Stassen Hifi biedt een zogeheten DSP Optimalisatie Service: een audio engineer komt bij je langs, plaatst de DSP tussen je stereo- of surroundsysteem en gaat met de weergave aan de slag, zodanig dat het speelt "zoals het volgens de opname / bron zou moeten zijn, om dus het maximale uit uw set te halen". Hoe dat precies zit zocht Ruud Jonker voor ons uit. 

Achtergrond

Luisteren naar traditionele stereosystemen en hometheaters brengt een aantal problemen met zich mee dat niet eenvoudig is op te lossen. Zelfs niet als je veel doet aan de plaatsing, de match en de akoestische voorzieningen.

Die issues zijn kennelijk inherent aan hoe de techniek anno 2024 is. De grootste problemen doen zich voor binnen de wereld van de PA en het geluid dat er moet zijn tijdens popconcerten, in stadions, tijdens openluchtfestivals en dance-events. Het publiek verwacht daar tegenwoordig minstens een hifi-achtige kwaliteit. Voor de pro-markt is een oplossing bedacht die al enige tijd bestaat, maar niet op het niveau van de hifi-wereld. Stassen biedt deze oplossing nu aan voor thuisgebruik. Daar mocht uw auteur kennis mee maken.

Om iets te kunnen zeggen over de DSP Optimizer is het zinvol om eerst in de professionele wereld te duiken. Het PA-geluid bij grote concerten, in stadions en in theaters is vrijwel nooit optimaal. Dat heeft te maken met moeilijke akoestische uitdagingen, met de kwaliteit van de apparatuur en met wie er achter de knoppen zit. De geluidsapparatuur is door de jaren heen enorm verbeterd. Merken als L-Acoustics en Meyer Sound bouwen pro-apparatuur die vaak beter is dan de gemiddelde hifi-luidspreker.

Het gaat vervolgens vaak mis tijdens het inregelen van het geluid. Ondergetekende bezoekt veel live-concerten en af en toe voel je de neiging om de geluidstechnicus weg te sturen en zelf een goede balans te maken. Er zijn uiteraard ook technici met een gedegen opleiding en oren aan hun hoofd. Geluidstechniek is een vak en je kunt niet zomaar iedereen voor een mengtafel zetten.

Nou staan de beste stuurlui aan wal, dus je kunt de technicus niet alles verwijten. Goed geluid maken in een stadion met 20.000 toeschouwers en in principe lastige akoestische omstandigheden is een uitdaging. Technieken die daarvoor zijn ontwikkeld bestaan uit line-arrays waarbij de directiviteit in beide vlakken kan worden ingeregeld. Je kunt het geluid dan echt richten op bepaalde vakken in zo’n stadion of ruimte in de open lucht. Door gebruik te maken van delays kun je de tijdvertraging binnen de perken houden.

Een nadeel van die line-arrays is dat je in een rechte lijn vanaf zo’n array nooit op elke plek een constant geluid hebt. De individuele drivers, waar zo’n array uit is opgebouwd, hebben in het verticale vlak namelijk enige overlap. Door de daaruit resulterende fase-problemen krijg je dus verschillen in geluidsdruk tussen meetpunten op de rechte lijn vanaf zo’n array.

De consument

Door ontwikkelingen op de consumentenmarkt, bestaande uit de digitalisering, de komst van betere luidsprekers en een relatief goed geluid uit apparatuur die met in-ears en headphones werkt, verwacht de eindgebruiker anno nu een beter geluid tijdens concerten en dance-events. Sommige organisatoren begrepen dat al in een vroeg stadium. Uw auteur bezocht lang geleden regelmatig een discotheek op het hoofdstedelijke Rembrandtplein. Die hadden daar een absoluut perfect geluid. Veel beter dan wat de meeste bezoekers in hun thuissituatie hadden.

Toch zijn er nog steeds grenzen aan wat je kunt bereiken met geluid op de genoemde grotere locaties. Nieuwe digitale technieken bieden daar tegenwoordig verdere oplossingen voor. 

