Terwijl binnen de transistortechniek de ene na de andere noviteit uit de hoge hoed wordt getoverd en buizen steeds meer als een vergeten techniek uit lang vervlogen tijden worden bestempeld, blijkt de werkelijkheid gelukkig een stuk genuanceerder te liggen. De term gelukkig noem ik heel bewust omdat voor mijzelf elektronenbuizen ook anno 2022 in veel muziekreproductie aspecten nog steeds superieur zijn aan hun transistorbroeders. Zo, het hoge woord is eruit... | This review in English, click here

Eén van de nieuwe sterren in dit nog immer warm opgloeiende firmament wordt sinds begin dit jaar ingenomen door de Trafomatic Audio Rhapsody PSE 300B geïntegreerde buizenversterker. Een hele mond vol voor een versterker die onder het stoere en zelfs flamboyante uiterlijk, oude deugden met nieuwe technologie combineert. Eerder dit jaar kon het publiek in de gelijknamige Rhapsody villa aan de Borneolaan in Hilversum kennismaken met deze oogverblindende in ‘Sunset Orange’ metallic lak uitgevoerde beauty.  

Trafomatic Rhapsody PSE 300B

Net zoals in een mensenleven kun je ook bij audioproducten liefde op het eerste gezicht ervaren. Wanneer ik de Rhapsody PSE 300B versterker voor het voetlicht laat treden wordt dit zinnenprikkelende gevoel bij mij veroorzaakt door een zeldzaam spannende combinatie van oude en nieuwe stijlelementen. Hoewel tijdens de presentatie in Hilversum in eerste instantie mijn aandacht wordt getrokken door de buitengewoon fraaie en messcherp gestileerde Franco Serblin Ktêma weergevers, wordt mijn aandacht het volgende moment als een magneet naar deze opvallend gestileerde buizenversterker getrokken.

Waarom? Omdat het meteen duidelijk is dat het hier om echt wat bijzonders gaat. Dat mag bovenstaande foto toch wel laten zien. Neem alleen al de gewaagde en in mijn ogen heerlijk eigenwijze kleurkeuze, om nog maar niet te spreken over een geïntegreerde versterker die is uitgerust met een dubbele 300B eindbuis bezetting. Voeg daarbij topkwaliteit eigen fabricage trafo’s, omschakeling tussen twee verschillende types 300B’s en een prachtig aantrekkelijke en eigentijdse behuizing en je hebt een waargemaakte buizendroom.

Onthulling van een mysterie

De volledige naam op het front van de versterker luidt Rhapsody M2-15 Anniversary stereo PSE 300B tube amplifier. Omdat ‘Anniversary' natuurlijk staat voor een bepaald jubileum ben ik wel benieuwd om welk jubileum het hier dan gaat. Marco de Wilde, al vele jaren de drijvende kracht achter zijn importeurschap Music2 klaart dat snel voor mij op. “Trafomatic hoofdontwerper en eigenaar Sasa Cokic en ik zijn al heel lang goed met elkaar bevriend en helpen elkaar indien nodig. De in mei dit jaar gehouden High End in München is hier een mooi voorbeeld van. Zoals het een fervente muziekliefhebber betaamt loop ik vaak met ideeën rond die mogelijk leuk en interessant voor muziekliefhebbers zouden kunnen zijn."

"Aangezien ik net als jij een grote buizenliefhebber ben vroeg ik Sasa op zekere dag of hij niet een keer een echte top geïntegreerde 300B versterker met dubbele eindbuisbezetting voor mij zou kunnen maken. Doordat ook zo’n begaafde ontwerper vaak met bepaalde ontwerp ideeën rondloopt, was 1+1 opvallend snel 2 en bleek hij bereid om aan mijn verzoek gehoor te geven. Alleen vond ik M2-15 als productnaam nu niet bepaald inspirerend en sloot het gevoelsmatig totaal niet aan bij het prachtige beeld wat ik bij de versterker voor ogen had. Maar wat zou het dan moeten worden? Ineens schoot de naam Rhapsody mij te binnen. Het is een mooie heroïsche naam die staat voor epos of heldendicht en een regelmatig gebruikte omschrijving voor bepaalde (klassieke) muziekstukken. Maar ik had er nog een betekenis mee voor ogen en die had te maken met een verdiende ode aan Rhapsody als high-end winkel.“

Echt nieuw?

