Het zijn mooie tijden voor mij als importeur BigBoysAudioToys een combinatie van Atma-Sphere versterkers ter beschikking stelt voor een review. De naam Atma-Sphere is bekend, heb de versterkers zelfs wel eens gezien op een show, maar nog nooit ermee mogen werken. Uit de dozen komen achtereenvolgens een MP-3 voorversterker en een S-30 OTL eindversterker. OTL? Dat staat voor Output TransformerLess, een versterker waarbij de eindbuizen direct gekoppeld worden aan de luidsprekers, zonder dat daar een uitgangstransformator tussen zit.
OTL versterkers zijn zeldzaam, deels omdat het helemaal niet eenvoudig is om ze te ontwerpen of te fabriceren, nog meer omdat ze onterecht de naam hebben niet betrouwbaar te zijn. Voor Atma-Sphere dat al sinds 1978 versterkers maakt op deze manier gaat dat laatste argument niet op. Zij maken OTL versterkers die net zo betrouwbaar zijn als elke andere buizenversterker, mits je een paar kleine zaken in acht neemt.
Atma-Sphere
Atma-Sphere is een kleine, ambachtelijke fabrikant uit Saint Paul, de hoofdstad van Minnesota. Volkomen gespecialiseerd in het ontwerpen en vervaardigen van OTL en triode buizenversterkers, al was er een uitstapje naar een klasse-D transistor eindtrap gemaakt. Atma-Sphere biedt voor de eindgebruiker een aantal opties aan: verschillende soorten condensatoren, speciale weerstanden, configuraties voor MM of MC of alleen lijningangen.
Wat altijd het geval is, is dat de versterkers volledig gebalanceerd zijn opgebouwd, wat alles te maken heeft met de werking van de eindversterkers. Atma-Sphere claimt fabrikant te zijn van de eerste betrouwbare en praktisch bruikbare OTL versterker. Volledig gebaseerd op trioden, werkend zonder feedback en met slechts één versterkertrap. Voor de voorversterkers geldt eveneens een zero feedback topologie, gecombineerd met een direct gekoppelde, gebalanceerde uitgang.
Atma-Sphere S-30 eindversterker
De Atma-Sphere S-30 is een 2 x 30 Watt aan 8 Ohm OTL versterker, die vanwege het ontbreken van een uitgangtransformator aan een belasting van 16 Ohm stijgt naar 2 x 45 Watt, waar elke andere versterker het vermogen juist halveert. De S-30 kan werken met luidsprekers van 8 Ohm, maar dan mag de impedantie echt niet zakken onder de 8 Ohm en liefst vlak verlopen. Het uiterlijk van de S-30 doet denken aan lang vervlogen tijden met zijn ronde kap, centraal geplaatste bias/vu meter, ouderwetse schakelaars, facet lampjes en ingangen aan de voorzijde. Om maar niet te spreken van de zes 6SN7 dubbeltriode buizen en in totaal tien 6AS7G dubbeltriode eindbuizen die direct gekoppeld zijn aan de luidsprekers.
De S-30 werkt volledig in klasse-A, heeft een autobias, moet wel af en toe voor DC bijgesteld worden en is hard-wired. Atma-Sphere maakt gebruik van een Circlotronic schakeling. Simpel uitgelegd is dat een schakeling waarbij de luidspreker tussen de twee triodehelften hangt, met een voedingscircuit in de brugschakeling om te voorkomen dat er DC aan de uitgang kan komen. Geen koppelcondensator in de uitgang en zoals gezegd geen uitgangstrafo. Om de inwendige impedantie op 7 Ohm te houden staan er bij de S-30 per kanaal vijf dubbeltrioden parallel, aangestuurd door drie dubbeltrioden die de versterking verzorgen.
