In de jaren dat geluidskwaliteit een grotere rol speelde dan geld was er bij de BBC, in de volksmond liefdevol “Auntie” genoemd, een research afdeling onder de naam Kingswood Warren. Daar hield men zich bezig met alle vormen van onderzoek naar opname en weergave. Immers in de jaren van pakweg 1960 tot 1990 waren er geen computerprogramma’s om stemmen en instrumenten te manipuleren, een opname moest gewoon in de basis al goed zijn. Daartoe zijn luidsprekers nodig die op correcte wijze weergeven, de juiste klankbalans hebben, zijn afgestemd op de doorsnede luisterruimte waar ze voor bedoeld zijn en een constante kwaliteit bezitten. Zodat ze altijd exact aan elkaar gelijk zijn zelfs als ze in verschillende jaren worden gebouwd.
In de research laboratoria van de BBC werden in eigen beheer luidsprekers ontworpen welke voldeden aan de criteria, vervaardigd onder BBC licentie door Engelse bedrijven. Omdat geld minder een rol speelde was er aandacht voor het eindresultaat en zo ontstonden prachtige producten die vandaag de dag nog steeds geen gek figuur slaan. Merken als Harbeth, Graham Audio, Rogers, Falcon, Sterling Audio, PMC en Spendor hebben allemaal een historie die teruggaat naar de BBC.
Hughes en Swift
Spencer Hughes was één van de ontwerpers waar de BBC op leunde tot zijn vertrek en het oprichten van een eigen bedrijf. Dat laatste deed hij samen met zijn vrouw Dorothy. Vandaar de naam Spendor, analoog aan de naamgeving van concurrent Harbeth waar Dudley Harwood met zijn vrouw Beth de basis voor legden.
Na het overlijden van Spencer nam zijn zoon Derek de leiding van het bedrijf over, een eveneens bij de BBC getrainde engineer. Gedreven door passie, liefde voor de Spendor ontwerpen en de wens het prachtige bedrijf voor de toekomst te behouden werd in 2000 Philip Swift de eigenaar van Spendor Audio.
Van 1969 tot 1984 maakte Spendor zijn eerste succesvolle luidspreker op basis van kennis opgedaan bij de BBC, voor elke audioliefhebber beschikbaar. Dat was de BC1. Een flinke, rechthoekige box, ongeveer even breed als diep, met daarin een woofer, een tweeter, een supertweeter en een basreflexpoort. In 1973 kwam daar de BC2 bij, het oermodel van de Classic 2/3. De BBC experimenteerde veel met dunne wanden voor luidsprekers, die vervolgens werden bekleed met bitumen, wanden van 9 tot 12mm multiplex terwijl tegenwoordig 18mm MDF als minimum wordt beschouwd. Achter de dunne wanden zit een heel logisch idee, namelijk het kwijtraken van energie ontstaan in de behuizing via resonantie met een verlaagde frequentie.
De dunne wanden bewogen op frequenties buiten het belangrijke middengebied waar ons gehoor het meest kritisch is. Dikke wanden doen het omgekeerde, ze houden de resonanties vast, verhogen ze in frequentie en die resonanties komen via de conus van de weergever naar buiten tenzij ze met veel materiaal worden gedempt, wat weer funest is voor dynamiek en rendement. Dunne wanden moeten heel goed berekend worden en met moderne elastomeer bekleding worden ze kostbaar, dikke MDF delen zijn goedkoper te fabriceren en samen te bouwen wat fijn is voor grotere series. Dat zie je ook terug bij Spendor; de A-lijn en de D-lijn zijn gemaakt met dik MDF, slechts de Classic reeks heeft de dunne wanden, gecombineerd met een dikke voor- en achterwand.