Trafomatic is wereldwijd een steeds bekendere naam wanneer het gaat om topkwaliteit buizenversterkerontwerpen en zoals de naam ook al verduidelijkt zijn het vooral de (uitgangs-)transformatoren waar het merk zo bekend door is geworden. Hoewel deze nieuwe versterker het derde model op basis van 300B eindbuizen in het programma is, blijkt Marco vooral trots op het feit dat de Rhapsody de allereerste parallel geschakelde single ended geïntegreerde 300B versterker voor het merk is. In de vorige alinea had ik het al over het gegeven dat topontwerpers vaak met bepaalde ontwerpideeën rondlopen, maar niet alles daarvan is meteen ergens in te verwerken of blijkt soms zelfs helemaal niet levensvatbaar. In geval van de Rhapsody gaat het om een nauwkeurig samenspel van bestaande en nieuwe ideeën. Maar er is nog een belangrijke reden waarom voor dit type door velen zo geadoreerde eindbuis is gekozen. Marco gaat zichtbaar rechter op zijn stoel zitten waarna hij met meer enthousiasme dan ooit verder gaat met zijn relaas.

"Jij weet het allemaal al wel van mij Werner, maar één van de redenen waarom ik zo graag met 300B versterkers speel, komt doordat het programma bij Music2 vooral uit hoog rendement hoornluidsprekers bestaat. Bij dit type luidsprekers heb je doorgaans al aan enkele watts genoeg om een grootse en levensechte weergave in al zijn expressie tot leven te brengen. Dus eigenlijk is de 2 x 20 watt van de Rhapsody aan dit soort systemen al bijna teveel. Maar om een grotere groep mensen met de unieke kwaliteiten van dit ontwerp kennis te laten maken hebben we gezamenlijk besloten om er een meer universeel model van te maken."

Gemaakt voor de eeuwigheid

Wie de Rhapsody versterker voor het eerst aanschouwt zal zich vast ook verbazen over de prachtig gestileerde behuizing. Een kast die nu eens niet de bekende scherpe en hoekige vormen bezit die bijna alle andere buizenversterkers zo typeert. Dus de ronde vormen komen dan vast uit een blok gefreesd aluminium? Nee, want net als de andere Trafomatic modellen bestaat ook de Rhapsody uit Panzerholz!

Panzerholz? Is dat wel geschikt voor zware versterkers? Jazeker wel, want door de zeer fijne structuur valt deze extreem zware, uiterst compact samengeperste geïmpregneerde soort multiplex heel mooi met behulp van een in dit geval 5-assige CNC-machine in iedere gewenste vorm te modelleren. 

Een ander niet te onderschatten voordeel is dat de massieve en solide houten buitenschil ook heel effectief is in het dempen van resonanties. Toch is het niet alleen maar hout wat hier de klok slaat, want vanwege de vereiste veiligheid zijn onderhuids wel degelijk metalen wanden aangebracht die voor de benodigde elektrische afscherming zorgen. Hoewel buizenversterkers door de extra (uitgangs-)trafo’s bijna altijd groter en zwaarder zijn dan hun transistortegenhangers, blijkt de Rhapsody niet excessief groot. De breedte is met 47 cm slechts enkele centimeters breder dan de ongeschreven standaard van 43 cm en de diepte van 40 cm is helemaal gangbaar.

De 27 cm hoogte blijkt dan wel fors en is natuurlijk nodig om de buizen en grote trafo’s te huisvesten. Het gewicht van 32 kilo vraagt tenslotte om een stevig meubel of rack en liefst een vrijstaande opstelling voor de warmteafgifte van de buizen.

Symmetrische opbouw

Hier bedoel ik niet zozeer de technische schakeling mee als meer het fraai gebalanceerde visuele uiterlijk. Ik heb zelf toch al een voorliefde voor ‘gespiegelde’ apparaten en deze Trafomatic voldoet daar in alle opzichten feilloos aan. Hoewel aan de linkerzijde een ronde aan/uit schakelaar is geplaatst toont de rest van het beeld tegelijkertijd robuust, warm, uitdagend en ‘clean’.