Het is een volledig dubbel mono opstelling in één chassis. De S-30 heeft aan de voorzijde een schakelaar om de DC naar nul te brengen. Een simpele procedure: schakelaar naar links, instelpotmeter zo draaien dat de meter niets aanwijst, schakelaar naar rechts, idem voor het rechter kanaal.
In de weken dat de S-30 hier stond was hernieuwd afregelen niet nodig. Staat de schakelaar in het midden, dan is het een VU-meter voor beide kanalen tegelijk. De S-30 heeft een ingangsimpedantie van 200 kOhm gebalanceerd en 100kOhm single ended. Maar single ended gebruik met RCA pluggen wordt niet als optimaal gezien. De ingangsgevoeligheid voor vol vermogen is 3 Volt. Gain is 23dB, vermogensbandbreedte 2Hz tot 75kHz binnen 0,5dB. Echt leuke cijfers zijn een stijgtijd van 600V/us, feedback van 2dB en een fase draaiing van slechts 1 graad bij 20kHz. Opties zijn onder meer een PSU Boost, V-Cap Teflon of
V-Cap Copper Foil Teflon koppelcondensatoren en Caddock weerstanden. De prijs voor de S-30 zoals hij hier in huis heeft gestaan is 6.999 euro.
Atma-Sphere MP-3 voorversterker
De Atma-Sphere MP-3 voorversterker zoals ik die in huis kreeg is voorzien van V-Cap condensatoren en Caddock weerstanden. Intern tref ik zes 12AT7 buisjes aan, twee stuks 6SN7GT en ten slotte twee 12AU7 buizen. De buizen in de uitgang zorgen voor een zo lage interne weerstand dat interconnects tot 60 meter gebruikt mogen worden. De MP-3 is volledig gebalanceerd opgebouwd en werkt met een circuit dat DC aan de uitgang voorkomt. Ook hier geen koppelcondensator in de uitgang. Na het aanzetten van de MP-3 geven twee LED’s aan dat het circuit zich stabiliseert, als de LED’s uit zijn mag de eindversterker pas aan. De lage uitgangsimpedantie en het gebalanceerd koppelen aan een eindtrap maken dat interconnects tussen voor- en eindversterker volgens Atma-Sphere goedkoop (doch goed) mogen zijn en niet van invloed zijn op het geluid.
Er is een beperkt aantal ingangen: een gebalanceerde phono input, Aux 1 en Aux 2, en twee tape monitor circuits. Er is slechts een gebalanceerde uitgang aanwezig. Grappig detail, een rij van vier schroefjes op de achterzijde maakt het mogelijk de phono ingang impedantie aan te passen met losse weerstanden en condensatoren. Hoe ouderwets en hoe vreselijk handig.
Op de voorzijde zien we dezelfde robuuste schakelaars als op de S-30, voor aan/uit en voor ingangskeuze. Verder in mijn geval een op afstand bedienbare volumeregeling en per kanaal een gain regelaar voor kanaalbalans. Het model zonder potentiometer maar dan voorzien van een 23-stappen schakelaar voor de volume regeling heeft geen AB, het oogje voor de AB is dan een LED.
De MP-3 heeft slechts drie versterkertrappen van phono tot lijnuitgang. Is volledig gebalanceerd gebouwd, kent ook de Circlotronic uitgang en werkt met nul dB feedback. Voor de lijningangen geldt een frequentiebereik van 1 Hz tot 200 KHz binnen +0 dB en -2 dB. De Gain is 15 dB. De phono stage heeft een gain van 55 dB. Ingangsimpedantie 200 kOhm gebalanceerd en de uitgang levert maximaal 12 Volt. De uitgangsimpedantie is 250 Ohm tussen 2 Hz en 400 kHz. Opties zijn onder meer V-CAP Copper foil condensatoren, Caddock weerstanden of volume regelaar, Low output Moving-Coil step-up transformers, line stage only en verschillende kleuren frontpanelen. De prijs voor de MP-3 zoals hij hier met phono stage getest werd, is 7.999 euro.