Room Correction

De consument heeft al enige tijd kennis van digitale room correction techniek die een oplossing vormt voor sommige akoestische problemen in de thuissituatie. Namen als Dirac, Lyngdorf en Audyssey zullen bekend zijn, zeker bij degenen die bezig zijn met hometheaters.

Het voordeel van dat soort systemen is dat er inderdaad problemen mee opgelost kunnen worden die anders om bouwtechnische akoestische oplossingen zouden vragen. Het nadeel is dat niet alle issues opgelost kunnen worden en dat sommige van die systemen het geluid zo plat maken als een pannenkoek en er elk leven uitzuigen.

Steven Samaan    

Steven gebruikt, vanuit een eigen bedrijf, een DSP-unit om bestaande problemen tijdens grote concerten en dance-events aan te pakken. Je praat dan over een exercitie waarbij vanuit een enorme hoeveelheid kennis over akoestiek en muziekweergave binnen grote venues, geavanceerde software is geschreven om issues binnen dit domein op te lossen. Een oplossing die aanvankelijk puur bedoeld was voor de pro-wereld. 

Het blijkt erg succesvol. Organisatoren van festivals, concerten en dance-events zijn bereid om een enorm bedrag te investeren teneinde een zo goed mogelijk geluid te krijgen. Stassen ontwikkelde samen met Steven de DSP Optimizer Service op basis van de hierboven genoemde high-end pro-audio DSP. 

Lonken naar de consument

Wat binnen de pro-wereld werkt kan ook geschikt zijn voor consumenten. Ondergetekende heeft al lang ontdekt dat je met sommige professionele audio-apparatuur veel goedkoper en veel beter uit bent dan met veel apparatuur die op de consument is gericht. Daarmee wordt niet van alles bedoeld dat tegenwoordig gemaakt wordt voor de ‘home studio’, maar het gaat om de pro-apparatuur die bedoeld is voor omroepen, productiebedrijven, mastering facilities en studio’s. Daar geldt nog steeds no compromise en alles moet aan de hoogste standaarden voldoen. Een reden waarom hier in de studio gebruik wordt gemaakt van professionele converters, die een veel betere prijs/kwaliteitsverhouding kennen.    

Stassen

Het idee werd vervolgens geboren om in samenwerking met Stassen deze DSP beschikbaar te stellen aan de consument. Stassen noemt dat de DSP Optimizer Service. De klant krijgt daarvoor de DSP-unit, maar dan in een huiskamervriendelijk jasje. Daarnaast wordt uw hifi-systeem, hometheater of beide professioneel ingeregeld.

Het initiatief vanuit Stassen resulteerde in een verzoek aan om een en ander op verschillende locaties te ervaren. Het systeem heeft zich namelijk bewezen in de professionele praktijk, maar het zou interessant zijn om nog meer te weten over de interactie daarvan met allerlei verschillende hifi-systemen. Wellicht zou ondergetekende de spullen willen ontvangen in een van de luisterruimtes?

Iets andere insteek

Dat verzoek werd met grote interesse ontvangen maar toch in andere banen geleid. Uw recensent beschikt niet over een soort ‘vast’ systeem. Voor elke review wordt er, voor enkele dagen tot een week, een specifieke set opgebouwd met componenten, puur voor het moment, die overal vandaan komen. De enige constante factor hier is het Tivoli radiootje. In ieder geval was de verwachting dan ook niet dat de DSP-oplossing een zeer goed functionerende set nog significant zou kunnen verbeteren.

De realiteit en nuance gebiedt echter om op te merken dat er altijd wel iets te verbeteren valt. In de praktijk speelt geen enkele set helemaal perfect en is een akoestiek ook niet voor honderd procent perfect. Daarnaast veroorzaakt elk hifi-systeem standaard een aantal problemen dat simpelweg nauwelijks op te lossen is. 