Het robuuste wordt in dezen veroorzaakt door twee grote ver uit elkaar geplaatste zwarte draairegelaars. Eén voor volume en de ander voor bronkeuze. Twee mooi grote analoge VU meters completeren het frontale aangezicht. Aan de fraai zwarte klassieke bovenzijde komen we vier 300B eindbuizen en twee 6SN7 stuurbuizen tegen en verder is er nog een draairegelaar waarmee in een handomdraai de gevoeligheid van de VU meters kan worden ingesteld.

‘Mesh’ of ‘solid’

Toch is er nog een bijzondere optie op deze versterker die maar bij weinig andere concurrenten is te vinden. Ik heb het dan over de schakelaar waarmee kan worden geschakeld tussen ‘Mesh’ en ‘Solid’. Zoals liefhebbers en vooral de al wat oudere audiofielen waarschijnlijk wel weten, is de geschiedenis van dit type ooit met de fameuze Western Electric 300B al in 1938(!) van start gegaan. Een echte mesh grid buis is zeldzaam en de reden waarom er toch zoveel aanbod lijkt te zijn heeft alles te maken dat de meeste van deze nieuw geproduceerde eindbuizen eigenlijk geen echte mesh grid ontwerpen zijn. Een echte Mesh Grid anode is namelijk extreem bewerkelijk en bestaat uit specifiek geweven draden die een echte 300B zijn typerende eigenschappen geven. Dat wil zeggen open, gedetailleerd en rijk of verzadigd.

Wat deze schakelaar bij de ‘Mesh’ instelling doet, is de anode dissipatie laten dalen naar 22 Watt. Dit is de ideale instelling voor dit type buis. In de stand ‘Solid’ loopt hij op naar 28 Watt, wat geschikt is voor ‘normale’ 300B buizen. Het is vooral interessant wanneer je een Mesh buis met een Solid exemplaar vergelijkt. Wat je dan waarneemt is dat eerstgenoemde doorgaans niet alleen mooi strak en gedefinieerd klinken, maar dat de geweven draden tevens voor een heerlijk organisch, eufonisch en ontspannen geluid zorgen. Een weergave die bij een echt goede(!) versterker op geen enkele manier versluierd overkomt. Massieve plaatbuizen (‘solid’) zijn in direct vergelijk vlakker, minder verfijnd en missen gevoel en organische integratie. Het mooie van de Rhapsody is dat hij door het parallel schakelen van de eindbuizen tot een heel bruikbaar vermogen van 2 x 20 watt komt. Dat lijkt voor hedendaagse maatstaven niet veel, maar voor een geïntegreerde 300B versterker is het gigantisch. Het mooiste van dit alles is dat hierdoor de toepassingsmogelijkheden fors zijn verruimd en dat ook met normale luidsprekers die over een wat hoger rendement beschikken, van de unieke 300B magie kan worden genoten.   

Maximale geluidskwaliteit

Hoewel je er als gebruiker niets mee hoeft te doen houdt Trafomatic in tegenstelling tot verschillende andere merken voor al zijn modellen nog steeds vast aan een vaste biasinstelling voor de eindbuizen. De reden is eigenlijk best simpel en heeft te maken dat auto bias oplossingen niet alleen corrigeren wanneer er geen muzieksignaal is, maar ook als deze er wel is. Hierdoor ontstaat een hoorbaar kwaliteitsverlies wat zich kan uiten door bijvoorbeeld het verminderen van dynamische contrasten. Wat verder eigenlijk aan dit hele versterkerconcept opvalt, is dat alles zo prettig overzichtelijk en ongecompliceerd is uitgevoerd.

Hier dus geen ingebouwde DAC-module of phonotrap maar enkel de topklasse chassisdelen voor drie analoge (RCA) ingangen en één paar voor gebalanceerd (XLR) gebruik. Voor de luidsprekerterminals is voor de gehoormatig zeer goed presterende WBT nextgen gekozen, waarbij naar keuze voor 4 of 8 ohm kan worden gekozen. Het verzorgde totaalpakket wordt smakelijk afgerond door een bijgeleverde eenvoudige (alleen volume omhoog en omlaag), maar wel heel fraai vervaardigde en in dezelfde materialen en kleurstelling als de versterker uitgevoerde afstandsbediening.

