SAMENVATTING

Met de A35.8 presenteerde Primare vorig jaar een meerkanaalsversterker die stiekem werd uitgerust met een geheime superkracht: je kunt hem omturnen tot een stereoversterker van 1.500 Watt. Welk ander reden hebben we nodig om deze bescheiden ogende Zweed op de proef te stellen, samen met de veelzijdige PRE35 Prisma?

Primare

Primare brengt niet zo vaak nieuwe producten uit. Maar als het bedrijf uit Malmö dat dan toch doet, dan zijn het vaak opmerkelijke toestellen. Neem nu de Primare A35.8 die we in deze review bekijken in combinatie met de waanzinnig veelzijdige PRE35-voorversterker/DAC/streamer, die we eerder al eens inzetten in een review van de System Audio legend 40 silverback. Het is een gloednieuwe meerkanaalsversterker op basis van Hypex NCore-versterking die op eerste zicht ontworpen is om een thuisbioscoop te doen daveren. Maar je kunt de A35.8 ook in een andere, hifi-centrische modus inzetten – en dat is precies wat we hier gaan doen.

Hoe komen we bij een stereotoepassing voor een meerkanaalsproduct? Dat kan omdat Primare vlotte bridging-opties voorziet, waardoor je de A35.8 kunt omtoveren tot een machtige stereoversterker die met veel vermogen twee luidsprekers kan aansturen. Met de PRE35 erbij kun je dankzij dat toestel z’n uitgebreide connectiviteit zelfs makkelijk die twee speakers bi-ampen voor maximale power.

De PRE35 Prisma (boven) en A35.8 (onder) zijn slechts twee toestellen uit het assortiment van Primare. Ze passen bij elkaar, maar ze kunnen ook in andere systemen terechtkomen. De A35.8 had bijvoorbeeld goed gepast bij de Anthem AVM90 surroundprocessor die we een tijdje terug hebben getest.

Primare zelf plant de SP25, een 11-kanaalsprocessor die binnenkort gelanceerd wordt (maar waar je hier al over kunt lezen). De PRE35 kun je op z’n beurt ook aan andere eindtrappen hangen. We hebben het zelfs even ingezet bij het testen van de Hegel P30A/H30A een tijdje terug, al was dat een beetje heiligschennis.

Omdat Primare een heel consistente designtaal hanteert, kun je de twee toestellen op elkaar stapelen en eindigen met een fraai muzieksysteem. Beide apparaten bezitten het zwevende voorpaneel uit geborsteld metaal dat even typisch is voor het Zweedse merk als het minimalistisch opgevatte layout. Een bescheiden aantal knoppen en een kleine OLED-display zorgen voor een rustig voorkomen. Dat past goed bij de lagom-principes die Primare hoog in het vaandel draagt, laten we ons vertellen. Best mooi, dit duo, vooral in het titaniumgrijs. Maar je kunt ze ook krijgen in een geborsteld zwart.

Acht, vier of twee kanalen?

De A35.8 is een van de nieuwste toestellen van het Zweedse merk. Primare had al een eindtrap die je kon huwen met de PRE35, de A35.2. Zoals de namen aangeven is de nog altijd beschikbare A35.2 een stereoversterker en de A35.8 een achtkanaalsversterker. De verschillen zijn echter groter dan enkel het aantal kanalen. Hoewel beide inzetten op klasse D-technologie, werd er wel voor heel andere technieken gekozen.

De 2 x 200 Watt A35.2 is gebouwd rond Primare’s UFPD 2-technologie, de A35.8 bevat acht Hypex Ncore 500-modules die 150 Watt per kanaal leveren (bij 8 Ohm speakers). Begin je als stereoliefhebber met het bridgen – dus het samenvoegen van twee kanalen om één speaker aan te sturen – dan krijg je per samengevoegd kanaal 375 Watt ter beschikking. Kun je de luidsprekers bi-ampen/bi-wiren, dan kun je twee gebridgede paren per luidsprekers inzetten. Je komt dan aan 750 Watt vermogen per stereokanaal – of 1.500 Watt in totaal. Dat kan tellen. Dat bridgen en samenvoegen is eenvoudig gehouden, met kleine tuimelschakelaars aan de achterzijde. Er zijn ook de nodige aanduidingen om duidelijk te maken hoe je luidsprekerkabels moet verbinden bij complexere scenario’s. Een voorversterker aansluiten kan via cinch of XLR.