Omgeving
De twee Atma-Sphere versterkers staan opgesteld in mijn kleine ruimte, wat alles te maken heeft met de hoge impedantie van de Falcon LS3/5a luidsprekers die daar opgesteld staan. Immers de S-30 voelt zich prettig met een belasting van 15 Ohm. De Falcon’s staan op Custom Design stands met IsoAcoustics Gaia ontkoppelaars en op elke Falcon staat een Townshend Maximum Supertweeter. Bron vormt een combinatie van Auralic Aries G1 streamer en een Metrum Acoustics Adagio DAC. Gevoed met gestreamde muziek vanuit een Melco N10 opslag, aangestuurd door een Roon NUC en gekoppeld met Melco S100 switches. Netspanning wordt gefilterd door een AudioQuest Niagara 3000 en Tornado voedingskabel, alle netsnoeren naar apparatuur komen van Ricable.
Ethernet kabels zijn Vodka van AudioQuest, digitale interlink Ricable Invictus en de luidsprekerkabels zijn Inakustik LS-2404 Air. De interlink tussen DAC en Atma-Sphere MP-3 is een Inakustik NF-2404 Air, tussen de MP-3 en de S-30 zit (zoals Atma-Sphere zelf aangeeft) een veel minder belangrijke interlink en dat is een Van den Hul D-102 Mk III Hybrid geworden. Van DAC tot aan de uitgang van de S-30 is de gehele keten gebalanceerd opgebouwd. Zoals het hoort bij deze versterkercombinatie.
Rituele handelingen
Het ritueel start: de MP-3 voorversterker aan en wachten tot hij stabiel is, dan de gloeispanning op de buizen van de S-30 om een minuut later de hoogspanning aan te zetten. Nadat alle 26 buizen gloeien en de versterkers een tijdje hebben staan warmen, is het tijd om voor de laatste maal in deze opstelling muziek te gaan spelen en beluisteren. Waren de afgelopen weken een genoegen om een ruime keuze aan muziek te laten passeren, dit keer val ik terug op mijn vaste voorkeuren aan muziek om u ten minste een indruk te kunnen geven van de Atma-Sphere versterkers en wat ze zo heel bijzonder maakt. Beginnen met “Troubadours on the Rhine”, een opname voor publiek van Loreena McKennitt. Met veel aandacht opgenomen, bijzondere stem en veel akoestische instrumenten. De Atma-Sphere combinatie heeft een aantal eigenschappen die altijd gelden, zoals het stereobeeld dat perfect op de juiste hoogte staat. Daarnaast de hoge mate van transparantie zonder de neiging naar scherpte en het vermogen instrument voor instrument van elkaar te onderscheiden. Dynamiek, wat nogal eens negatief wordt benoemd bij OTL versterkers, is alleen maar groot met wat hier staat.
Dat de LS3/5a een impedantie heeft van 15 Ohm werkt mee om het laag in bedwang te houden, maar zo strak als met een stevige transistor eindversterker krijgt u de lage tonen nooit. Misschien ook wel een beetje de charme van buizen, niet te verwarren met “warm” geluid, want de MP-3 en S-30 zijn verre van “warm” te noemen. Opmerkingen als eerlijk, open, helder en transparant zijn veel meer op hun plaats. Met het volume een beetje verder opengedraaid ontstaat een sound stage die van muur tot muur loopt, op enige afstand van de luisteraar, met hoogte en diepte. Met afstand is dit de meest transparante, aangename versterker(combinatie) voor deze kleine BBC monitor die hier heeft staan spelen.