Edoch, Stassen wilde ook weten welke invloed deze technologie nog zou kunnen hebben op sets die gewoon zeer goed spelen. Er is vervolgens afgesproken om eerst te luisteren, bij Stassen zelf, naar een set die iets minder optimaal was geconfigureerd en opgesteld. Niet dat Stassen de klant normaal gesproken laat luisteren naar suboptimale hifi-sets, maar dit was uiteraard in het kader van het experiment. Ondergetekende beloofde op zoek te gaan naar een systeem dat behoorlijk perfect zou spelen.

Uitdaging

Iemand vinden met een systeem dat op niveau speelt is een uitdaging. Je raakt dan verzeild in de kring van audiofiele vriendjes en in de praktijk bevinden die zich vrijwel allemaal in een suboptimaal patroon van zelfhulp. Dat betekent dat er iets wordt samengesteld dat niet voldoende presteert en meestal wordt niet de hulp ingeroepen van een deskundige winkelier of adviseur. Het is ook lastig voor de consument om de weg te vinden, zeker gezien de enorme hoeveelheid desinformatie op het internet.

De lezer kan wellicht opmerken dat uw auteur zich in de verkeerde kringen ophoudt, maar in de praktijk maak je het zelden mee dat een hifi-systeem bij een consument thuis gewoon goed presteert, aan minimale eisen voldoet of simpelweg uitzonderlijk is.

Vriend John beschikt over een systeem dat door de jaren heen is gegroeid, fenomenaal presteert en waar ondergetekende lang naar kan luisteren, zonder achteraf de omzet van de plaatselijke apotheek aanzienlijk te hoeven verhogen. Met zo’n set kun je je denkvermogen in de cloud zetten omdat je niet steeds hoeft te processen waarom dingen niet kloppen. Het maakt plaats voor de emotionele beleving van muziek. 

De Optimizer

Aan de Optimizer is extern weinig spannends te beleven. Het is een rechthoekige zwarte doos met een enkel knopje op het front. Op aanvraag zijn diverse uitvoeringen verkrijgbaar, maar het is geen sexy apparaat om in een etalage de aandacht van het publiek te trekken, dus form follows function. Er is een versie met acht kanalen en een versie, met een geringere hoogte, met vier kanalen. Het apparaat wordt doorgaans aangesloten tussen de voorversterker en eindversterker(s). Er zijn ook andere aansluitopties, met name als het apparaat wordt gebruikt voor hometheaters of een combinatie van een theater en een stereosysteem.

Het achterpaneel toont dus acht ingangen en acht uitgangen. Er zijn xlr en rca aansluitingen beschikbaar, in elke combinatie die past bij het systeem van de klant. De lagere versie heeft uiteraard vier ingangen en vier uitgangen. De consument kan zelf niets instellen en/of configureren. Een audio-engineer komt dat doen. Daar is een meetmicrofoon, computer en andere hardware voor nodig.  

Locatie Stassen

Hier was een fraaie set neergezet, maar in het kader van het experiment niet geoptimaliseerd. Normaal gesproken maakt uw auteur principieel nooit melding van, naast het te testen component, verder gebruikte apparatuur. Dat is volstrekt zinloos. Het is namelijk absoluut onmogelijk om op basis van zo’n lijstje zelfs maar een minimaal idee te krijgen over hoe zo’n set dan klinkt. In dit geval stonden er Acapella luidsprekers, een voor/eind-combi (Coda) en een Marantz (sa)cd-speler.

Ook in dit geval, de componenten kennende, klonk het volstrekt anders dan uw auteur had ingeschat. In de handbagage uiteraard een aantal killer-cd’s, waar specifieke aspecten van de geluidsbeleving mee kunnen worden uitgelicht. De DSP Optimizer was van te voren geconfigureerd.

De Optimizer heeft een knop waarmee je kunt overschakelen van de bestaande situatie naar de geconfigureerde status. Het is dus mogelijk om razendsnelle AB-vergelijkingen te maken. Dat is overigens alleen mogelijk tijdens het configuratie- en optimalisatieproces. Vervolgens wordt het resultaat vast opgeslagen in de gekozen matrix van de DSP. AB-vergelijkingen zijn later nog wel mogelijk, maar dan moet de audio-engineer het systeem van de consument van een extra (en doorgaans simpele) routing voorzien.    