Onder de motorkap

De opbouw van A35.8 is betrekkelijk eenvoudig. Dat is ook precies wat we verwachten, want een van de ontwerpprincipes die Primare graag uitdraagt is het geloof dat korte signaalpaden belangrijk zijn. Het Zweedse bedrijf hecht daarnaast een groot belang aan de voeding. Het is onder meer op daar dat de A35.8 afwijkt van doe-het-zelf Ncore-projecten. De hoofdontwerper van Primare, Bent Nielsen, ontwierp een nieuwe voeding van 1,5 kW uitgerust met wat het bedrijf Active Power-Factor Correction noemt. Er werd immers gekozen voor een schakelende voeding omdat dit type beter dynamische pieken kan ondersteunen. APFC moet ervoor zorgen dat de output van de voeding zo zuiver mogelijk blijft, zonder artefacten van het schakelen of van andere toestellen op het lichtnet.

Het is misschien een ander onuitgesproken principe van Primare, maar de Zweden houden er ook duidelijk van om foto’s van het binnenwerk te tonen. Wanneer we de toestellen openen, zien we ook redenen om trots te zijn. De opbouw en afwerking van de A35.8 (en PRE35) is heel clean en georganiseerd, zonder rondslingerende kabels die je bij sommige concurrenten kunt ontdekken. Het zijn van de netste prints die we ooit zagen. Dat zegt niet alles, maar het geeft wel vertrouwen dat zowel het ontwerpen als fabricage met de nodige serieux wordt gedaan.

De productie van de Primare-toestellen gebeurt trouwens in China, wat op zich geen punt is. Zie je iPhone bijvoorbeeld. Elk toestel wordt wel volledig getest in Zweden vooraleer naar de handel te vertrekken.

Tweede ontmoeting

We hoeven geen handleidingen uitpluizen om kennis te maken met de in 2018 gelanceerde Primare PRE35. Neen, het is geen nieuw toestel voor ons en we hebben dit veelzijdig ding zelfs al eens eerder uitgebreid bekeken. Wel in een heel ander scenario: als hub in combinatie met draadloze silverback-luidsprekers van System Audio. De PRE35 is immers naast al zijn andere functies ook klaar om WiSA-weergevers aan te sturen en van muziek te voorzien, net zoals de compacte Primare SC15. Nu is die kleine maar zeer competente SC15 wellicht een interessantere keuze als je met WiSA-luidsprekers aan de slag gaat, net omdat de PRE35 in dat gebruiksscenario eigenlijk wat onderbenut blijft. Het bezit zoveel extra mogelijkheden die net goed passen bij een traditioneel muzieksysteem met een aparte versterker, luidsprekerkabels en speakers. In feite is het een van de meest flexibele voorversterkers die we ooit hebben getest.

We moeten wel even op pauze drukken en uitleggen dat we in deze review eigenlijk iets fout doen. We praten hier namelijk continu over de ‘PRE35’. Maar dat is enkel om het bondig te houden, want in realiteit heet het toestel dat we testen voluit de PRE35 Prisma.

De Prisma-editie is de meest volledige en duurste versie van deze Primare. Daarvoor krijg je alle mogelijkheden, met dank aan de DM35 DAC-module en de SM35 streamingonderdeel die al ingebouwd zijn. Primare koos immers voor een radicale modulaire aanpak onder de motorkap.

Dat betekent dat je eigenlijk kunt kiezen uit drie uitvoeringen: de gewone PRE35 die een pure analoge voorversterker is (3.200 euro), de PRE35 DAC die de voorversterker verrijkt met een AKM-gebaseerde DA-converter (3.800 euro) en de PRE35 Prisma die dus nog streaming (en WiSA) meekrijgt (4.200 euro). Je kunt ook nu voor de analoog-only versie gaan en later een module of twee toevoegen.

Deze modulaire aanpak vinden we heel interessant en een bijna-unieke troef van dit toestel. Niet alleen kun je kiezen voor een goedkopere uitvoering als je liever met een externe DAC of streamer werkt, potentieel kan die DAC-module of het streaminggedeelte later vervangen worden door een nieuwe, geüpgradede versie met meer mogelijkheden. Dat maakt het verhaal toch een stuk duurzamer.