Spendor Classic 2/3
De BBC had de gewoonte luidsprekers aanduidingen mee te geven als LS3/5a en LS5/9. Spendor houdt daar voor de Classic reeks nog steeds rekening mee; het model dat voor een recensie beschikbaar is heet de Classic 2/3. De Classic 2/3 is heeft net als zijn vele voorgangers een ouderwets formaat van 543x273x338 mm (HxBxD) en wijkt alleen al daarmee af van de gangbare “design zuiltjes”. Voorgangers die terug gaan tot de BC2 uit 1973, want om de zoveel jaar brengt Spendor een model uit met steeds dezelfde lay-out en afmetingen, waarbij de grootste verschillen zitten in het toegepaste conusmateriaal.
Ondanks de dunne wanden weegt de luidspreker een fijne 15kg en hij wordt afgewerkt met walnoot- of kersenfineer. Ook de baffle verstopt achter een doek is gefineerd met echt hout. Spendor heeft een eigen kastenfabriek dus de behuizing is Made in England. De woofer is een 21cm exemplaar bij Spendor in huis gemaakt met een eigen ontwikkeld materiaal voor de conus. De tweeter is eveneens een eigen ontwerp van Spendor, een 22mm softdome met ferrofluid koeling. Een 14cm lange basreflexpoort zit aan de voorzijde.
Op de achterzijde is een bi-wire terminal aangebracht. Al doet de behuizing ouderwets aan, de drivers en het filter zijn volkomen hedendaags en daarmee is de Classic 2/3 in 2018 zijn voorgangers echt voorbij gegaan in prestatie. Bewaar het goede en investeer daar waar verbeteringen te halen zijn als krachtiger magneten, een lichter en daarmee sneller conusmateriaal, goede condensatoren en via metingen geoptimaliseerde demping. Spendor claimt voor de Classic 2/3 een frequentiebereik van 35Hz tot 25kHz, een rendement van 88dB, een nominale impedantie van 8 Ohm en die zou niet zakken onder de 6,8 Ohm zodat versterkers nauwelijks in de fout kunnen raken met de Classic 2/3.
Textuur van het instrument
Spendor mikt met de Classic reeks op een bepaald publiek. Is de A-lijn geschikt voor jonge gezinnen die van muziek willen genieten en tegelijk rekening wil houden met het interieur, en heeft de D-lijn het vermogen details bloot te leggen, de Classic modellen kruipen in je ziel met warmte en rijke klanken waarin de kleuring en textuur van instrumenten naar voren wordt gebracht.
Classic modellen brengen bij uitstek stemmen tot leven om rillingen over de rug te laten lopen. De Classic modellen zijn duidelijk bedoeld voor de echte liefhebber met gevoel voor muziek, zich weinig aantrekkend van uiterlijke schoonheid en fancy gadgets. Daarmee is een Classic model gericht op een specifieke doelgroep en dat is eigenlijk jammer, want de kwaliteit en de inzetbaarheid is heel groot wat recht doet aan de traditie van de BBC.
Tot slot voordat het luisteren beschreven gaat worden een paar zaken die er toe doen. De Classic 2/3 is een monitor en verdient een goede stand. Omdat de bodem kan bewegen moet dat een open frame zijn dat alleen ondersteunt op de vier hoeken van de bodem. Liever geen al te zware en dikke buizen, de luidspreker moet vrij kunnen ademen. Een frame hoogte van 55cm zet de tweeter precies op 1 meter hoog neer. Ik heb een voorkeur om de Classic 2/3 of bi-wire aan te sluiten of de plaatjes tussen de terminals te vervangen door goede bruggen van Chord Company, Simply Audio of een ander merk dat u bevalt. Houdt de Classic 2/3 weg van de wanden, al hoeft dat niet heel ver te zijn. De doekjes voor de units zijn mooi voor het oog, kritisch luisteren kan beter zonder en stop vooral niets in de reflexpoort want dat verandert de klankzuiverheid van de Classic 2/3 altijd in zijn nadeel. Tenslotte de prijs: de Classic 2/3 kost € 4.650,- per paar, in de twee genoemde uitvoeringen.