Normalisatie als resultaat

Moet je echt door al die cd’s ploegen om nauwgezet te scannen op veranderingen? Nee, het verschil was hier echt significant en je hoort letterlijk binnen 10 seconden een groot aantal veranderingen. Als eerste viel op dat de achtergrond (de set presenteerde een goed ruimtelijk beeld) veel homogener en meer aaneengesloten ging klinken. Er was veel meer detail, binnen de ambiance, maar ook in stemmen en instrumenten. Stemmen en instrumenten kwamen naar voren, werden beter belicht en kregen een veel duidelijker aanwezigheid in het beeld. In sommige tracks kwam er een extra stukje laag bij. Niet dat het laag ‘harder’ of geprononceerder werd, maar er kwamen diepere frequenties bij die eerder niet waarneembaar waren.

Het vijfde verschil was essentieel. Zonder DSP was het geluid vlak en minder dynamisch. Alsof je naar een contrastarme foto kijkt. Met de Optimizer werd het geluid contrastrijk, ging leven, werd dynamischer en veel spannender om naar te luisteren. Dat is opmerkelijk. Sommige DSP’s doen het omgekeerde. Ze vervlakken het geluid. Wat de Optimizer in feite overall doet is het geluid ‘normaliseren’. Daarmee wordt bedoeld dat het geluid in de richting wordt bewogen zoals het op het weergavemedium staat geregisteerd en dus dichtbij hoe het in de studio moet hebben geklonken. De Optimizer corrigeert dus allerlei fouten die de juiste weergave van het materiaal in de weg staat. Met de Optimizer ingeschakeld werd het materiaal weer veel meer beleefd zoals het presteert op een zeer goed samengesteld topsysteem.          

Locatie John

Met bronnen als een muziekserver (geen streaming) en vinyl werd naar de set van John geluisterd. Een groot issue met vrijwel elke set heeft te maken met de fase. Dat los je niet even op met een andere plaatsing. Ook deze set kende dat probleem. Het is iets dat waarneembaar is. Veel audiofielen omzeilen dit en andere problemen door een specifieke selectie van muziek. Het zijn de obligate tien cd’s die gekozen worden en waarmee het systeem het beste presteert. Je komt dat ook vaak tegen op audioshows. Toch kun je met een echt goed audiosysteem simpelweg alles draaien. Een goede luidspreker laat precies horen waarom een opname zo slecht is.

Het inregelen van de juiste fase leidt tot een fascinerend verschijnsel. Het systeem klinkt op elke positie in de kamer namelijk precies hetzelfde. De grafische interface van het configuratieprogramma laat zien waar alle afwijkingen zijn. Die kun je vervolgens corrigeren.

Je kunt daarmee ook tegemoetkomen aan iemand die een eigen soundje wil. Aan zoiets wil je niet denken, commercieel gezien is de klant echter koning, maar daar dreigt enig vorstgevaar. Als je vasthoudt aan zo’n geluid dan ben je uiteindelijk een keer uitgevorst.  

Bevindingen

Het zal duidelijk zijn dat de verschillen die de Optimizer maakt in systeem-John kleiner en subtieler zijn dan in het eerdere systeem. Dat maakt ze niet minder relevant voor iemand die de lat heel hoog wil leggen. De belangrijkste waargenomen verschillen leren dat er meer rust is, de samenhang wordt beter, het laag en midlaag wint aan definitie, draagt bij aan een betere tonale balans en de set blijft het eigen karakter houden van bijvoorbeeld de luidsprekers en de versterkers. Het is niet zo dat je opeens luistert naar een totaal ander systeem.

Dat is zinvol voor iemand die luidsprekers of versterkers kiest vanwege een gewenst karakter. Voor de puristen is een volledig neutrale en ‘rechte’ luidspreker ideaal. Een voorbeeld daarvan is de B&W 801D4, die overigens niet bij John staat. Met zo’n luidspreker heb je, samen met zo’n DSP dus onbegrensde mogelijkheden. Zeer bruikbaar om daar een eerlijk, betrouwbaar en neutraal systeem mee te bouwen. 