Luisteren bij Rhapsody

Zoals je mag verwachten van een in high-end gespecialiseerde winkel als Rhapsody in Hilversum, staan ook bij deze demo prachtige luidsprekers klaar. Toch slaat mij in eerste instantie toch een beetje de schrik om het hart. Want het leeuwendeel van de topluidsprekers op de markt zijn doorgaans niet bepaald gemakkelijk aan te sturen en al helemaal niet door een 2 x 20 watt 300B buizenversterker. Gelukkig weten Harry en Michael raad en hebben voor deze presentatie een paar zeer fraaie Franco Serblin Ktêma weergevers opgesteld.

Dit is wat mij betreft echt weer zo’n product wat Italiaanse gratie en materiaalgebruik in zijn fraaiste vorm uitdraagt. Maar wat in dit geval pas echt hout snijdt is de 92 dB rendement en een minimaal aanbevolen versterkervermogen van 20 watt. Ha, dat zou dus precies goed moeten passen. Ja en nee, want de keerzijde van dit verhaal is dat deze Italianen ook een vrij lage impedantie van 4 Ohm bezitten en dippen bij 3,2 Ohm bij juist de energieverslindende 70 Hz! Ai, als dat maar goed gaat.

Gelukkig heeft het Rhapsody winkelteam alles goed vooraf ingeschat en want vanaf de allereerste klanken ontstaat er meteen een onverwacht vanzelfsprekende weergave. Dit is niet zomaar mooi maar adembenemend natuurlijk en vooral ontdaan van alle hifi-artefacten. Zelfs het zo lastige laag gaat diep en is tegelijkertijd opvallend goed gecontroleerd. Voor een 2 x 20 watt versterker wordt er een aanstekelijk portie drive, expressie en spelplezier de ruimte ingestuurd. Wat al snel een grote grijns bij de luisteraars oplevert.

Geremde euforie

Toch blijkt één iemand tijdens de demo wat minder euforisch te zijn en dat zijn dit keer niet de luisteraars maar Harry van Dalen zelf! Ineens zegt hij uit het niets “Ik denk dat jullie het niet in de gaten hebben, maar deze demo is voor mij een groot deel van de tijd rodeo rijden.”

Rodeo rijden? “Jazeker, want wat jullie niet merken is dat ik de hele tijd het volume aan het bijregelen ben. Wanneer de muziek zacht is kan het niveau hoger en zodra ik weet dat er een luide dynamische piek aankomt, weer snel wat lager. Hoofdreden is dat de ruimte nu ook gevuld is met bezoekers die allemaal een stukje dempen. Dat samen met de ruimte afmetingen en de achteraf toch wat minder gemakkelijk aanstuurbare luidsprekers, zorgt ervoor dat ik meer gas moet geven dan toen ik hier alleen luisterde. Dat het volgens mij niemand echt is opgevallen heeft te maken met de hoge kwaliteiten van deze versterker.”

Eigen ervaringen

Na deze interessante en leerzame sessie die ter plaatse een stuk positiever overkwam dan het nu misschien lijkt, laad ik de inmiddels afgekoelde PSE 300B voorzichtig achterin mijn auto. Hmm, is deze 20 watt per kanaal toch te beperkt binnen mijn ‘normale’ setting of valt het uiteindelijk toch mee? Net op het moment dat ik thuis mijn oprit opdraai krijg ik van importeur Marco de Wilde een zojuist door hem opgenomen ‘wild’ filmpje doorgestuurd. Nee, het gaat daarbij niet om onoirbare taferelen maar blijkt om zijn eigen Rhapsody PSE 300B exemplaar te gaan.

Wanneer het filmpje verder gaat blijkt die in zijn eigen luisterruimte wel dynamisch en zonder moeite de pannen van het dak aan het spelen is. Hoe dat kan? Met gemakkelijk aanstuurbare hoogrendements hoornluidsprekers. Marco toont mij dan ook lachend dat hij met een dB meter in de hand met gemak onvervormde pieken van 106 dB haalt en jawel allemaal met deze zelfde 2 x 20 watt uitgangsvermogen.