Zwaar laag
Met “Hey now” van London Grammer ga ik het de S-30 lastig maken met lage tonen. Niet dat de LS3/5a een aardbeving kan imiteren, maar ik hoor graag of het laag erg gaat zwabberen. Welnu, zelfs op een onaangenaam hoog volumeniveau blijft de S-30 de zaak strak in de hand houden. Dat maakt hem niet tot een versterker waarmee je laag rendement systemen van 8 Ohm of minder kunt aansturen, maar wel een heleboel speakers met een single driver of een qua opzet eenvoudige, edoch hoogwaardige tweeweg. Ook de basgitaar op “Guess you had to be there” van Janis Ian is lekker vet aanwezig. Terwijl haar stem heel verstaanbaar is, lichte tikjes op percussie die duidelijk naar voren komen en los staan van bas en stem.
Bassdrum komt erbij en heeft daadwerkelijk impact, zelfs op dit kleine luidsprekersysteem. Het onderstreept de conclusie van daarnet, de MP-3 met S-30 is fantastisch met een LS3/5a. Vooruit, de “Train song” van Holly Cole tot slot om de S-30 te martelen. Hier gaat het laag eindelijk meer zoemen dan ik normaliter ervaar. Er tegenover staat dat alle percussie in de opname meer dan alle ruimte krijgt, elk geluidje valt op zijn plaats, van uiterst links tot uiterst rechts geplaatst in de ruimte. Stem naar voren, rest achter Holly weglopend in de diepte. Ik ga dit setje Atma-Sphere denk ik node missen de komende tijd.
Klasse klassiek
Prachtige muziek van Anja Lechner en François Couturier op de cd “Moderato cantabile”. Zo mooi hoe de cello zingt, volle klank, heel zuiver en helder. Terwijl piano dynamische noten strooit achter Lechner, zowel ultiem is vertegenwoordigd in de lage noten als in de heldere hoge tonen. De Atma-Sphere ziet er wellicht nauwelijks anders uit dan in 1978, het jaar dat Ralph Karsten zijn eerste OTL op de markt bracht, aan het geluid is niets ouderwets te herkennen, beter kun je het hebben over de zeer hoge weergavekwaliteit. De discussie buis versus transistor ga ik uit de weg, voor beide gelden voor- en nadelen, dat de buis echt nog een rol van betekenis speelt is onmiskenbaar. Wollig? Ik ken genoeg transistor versterkers die meer gesluierd en wollig klinken dan een S-30. Waarschijnlijk ontlenen de MP-3 en de S-30 een groot deel van hun transparantie en snelheid aan de zeer hoge stijgtijd van de versterkers, waar transistoren veelal niet aan kunnen tippen.
Anne Akiko Meyers heeft op haar album “Seasons …. Dreams” een paar echte klassiekers gezet als “Summertime” en “Autumn in New York”. Haar viool is sterk gestoken en groot, vleugel bescheiden van formaat ter ondersteuning, alsof de afstand tussen beide instrumenten de nodige meters bedraagt. Het geeft een heel ruimtelijk stereobeeld waarbij ik mij blijf verbazen hoe gemakkelijk de S-30 de hoogte in een stereobeeld weet te bewaren. Wat de natuurlijkheid in de weergave meer dan ten goede komt.
Frans zuchten
Vol geweld komt van de Franse zangeres Mylene Farmer in haar “Love song” van het album “Interstellaires” uit 2015. Geen probleem voor Atma-Sphere hoor, alle elektronisch opgewekt geweld komt vrij als in een ballon vol geluid. Een love song verwacht je meer teder en lieflijk te zijn, Farmer is kennelijk nogal overweldigend in de liefde. “Stolen car” dat ze samen met Sting uitvoert is al een heel stuk rustiger. Typisch Franse popmuziek blijft het, niet al te best opgenomen, vervormd en overstuurd op hele stukken. Hoe anders dan de muziek van Carla Bruni, echtgenote van ex-president Sarkozy, die op een hijgere manier weet te zingen. Dat is alleen voorbehouden aan Françaises, met achter haar veel akoestische instrumenten.