Het hoog klinkt smoother, scherpe s-klanken vallen weg, stemmen komen fraaier naar voren en klinken vaak minder ‘trechterachtig’. Pianoklanken kunnen wel eens een soort overshoot hebben in het hoog. Niet iets dat natuurlijk aandoet. Dat verdwijnt met de Optimizer. Grote orkesten kunnen soms een beetje ‘kwakend’ klinken. Nu dus niet. Bij luidsprekers die redelijk diep gaan heb je in principe geen subwoofer nodig. Er is betrekkelijk weinig muziek met tonen onder de 40 hertz. Wat je wilt is laag dat in balans is, geïntegreerd met de rest en identiek klinkt op elke plaats in de kamer. Dat is bereikbaar door de plaatsing van meerdere subwoofers. Dat kan dan allemaal ingeregeld worden met de Optimizer.   

Epiloog

De Optimizer herstelt fundamentele problemen in de weergaveketen en brengt het geluid terug naar hoe het eigenlijk, vanuit de opname gezien, zou moeten klinken. Veel van die issues kun je alleen maar oplossen binnen het digitale domein. Sommige problemen ook binnen het analoge domein. De puristen zullen nu vroeg opstaan, hun messen slijpen en van de barricaden schreeuwen dat je iets digitaals introduceert binnen het analoge domein. De discussie over analoog versus digitaal wordt hier niet gevoerd, maar dient louter op onderbouwde feiten gebaseerd te zijn. Het internet is niet de beste plaats om die te vinden.

Wat dan overblijft is luisteren. Dan ontstaan een aantal opmerkelijke waarnemingen die uw recensent aan het onderzoeken is, maar waar een verklaring voor moet zijn.

Hoe kan het dat een digitale opname, overgezet naar een analoge tape, beter klinkt dan de digitale versie? Waarom klinken langspeelplaten die gemaakt zijn van een digitale master zo goed? Ergo, John bezit een draaitafel die bij de beste hoort die beschikbaar zijn. Via het systeem, met de digitale Optimizer actief, klonk de plaat enorm goed. Stof om eens over na te denken. Wie analoge bronnen, zoals platen, cassettes en tapes dan puur analoog wil afspelen, kan altijd nog een pad bedenken buiten de DSP om.

De Optimizer zal in complexe professionele stage-situaties veel meer trucs inzetten dan welke voor een hifi-systeem nodig zullen zijn. Tijdens een popconcert of dance-festival zullen meerdere apparaten met veel kanalen ingezet worden. Concertorganisatoren blijken bereid te zijn om een enorm bedrag te betalen voor enkele dagen inzet van dit apparaat. De Optimizer voegt duidelijke verbeteringen toe.

In systemen die al erg goed zijn is de winst minder, maar nog steeds significant. De Optimizer werkt voor stereosystemen, multichannel audio, systemen met meerdere subwoofers, hometheaters en eventuele combinaties van deze genoemde set ups. Er staat een contrastrijk, spannend, energiek en dynamisch beeld dat de weergave beweegt in de richting zoals het bronmateriaal zich voordoet.

Voor wie is de Optimizer bedoeld? De doelgroep bestaat uit muziekliefhebbers en/of hometheaterbezitters die beschikken over serieuze systemen en een verdere en wellicht laatste stap willen maken naar verdere perfectionering. Het is een betere oplossing, die een aantal echte oorzaken van problemen aanpakt en je kunt dan optimaal naar muziek gaan luisteren. Wie genoeg heeft van het oeverloze experimenteren en meestal gokken met accessoires zoals kabels, netbehandeling en bedenkelijke tweaks kan hier, zonder enorm veel ervaring en kennis te hoeven hebben, veel sneller een resultaat mee bereiken.

Kijk voor meer informatie op de website van Stassen.