Analoge en digitale hub

De PRE35 Prisma is opgevat als een zeer volledige voorversterker die in elk systeem kan passen. Wat wil dat concreet zeggen? Om te beginnen dat de achterkant van dit toestel pronkt met immens veel ingangen en ook bovengemiddeld veel uitgangen.

De analoge voorversterker is gebalanceerd opgevat – dat gaat trouwens ook op voor de volumeregeling. Verbaasd zijn we dus niet dat we twee XLR-paren naast drie cinchparen terugvinden. Het is een Primare-gewoonte om inputs gewoon te nummeren, niet op basis van de connector maar wel of ze analoog dan wel digitaal zijn. Zo worden die twee XLR-paren A1 en A2 en de drie cinchparen A3 tot A5. Dat zou qua bediening verwarrend kunnen zijn, maar je kunt elke input ook hernoemen. We gaven bijvoorbeeld een van de optische ingangen de naam ‘TV’.

Als het gaat om analoge uitgangen heb je de keuze heb je de keuze uit een lijnuitgang of een pre-out. Wil je een gebalanceerde keten behouden, dan is XLR ook een optie. En ongewoon: ook hier zijn twee XLR-paren beschikbaar. Die zijn simultaan actief, wat ongewoon is en interessant blijkt in een bi-amping-opstelling.

Dan is er het digitale gedeelte. Ook hier krijg je eigenlijk meer inputs dan je redelijkerwijs ooit nodig hebt: vier optische (D6 tot D9), twee coaxiale (D10 en D11) en een USB klasse B-poort. Die kun je gebruiken om een computer of een netwerktransport aan te sluiten om hi-resbestanden in de hoogste kwaliteit aan te leveren. Omdat Primare als DAC-chip koos voor AKM 4497EQ kan je qua hi-res amper spreken van beperkingen.

De lat ligt heel hoog bij PCM-bestanden tot 768kHz / 32-bit en DSD-stromen tot DSD256 of 11,2 MHz. Ten slotte is er een coaxiale uitgang. Maar aangezien dit de Prisma-uitvoering is, komt deze PRE35 met nog wat meer extra’s. Zoals twee ethernetpoorten? Toch wel, niet om ‘sneller’ te streamen – dat zou absurd zijn –, wel zodat je met één ethernetkabel naar je systeem toch nog een ander apparaat van bekabeld netwerk kunt voorzien.

Je kunt zo een netwerkkabel doorlussen naar de tv, bijvoorbeeld. WiFi is present, voor wie liever geen netwerkkabel in zijn woonkamer duldt. Dankzij de SM35-module is er tweede USB-poort aanwezig. Sluit hierop een USB-schijf en je kunt rechtstreeks muziekbestanden afspelen. Wat ons naadloos brengt bij het Prisma-netwerkgedeelte (dat overigens bij andere Primare Prisma-toestellen helemaal gelijk is).

Prisma

Prisma is de naam van Primare’s eigen streamingplatform, te bedienen via een eigen app. Daarnaast is er een reeks andere opties aanwezig: Chromecast, AirPlay 2 en Spotify Connect. Je kunt ook via een DLNA-spelerapp bestanden richting de PRE35 sturen of streamen via Bluetooth.

De Prisma-app was oorspronkelijk een combinatie van afstandsbediening voor de PRE35 en een speler waarmee je muziekbestanden afspeelt. Je zag in de app wel streamingdiensten, maar eigenlijk waren dat snelkoppelingen die je snel naar de desbetreffende app brachten. Je gebruikte dan Chromecast. Het idee bij de Zweden was dat de meeste mensen liever in de app van hun streamingdienst zouden blijven werken. De Prisma-app zou daarom zo eenvoudig mogelijk blijven. Inmiddels horen we van Primare-marketingbaas Terry Medalen dat na feedback van gebruikers toch anders over wordt gedacht. Recent voegde het internetradio toe in de app, en we horen in de wandelgangen dat er bepaalde diensten in de Prisma-app worden ingebakken. Misschien dat High End München op dat vlak nieuws brengt, die audioshow staat 18-20 mei weer op de agenda. 

Dit voorjaar is Primare ook begonnen met het uitrollen van updates om modellen Roon Ready te maken. De PRE35 is een van de producten die heel binnenkort aan de beurt komt. 