Opstellingen
De Spendor Classic 2/3 is een lange tijd een logé geweest en kon kennismaken met versterkers als de Kora TB140, de Naim Supernait 3, Mark Levinson 5805, PrimaLuna EVO 400, Metrum Forte en Pass Labs X250.5. De Spendor heeft zo zijn voorkeuren en vooral de Levinson, de PrimaLuna en de Pass Labs combineerden fantastisch. Uiteindelijk is het meeste geluisterd met de Pass, gecombineerd met een Audia Flight Strumento No.1 voortrap, een Metrum Pavane DAC, Auralic Aries G1 streamer, Melco N10 opslag en Roon als besturing voor alle muziekdiensten en eigen collectie.
Voor de stroomvoorziening staat er een AudioQuest Niagara 5000, de netsnoeren zijn net als de luidsprekerkabels van Crystal Cable, interlinks zijn Yter (analoog) en AudioQuest (digitaal en ethernet). Meerdere Bonn N8 switches hangen in het netwerk thuis. De stands voor de Classic 2/3 zijn in mijn geval 32cm hoge Fish Tank/Open Frame stands van Custom Design, geplaatst op Townshend Podiums en voor mijn eigen plezier zette ik soms een setje Townshend Supertweeters op de Spendor’s. De ervaringen daarmee opgedaan worden straks separaat beschreven in de tekst.
Acht seizoenen
Zoekend in de collectie naar mooie werken om te spelen stuit ik op de cd “Eight seasons” van de Lapse zangeres Mari Boine. Muziek die een tijdje opgang deed in audiofiele kringen vanwege opnamekwaliteit. Dat laat de Spendor ook direct horen, mocht er al twijfel bestaan over hoe de lage tonen uit een dunwandige kast komen met een reflexpoort, dan zijn die twijfels in één keer weggenomen. Heel beheerst stroomt het laag door de ruimte, niet zo strak als uit een modern zuiltje mogelijk is, evenmin opgeblazen om vooral indruk te maken op de argeloze luisteraar die later met een bonkend ding in de huiskamer zit.
De grote trommels vormen bij Boine de ondergrond voor een keur aan akoestische en slaginstrumenten. Het stereobeeld weet zich te ontvouwen rondom en tussen de weergevers zonder te plakken aan de baffle. De grote woofer heeft geen problemen de stem zuiver weer te geven en blijkt detailrijk genoeg om zich staande te houden in en boven de prijsklasse. De hoge tonen vormen een rustpunt in de weergave, de tweeter heeft al niet zo heel veel te doen vanwege de hoge scheidingsfrequentie, wat hij moet doen gaat zijdezacht zonder een enkele harde klank. Ook daarmee onderscheidt deze Spendor Classic 2/3 zich van veel moderne luidsprekers die crispy en opgepept moeten klinken om boven het maaiveld uit te steken.
Is het dan allemaal hosanna? Nee hoor, gezien de lage positie van de tweeters op de stands valt het hoog af en wordt het stereobeeld naar beneden gedrukt. Daarmee staan Boine en haar band te laag afgebeeld. De oplossing is eenvoudig: neem een hogere stand. Maar daarmee haal je een deel van de charme weg van dit soort systemen die van oudsher op een lage trolley werden gezet. Kijk maar eens naar foto’s van de Spendor BC1 en BC2. Een ander trucje is uiteraard om de speakers iets naar achter te laten hellen door spikes aan de voorzijde van de stand verder uit te draaien dan aan de achterkant of een hellende stand te kiezen.
Toch een poort
Overgoten met de donkere klanken en de vele percussie uit Lapland blijf ik in Scandinavië hangen met Viktoria Tolstoy en haar cd “Stations” waarop zij onder meer werken van Sinne Egg zingt. Het heerlijke “The streets of Berlin” laat beluisteren hoe dynamisch de Spendor omgaat met pianoklanken. Juist de dunne zijwanden zorgen ervoor dat er geen resonanties in het middengebied ontstaan waar de piano een hoofdrol speelt. Als er al resonanties ontstaan, worden die weggedrukt naar een lager gebied waar ze geen kwaad kunnen. Een gitaar speelt een rondje mee, maakt zich nadrukkelijk kenbaar naast de aparte stem van Viktoria. Krachtiger is de titeltrack “Stations” geschreven door Stina Nordenstam waarop het slagwerk en de bas een belangrijke rol spelen. Dat laat zien hoe perfect de Spendor Classic 2/3 zich thuis voelt in mijn akoestiek.