Met de MP-3 en de S-30 weet zij levenslust in de ruimte te brengen. Zeker met haar ‘kleine’ liedjes die doen verlangen naar terrasjes in de zon, een Pastis, daarna een proeve van de Franse keuken. Bruni zou zomaar op een straathoek kunnen staan met haar gitaar. De Atma-Sphere weet deze muziek klein en intiem te houden, eenvoudig zonder extra’s. Waar Farmer juist het overdonderende onderstreepte, laat Bruni horen dat de MP-3/S-30 van alle markten thuis is en geen voorkeur kent.
Mij ineens realiserend dat ik weinig jazz in deze tekst stopte, vind ik in Nik Bärtsch “Modul 29-14” een mooie afsluiting. Niet de meest toegankelijke muziek in mijn collectie, wel een stuk dat vraagt om een goed systeem om alle nuances te belichten en de het werk daarmee spannend te houden. Welnu, met dank aan de transparantie, de helderheid en de dynamiek van deze versterkers is elke verandering duidelijk waar te nemen, is het werk boeiend en zo vliegen de negen minuten die het stuk duren werkelijk om.
Tikje speciaal
De Atma-Sphere MP-3 voorversterker en S-10 eindversterker zijn geen producten voor de massa. Los van het feit dat de in de woning van Ralph Karsten gevestigde productieruimte veel te klein zou zijn om in aantallen te produceren, zijn het geen versterkers die je even aanzet voor een stukje radio op de achtergrond. Deze combinatie vraagt om aandacht, biedt dan beleving, streelt het oor, wil dat de luisteraar geboeid blijft. Ook de toepassing van OTL techniek (Output TransformerLess) maakt het de eindgebruiker niet altijd even gemakkelijk. Luidsprekers dienen met zorg te worden gekozen om de buizen niet te zwaar te belasten of de lage tonen rommelig te laten zijn. Keerzijde is dat de Circlotronic schakeling van Atma-Sphere bewees dat OTL wel degelijk stabiel is en geschikt voor dagelijks gebruik. Volgens Atma-Sphere zijn de versterkers zelfs gemaakt met in het achterhoofd 24/7 gebruik. De buizen staan daarom verre van maximaal belast afgesteld en gaan waarschijnlijk heel lang mee. Ook zijn de buizen goed verkrijgbaar en wordt zoeken naar zeldzame NOS buizen sterk afgeraden. Alsof Atma-Sphere wil zeggen: “Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg.”
In muzikale zin, zo u wilt in weergave, kan ik weinig aanmerkingen maken. Gekoppeld aan een paar luidsprekers met een impedantie van 15 Ohm is de S-30 een lief wonder dat permanent zijn best staat te doen. Lage tonen zijn behoorlijk goed in de hand gehouden, elektronisch geweld in die regionen vormt geen probleem. Midden en hoge tonen zijn snel, helder, transparant, maar niet transparant tot op het bot waardoor scherpte en randen kunnen ontstaan. De weergave is prachtig in balans, voldoet aan hoge eisen en maakt de Atma-Sphere combinatie zeer aantrekkelijk in zijn prijsklasse en daarboven. Je moet het op de koop toe nemen dat de MP-3 en S-30 enige zorgvuldigheid vragen bij het aan- en uitzetten, niet erg zuinig zijn met energie en er ouderwets uitzien. Wie daar mee kan en wil leven haalt een bijzondere versterker in huis, met OTL techniek, en daarom een bijzonder product. Vergeet de indianenverhalen rondom OTL, Atma-Sphere heeft een reputatie op weten te bouwen sinds 1978 en dat bereik je niet zomaar. Niets is zaligmakend, ook OTL niet, maar veel dichter de werkelijkheid benaderen dan met de MP-3 en S-30 blijft een lastige opgave voor de concurrentie.
Atma-Sphere
MP-3 met Phono stage, V-Caps en Caddock | 7.999 euro
S-30 | 6.999 euro | BigBoysAudioToys