Het klinkt wat ongewoon om vast te stellen, maar de Prisma-app oogt soberder dan het eigenlijk is. Zolang streamingdiensten niet geïntegreerd zijn, ga je het wellicht enkel gebruiken als je eigen bestanden wil afspelen of als je naar internetradio wil luisteren. Overigens is wel fijn dat er bij die laatste al standaard een lijstje is voorzien met stations die in hoge kwaliteit streamen.

In de Prisma-app kun je echter ook praktische zaken regelen, zoals een eigen naam geven aan een ingang. Een heel handige optie is de autosense-functie die je op elke ingang kunt inschakelen. Als je dit bijvoorbeeld doet op een optische ingang die verbonden is met je tv of een analoge aansluiting waaraan een platenspeler hangt, schakelt de PRE35 automatisch in als er tv-geluid weerklinkt of je wanneer je vinyl begint te spelen. Staat de Primare al aan, dan wordt er naar de desbetreffende ingang geschakeld.

Organische luisterplezier

In het verleden hebben we vaker Ncore-gebaseerde versterkers getest. Sommigen daarvan waren geweldig, sommige beroerden voor een of ander reden niet. Een versterker is natuurlijk meer dan die eindtrapmodules, maar toch leek Ncore af en toe niet ons ding, net te droog. Bij de Primare A35.8 ervaren we dat helemaal niet.

Organisch, vol vertrouwen en een tikje warm, zo zouden we het beschrijven. Luisterend naar allerlei muziek krijgen we een beheerste en krachtige versterker te horen die heel moeiteloos alles speelt, van groots en dynamisch tot subtiel en zelfs verfijnd. De nadruk ligt wel net iets meer bij gespierd meeslepend spelen dan bij extreme microdetail – al spelen de gekozen luidsprekers daarin wel een sleutelrol.

Dat merken we ook goed toen we na een paar weken met de Bowers & Wilkins 703 S3 overstapten naar onze Canton Reference 7K’s, luidsprekers met een wel heel andere sound. De Cantons hebben we trouwens in bi-ampingmodus beluisterd, een stap waarvan we vooraf niet zoveel verwachten. De meningen zijn nu eenmaal verdeeld of het echt zo’n impact heeft. Of het altijd zo is, durven we nu niet te beweren, maar in dit geval was de positieve impact qua controle in het laag heel merkbaar. Bi-amping hebben we trouwens niet gedaan bij de Bowers & Wilkins-weergevers, wel gebridged. Ook daar hoorden we de 703 S3 meer ‘loskomen’ dan toen we met een (veel) minder krachtigere versterker aan de slag gingen.

De vraag ‘worden deze speakers wel voldoende aangestuurd’ stelde zich eigenlijk nooit tijdens het testen van dit systeem. Je kunt natuurlijk die acht kanalen zien als enorme overkill, maar het zorgde wel voor quasi-eindeloze reserves bij het spelen van zelfs de grootste John Williams-thema’s.

De souljazz op ‘Free’ van Nathalie Duncan, die we via de rooExtend-software streamen vanuit Roon, wordt dan weer heel ontspannen en coherent neergezet. Het clubgevoel dat een beetje hoort bij het genre is sterk aanwezig, met dank aan een weergave dat wat compact blijft en natuurlijk. De Cantons leggen wat meer een nadruk op de midbassen, wat in dit geval ideaal is om percussie en piano meer body te geven. Maar hoe het knappe zangwerk van Duncan, onder meer op het trage ‘Autumn’, wordt overgebracht, dat is toch ook voor de rekening van de PRE35/A35.8. We genoten ook enorm van hoe de Primares de rerelease van ‘Prolonging The Magic’ van CAKE brachten. Nummers als ‘Never There’ en ‘Satan is My Motor’ klinken het best als ze strak worden gebracht, en die beheersing is er met hopen. Er is ook heel wat subtieler detail in deze rerelease, die de DAC in de PRE35 kundig weet te presenteren. Een kreetje hier, een vibrafoonachtig geluidje daar, er duiken veel instrumenten op in de achtergrond bij dit album.