Hebben veel luidsprekers met een reflexpoort problemen opgeleverd -de reden dat ik altijd een transmissielijn of gesloten systeem verkoos boven een reflexpoort-, de Spendor is met zijn lange poort zo afgestemd dat in de ruimte van 33m2 nergens een opbouw van druk ontstaat. Niet op de luisterplek, niet dicht bij de muren, evenmin bij de buren. De lage tonen zijn krachtig en nadrukkelijk tot in de diepte aanwezig, maar in een perfecte dosering. We kunnen echt leren van de inspanningen ooit gedaan bij de BBC in het kader van luidsprekers ontwerpen. Die kennis gecombineerd met moderne materalen en inzichten verkregen met meetapparatuur welke in die tijd niet eens beschikbaar was, geeft een modern beeld van oude te koesteren waarden. Dat een Spendor Classic daardoor zal afwijken van het huidige modebeeld mag eigenlijk niet van belang zijn als het gaat om het zo optimaal mogelijk weergeven van muziek en zang.
Aardbeving
Niet volledig mijn smaak, eigenlijk alleen opgezet als bewijs dat een Spendor Classic 2/3 niet wegloopt voor Yello, draai ik de cd “Touch” en ondervind ik hoe diep de lage tonen gaan, hoe wijd het middengebied opengaat en hoe rustig en toch detailrijk de hoge tonen zijn. Misschien niet het spektakel van de moderne Spendor D-serie, of de tussenweg in de A-lijn, het stereobeeld dat ontstaat doet dat soort zaken vergeten. Wat een diepte en breedte krijg ik voor de kiezen. “Till tomorrow” met Till Brönner geeft zelfs nog meer energie, toch niet zo heel gek om een flinke woofer in te zetten met een behoorlijk conusoppervlak in plaats van de 4 en 5 inch modellen in de zuiltjes. Hier zit gewicht in de weergave en blaast Till de stof van de kasten.
De kracht in de weergave maakt mij nu al nieuwsgierig naar grote orkestwerken waar het moet kunnen dreunen als een orkest vol inzet. Ook Yellow brengt de beheersing in de lage tonen zonder de diepte aan te tasten. Zelfs als ik een zijstapje maak naar London Grammar en “Hey now” waarop de lage tonen een aardbeving moeten impliceren reageert de Spendor enthousiast. De glazen rammelen in de kast, de vloer rommelt onder de voeten, maar de Classic 2/3 doet niet mee aan het rammelen, veroorzaakt dat slechts in de rest van de ruimte. Ik vind het knap en prijs mij gelukkig met deze weergevers in mijn ruimte.
Hongaarse horizon
Even dat klassieke geweld, dit keer veroorzaakt door Vanessa Mae op “Toccata and fuge for organ in D major” van Bach. Volume omhoog en de buren wakker maken. Opnieuw de diepte in het stereobeeld, de rust in de hoge tonen waar de viool van Mae behoorlijk kan snijden op mindere systemen, het laag dat ruim aanwezig is zonder te overdrijven en het wijd opengezette middengebied waarin zich zoveel afspeelt. Nee, de Spendor Classic 2/3 kan zich niet meten met een grote transmissielijn als het gaat om het laten schudden van meubels in een gebied tussen de 35 en 20 Hz, maar missen we dat of is daar mee te leven? Zoals gebruikelijk gaan onze hersens de missende informatie aanvullen. Prijs u gelukkig met liever een kleine beperking in de lage tonen dan een streepje teveel. Want teveel is gelijk aan bonken en dat is gelijk aan irritatie op de lange termijn.