Luisteren thuis

Zoals gehoopt blijkt vanaf het allereerste moment dat deze single ended buizenversterker zich in mijn thuissituatie met mijn relatief gemakkelijk aanstuurbare Master Contemporary C luidsprekers, veel prettiger te voelen dan de toch aanzienlijk meer stroomhongerige Ktêma weergevers. Ja, dit is precies wat je wilt ervaren bij zo’n buizenbeauty. Passie, drive, natuurlijkheid, klankkleuren en moeilijk te omschrijven magie. Of met andere woorden de lijm tussen de noten ontstaat heel vanzelfsprekend.

Wat ook meteen opvalt is de eigen meteen herkenbare Trafomatic merksignatuur. Dat wil zeggen een nuchtere weergave zonder overdrijving, soepel, egaal en zonder een donker of te licht of zelfs dun karakter. Wat echter nog meer opvalt is het onmiskenbare ‘magische’ single ended signatuur.

In basis zijn push-pull ontwerpen namelijk wat strakker in het laag, meer neutraal en hebben een ‘schoon’ karakter met een groter uitgangsvermogen. Single ended triode ontwerpen bieden daarentegen vaak een nog vloeiender, melodieuzer en kleurrijker karakter en bezitten door de unieke puurheid van de extreem eenvoudige schakeling zelfs nog meer de typische buizenmagie.

Unieke symbiose

Wat de Rhapsody PSE 300B versterker zo bijzonder en uniek maakt, is dat het klankmatig beide werelden min of meer lijkt te verenigen. Nee, de power en slagkracht van push-pull ontwerpen zal het nooit helemaal kunnen halen, maar het geeft wel duidelijk meer dan een goede suggestie daarvan. Neem alleen al het laag wat strakker, krachtiger en beter gedefinieerd overkomt dan ik mij van enig ander single ended ontwerp kan herinneren. Ook is er meer inzicht, kernachtigheid en vanzelfsprekendheid dan andere mij bekende 300B’s.

Het meest intrigerende van alles is misschien nog wel dat deze versterker ook de echte 300B deugden heeft weten te behouden. Dus meteen zijn er de zo typerende verzadigde klankkleuren in combinatie met een geweldig mooie betrokkenheid, transparantie en de eigenschap dat de techniek de muziek te allen tijde uit de weg gaat. Qua stereobeeld volgt de versterker de gulden middenweg, overdrijft nergens en geeft eigenlijk vooral de eigenschappen van de afgespeelde software door. Erg aantrekkelijk is daarbij het ‘ademende’ karakter in combinatie met een fraaie natuurlijke 3D gelaagdheid. Kortom een indrukwekkend mooie buizen allrounder die het opvallend goed doet met conventionele luidsprekers en in de zesde versnelling schakelt wanneer voor gemakkelijk aanstuurbare modellen zoals hoornluidsprekers wordt gekozen.

Conclusie

Hoewel dit ontwerp ondanks zijn ogenschijnlijk ‘antieke’ schakeling wel degelijk 2022 ademt, blijkt de Trafomatic Audio Rhapsody PSE 300B helaas gelimiteerd tot maar 15 exemplaren. Heel erg zonde, want het gaat om een vrij zeldzaam ontwerp wat 300B deugden in een krachtiger en vooral meer universele jas verpakt. Een punt wat nog roet in het eten kan gooien is de pittige prijs van meer dan 18.000 euro. Op zich nog niet eens zo’n bezwaar voor de meer kapitaalkrachtige muziekliefhebber, maar het wordt meteen al een stuk lastiger als blijkt dat je voor dat bedrag slechts 2 x 20 watt krijgt. Maar uiteindelijk is het de wijze hoe de versterker met dit beperkte wattage omgaat die indruk maakt.

Dat daarbij ook nog heel eenvoudig kan worden geschakeld tussen mesh en solid buizen, maakt het apparaat voor de liefhebber onweerstaanbaar. Dus wilt u zich laten verleiden door een prachtige 300B versterker die ook daadwerkelijk in staat is om alle deugden van deze legendarische eindbuis tot zijn recht te laten komen maar dan in aan krachtiger jasje, dan is dit uw kans. Maak dan wel enige haast, want op is hier echt op.

Trafomatic Rhapsody PSE 300B
18.499 euro | www.music2.nl