Op een later moment bergen we de Cantons weer op en halen we onze Sopra N°2’s er bij. Helaas kunnen we dan de acht Hypex-modules in de A35.8 niet volledig aanwenden, omdat de grote Focals beschikken over enkelvoudige luidsprekerterminals. We bridgen wel en gebruiken twee modules per kanaal. Met deze Franse speakers met een exquis middengebied krijgt de Primare-set een betere kans om te tonen hoe fijn en detailrijk ze wel kan spelen. Dat lukt bijzonder goed bij ‘Stampa’ op het ingetogen maar prachtige ‘On Giacometti’ van Hania Rani, een album dat veel weerklank vindt, onder meer bij Ólafur Arnalds- en Max Richter-fans. ‘Struggle’ is in het bijzonder machtig om te horen. Het ijle pianospel dat bijna overstemd wordt door de bijklanken van het instrument komt over alsof het in een immense ruimte weerklinkt. Harmonisch tonen en microdetail worden heel delicaat maar met zelfvertrouwen neergezet, wat maakt voor een zeer geëngageerde luistersessie.

Vinylmania

Het enige dat echt mist op de anders heel volledige PRE35 is een toegewijde phono-ingang. Het merk vond dat zo’n onderdeel moeilijk op een technisch verantwoorde manier mee in de kast kon gelepeld worden, vermoeden we. Vinylliefhebbers worden daarom aangeraden om de PRE35 aan te vullen met de R35, een high-end phono-voorversterking met een design dat perfect bij de PRE35 en A35.8 past.

Over de R35 kunnen we je niet al te veel vertellen. Maar als het een verbeterde versie is van de R15, die we zelf al enkele jaren gebruiken, dan verwachten we er veel van.

Voor deze test gooien we het echter over een andere boeg. We draaien immers platen op een Pro-Ject X2 B met een gebalanceerde uitgang en Quintet Red MC-cartridge, en leiden deze naar een Phono Box S3 B. Om de keten verder gebalanceerd te houden, verbinden we deze kleine voorversterker met XLR-kabels met de Primare-voorversterker. Aan de A35.8 hangen we weer de Cantons in bi-ampingmodus.

Het eerste wat we draaien is misschien geen toppunt van raffinement, maar is wel een kundig album dat niet helemaal in de mainstreamlijntjes kleurt: ‘Midnights’ van Taylor Swift. ‘Snow on the Beach’, met een bijdrage van Lana Del Rey, rolt zo wel heel geslaagd uit de speakers. Maar het is vooral ‘You’re On Your Own, Kid’ dat heel sterk overkomt: een strakke, harde beat die met goede timing onderbouw levert bij een track dat steeds grootschaliger wordt, terwijl Swifts stem en synthesizertonen mooi uit de mix blijven treden.

Dat de Primare-set ook gerust complexere muziek aankan, bewijst het bij ‘One’ van Jef Neve. Dit eerste solowerk van de Belgische pianist werd deels in Abbey Road opgenomen en blijft fascineren. Onder meer door de vloeiende speelstijl die al vanaf de eerste track (‘One Leaf, A Thousand Lives’) en bij ‘Flying To Diani Beach’ te horen is, worden we verleid. Het contrast tussen de veel snelle hoge noten en de diepe, impactvolle lage pianotonen weet dit systeem prachtig uit te spelen. We hebben zelden de Cantons zo goed weten aangestuurd worden, het klinkt helemaal stressvrij en ontspannen.

Conclusie 

Misschien is de Primare PRE35 Prisma combineren met de A35.8 om in stereo naar muziek te luisteren een beetje gek. Stapelgek misschien, als je de Zweedse achtkanaalsversterker ziet als een product bedoeld voor thuisbioscopen. Maar het Zweedse bedrijf heeft de A35.8 zo ontworpen dat het ook een superkrachtige stereoversterker kan zijn. Gehuwd met de PRE35 Prisma krijg je zo een high-end muzieksysteem dat bijna grenzeloos is qua mogelijkheden op streamingvlak en qua connectiviteit.

De onbegrensde motor en de knap ontworpen DAC/voorversterker van dit duo levert meeslepende, grootse luistersessies op. Het is natuurlijk geen goedkope combinatie, maar het speelt ongetwijfeld op een heel hoog niveau af. En dat allemaal in een elegante, understated verpakking.

Primare PRE35 Prisma
4.200 euro | www.primare.net
Beoordeling 4,5 op 5

Primare A35.8
5.000 euro | www.primare.net
Beoordeling 5 op 5