Heel wat fraaier opgenomen dan Vanessa Mae zijn pianowerken op de cd “Hungarian Horizon” waarop Valentina Tóth onder andere werk van Kodály speelt op een concertvleugel. Ik geniet ervan hoe de tonen langzaam wegsterven in de ruimte, ik geniet van de wijze waarop de snaren en romp samensmelten om het majestueuze van het instrument te onderstrepen. De concertzaal waar de muziek is opgenomen speelt een belangrijke rol en de invloed van de akoestiek verdwijnt niet ergens in de keten, laat staan in de luidsprekers. De muziek staat in de ruimte, los, geen speaker te horen en dat terwijl de moderne luidsprekerbouwer een grote baffle als die van de Classic 2/3 over het algemeen verafschuwt. Het moet smal en afgerond zijn, maar smal heeft zo zijn eigen problemen en hoe je het wendt of keert, elke luidspreker is een compromis en de kunst is het vinden van dat compromis waar u gelukkig van kunt worden.
Supertweeter
Het was een goede gewoonte om de luidsprekers van destijds uit te rusten met een supertweeter zoals een Coles 4001. Of men plaatste Decca hoorns met een bandje op of dichtbij de luidsprekers. Om twee redenen is dat vergeten in de loop van de jaren. Ten eerste omdat tweeters steeds beter werden en minder afval rond de 20kHz gingen vertonen, en ook omdat de Air Motion Transformers en de JET (Elac) tweeters hun intrede deden met hun frequentiebereik tot boven de 40kHz. Misschien zelfs mede omdat 20kHz de grens is voor cd en daarboven niets meer zou gebeuren. Feit is dat er wel degelijk informatie is boven de 20kHz en al horen wij dat niet, het interfereert met de lage tonen en vormt natuurlijke harmonischen die wel te horen en waar te nemen zijn.
Om die reden gebruik ik sinds jaar en dag Townshend Maximum Supertweeters en niets belet mij om die ook bovenop de Spendor Classic 2/3 te zetten. Met een zeer gunstig resultaat. Staan de speakers eigenlijk iets te laag, de supertweeter brengt het geluidsbeeld naar de hoogte. Zorgt er bovendien voor dat tonen veel en veel langer uitsterven, goed te horen bij de vleugel van Valentina Tóth die nog steeds haar werken speelt. De ruimte neemt toe en de snelheid in de weergave wordt positief beïnvloed. Mocht er al sprake zijn van een “ouderwetse” weergave met de Classic 2/3, dan is die nu helemaal 2020 zonder te vergeten waar het allemaal om gaat: het raken van de ziel van de mens met de weergegeven muziek. Het is niet ouderwets zo’n grote doos met woofer en tweeter, het is gebruik maken van kennis er ervaring. Of het uiterlijk u aanspreekt is een tweede, zelf geniet ik van het nostalgische uiterlijk, waarschijnlijk ook omdat ik opgegroeid ben tussen de Spendor’s BC1, de KEF modellen uit de jaren 70 en de destijds mateloos populaire Wharfedales.
Brokjes
Een paar laatste stukjes muziek dan. Eerst Elbow met “Jesus is a Rochdale girl” van een promo-cd. Heel dichtbij en puur opgenomen staat de stem van de zanger ruim voor de luidsprekers gepositioneerd. Zuiver van klank, indringend, ultiem verstaanbaar ondanks dat een orgel hevig moeite doet om over de stem heen te gaan. “Beat” van het Tingvall Trio weet te verbazen in helderheid en snelheid, met prachtig sissende bekkens, een heldere piano met krachtige en ongeremd dynamische aanslagen, een vette bas waarin de melodie te volgen is, elk instrument los en vrij in de ruimte gezet. “Private dancer” gezongen door Tina Turner geeft een stevige bas, puntig en snel slagwerk, haar rauwe stem en een jankende gitaar.
