brian Eno en vooral Michael Nyman, die de rest van het werk van Greenaway van zijn staccato voortdenderende minimal music zou voorzien.
 
Het slotstuk The Falls is een waar encyclopedisch werk. In ruim drie uur worden 92 biografieen getoond van mensen wiens naam met Fall begint, die allemaal op een of andere manier betrokken zijn met de `VUE`, de Violent Unknown Event. Het heeft weer van alles te maken met verhalen van Tulse Luper, vliegen en vogels. En dan met name met vallen, want de mens wil wel vliegen, maar ja, die zwaartekracht hè. Tweeennegentig manieren om te vallen, en tweeennegentig manieren om een film te maken, legt Greenaway uit. Allemaal vanuit het perspectief van vogels. Een wonderlijk en vervreemdend werkstuk, dat veel bewondering oproept.
 
Het zijn briljante ideeenfilms, fris en puur, van een ontluikend filmtalent. We verheugen ons na deze prachtige uitgaven al op de aangekondigde vervolgdelen van de Peter Greenaway Collection, The Draughtman`s Contract en A Zed & Two Noughts.
 
Aanvullende informatie:
DVD`s (2)
Speelduur: 87 + 224 minuten
Beeld: 4:3 (origineel formaat)
Geluid: Dolby 2.0
Distributie: Moskwood www.moskwood.nl