Over sfeer gesproken, ik zie het concert voor mij waarbij zij al op behoorlijk hoge leeftijd het publiek weet te bespelen en op te hitsen. Met deze dame sluit ik de luistersessies af, in de constatering dat een Spendor Classic 2/3 een luidspreker is die anno 2020 nog net zo modern en waardig is om de naam Spendor te dragen als de BC1 waar de successtory van Spendor mee begon.
Blijvertje
De conclusie waar velen als eerste op af duiken is geschreven op de zoete tonen van Tanita Tikaram, nog altijd spelend uit de Spendor Classic 2/3 luidsprekers welke trots staan op de Custom Design dedicated stands, ontkoppeld worden van de vloer met Townshend Podiums en aangevuld zijn met Townshend supertweeters. Het totale kostenplaatje jaag je daarmee fors omhoog, met een wat hogere stand kan de supertweeter voorlopig vervallen en de Townshend Podiums kunnen desnoods vervangen worden door IsoAcoustic Gaia dempers. Of door spikes, als u daar de voorkeur aan geeft.
Wat is getracht is het beschrijven van de eigenschappen van de Spendor Classic 2/3 luidsprekers, waarbij de speakers bewust zijn ontkoppeld van de zwevende vloer voor het meest eerlijke resultaat, zijn geplaatst op een manier die acceptabel is in een woonruimte, waarbij gebruik is gemaakt van gewone muziek veelal op cd verkrijgbaar en vooral heel veel is geluisterd naar een keur aan muziek. Veel meer dan beschreven kan worden. Met nadruk moet vastgesteld worden dat de term “Classic” in het type nummer van Spendor veel meer slaat op de vorm van de weergevers dan op de prestatie. Met de klassieke vorm als uitgangspunt en het behoudt van de BBC ontwerpprincipes heeft Spendor kans gezien een luidspreker samen te stellen waarin moderne drivers en een modern wisselfilter zorgen voor een up-to-date weergave.
De Spendor Classic 2/3 is daarom geen goedkope luidspreker geworden, maar eentje die thuishoort tussen illustere merken als Harbeth, Graham Audio of Sterling Broadcast. Het bouwen van een weergever en het op de juiste manier afstemmen van een dunne wand met de demping is geen sinecure garandeer ik u. Alleen met de juiste kennis in huis maak je een systeem dat tegen hedendaagse principes indruist en tegelijk heel veel moderne weergevers voor een grote groep luisteraars op achterstand zet. Laat de Spendor Classic 2/3 in uw ziel kruipen, ervaar de klank van echte instrumenten, luister naar stemmen en combineer de luidspreker met moderne elektronica. Het resultaat zal lang niet iedereen bekoren, maar wie gegrepen wordt door de Classic 2/3 zal genieten tot in lengte der dagen.
Tja, het uiterlijk en de stands vormen mogelijk een punt. Omdat de kast dunne wanden heeft mag hij alleen ondersteund worden op de hoeken, daarmee valt het gros van de stands af. Het ouderwets aandoende uiterlijk gecombineerd met de bepaald niet geringe afmetingen zal buiten een mancave ook op weerstand kunnen stuiten. Wie dat allemaal voor lief neemt, de plaats vrij kan maken en budget heeft voor elektronica zal zich met de Spendor Classic 2/3 gelukkig prijzen. Psst, niet verder vertellen dat de Spendor Classic 2/3 een BBC LS3/5a op steroïden is, anders wil iedereen hem hebben. Want mede door mijn voorliefde voor de LS3/5a (alleen bruikbaar in een kleine ruimte) is deze Spendor Classic 2/3 onderdeel geworden van mijn referentie keten in de woonkamer. Terugsturen naar de importeur was gewoon geen optie, dan liever betalen en blijvend genieten.
Spendor Classic 2/3
€ 4.650,- per paar, in walnoot of kersen
Dimex Reference Audio Equipment
www.dimex.nl
