Mooie en in dit geval ook buitengewoon kostbare producten, volgens alle regels van de audiokunst getuned tot één supersysteem en dat alles gelardeerd met een heel gezellige sfeer, super goede koffie en natuurlijk de bij leven legendarische muziekkeuze van eigenaar Harry van Dalen. Begin oktober kon het nieuwsgierige publiek kennismaken met de bijzondere weergevers van het Zuid-Duitse luidsprekermerk Zellaton.
Zellaton
Een legendarische naam die je bijna fluisterend en met het nodige ontzag uitspreekt. Al is het alleen maar omdat deze onderneming al sinds 1932(!) ongeslagen aan de top staat bij het vervaardigen van misschien wel de beste dynamische luidsprekerunits ter wereld. Voeg daar vervolgens de revolutionaire buizenversterkers van het Servische Trafomatic aan toe en completeer dit geheel met de huidige top op het gebied van analoge (Döhmann) en digitale (Merging Technologies) bronnen. Wat je dan krijgt is een zinnenprikkelende beleving, die de bakens opnieuw verzet.
Laatst zei mijn hoogbejaarde moeder die nog steeds met enige regelmaat mijn verhalen leest, ‘hoe krijg je het toch voor elkaar om tientallen jaren achter elkaar nog steeds zo enthousiast over deze materie te schrijven?’ Eerlijk gezegd heb ik daar nooit zo over nagedacht, maar ik denk dat precies deze Birth of a legend Rhapsody show verwoordt of beter gezegd laat horen waarom ik dit zo graag doe. Het gaat niet zozeer om de vaak hoge(re) prijs bij high-end producten die mij aanspreekt, als vooral dat verschillende van deze producten zich in het grijze en vooral spannende pioniersgebied bevinden. Hier moet men nog echt vechten voor iedere substantiële verbetering en dat leidt bij de uitschieters tot hele mooie en bijzondere creaties. Hoewel deze Hilversumse winkel heel frequent hele mooie en vaak ook bijzondere producten aan hun enthousiaste clientèle serveert, vallen de producten van deze show in de buitencategorie. Wanneer ik het woord geef aan Rhapsody eigenaar Harry van Dalen heeft hij er het volgende over te vertellen: ‘Al meer dan 40 jaar ben ik actief in de high-end-audio en heb ik aan de wieg gestaan van grensverleggende luidsprekers, zoals Infiniti QLS, Quad ESL 63, Wilson Watt Puppy, Magico Q7, Avalon Eidolon, en vele andere. Producten die technisch maar vooral muzikaal hun tijd ver vooruit waren. Ik heb deze topontwerpen niet alleen kunnen beluisteren, maar ook met ze geleefd, waarbij ik deze giganten in allerlei settings en combinaties heb leren kennen en meegemaakt. Sinds kort hebben we de Zellaton Stage (€ 79.950,- per paar) die we ook voor deze show gebruiken in huis en telkens als ik dit systeem aansluit ben ik compleet overrompeld. Volgens mij hebben we hier een legende in wording’.
Birth of a legend
De oorsprong van de naam Zellaton heeft alles te maken met één van de vele patenten die Dr. Emil Podszus al in 1931 op het gebied van luidsprekers deed. In dit geval had het te maken met het vervaardigen van heel bijzondere en zeker voor die tijd afwijkende conussen, waarbij het basismateriaal uit een heel bijzondere ‘opgeschuimde’ sandwich bestond. Emil startte in die beginjaren eerst met stoffen die werden geïmpregneerd met vernis en hars om stevigheid te creëren, om in een volgend stadium met verschillende membraandikten te experimenteren. Uiteindelijk bleek de oplossing een gestolde schuimlaag op een drager van schuimbellen met verschillende grootte te zijn, die was omsloten door een membraanwand van slechts enkele honderdste millimeters dik. Door de membraanwanden aan de voor- en achterkant te variëren, evenals de hoeveelheid en het type vulling, kon hij zowel de geluidsgeleiding, demping, evenals de hardheid en stijfheid van het materiaal verder optimaliseren. Een volgende stap in de goede richting was het gebruik van elastische kunststof folies voor de spreekspoel en de centreerring, waarvan het ontwerp hem in staat stelde het impulsgedrag aanzienlijk te verbeteren. In 1950 volgde de grootste doorbraak toen hij zijn vrouw tijdens het bakken observeerde toen ze schuim van eiwit maakte. ‘Ik moet een ander soort schuim als basisondergrond voor mijn conussen gaan gebruiken’ realiseerde hij zich. Vervolgens ontdekte hij een materiaal dat zowel kon worden opgeschuimd, exceptioneel stabiel was en ook bestand tegen zowel vocht als warmte. Deze doorbraak werd gecreëerd door een specifiek verfmengsel met een bepaald soort drijfgas in contact te brengen. Daardoor begon het op een gegeven moment op te zwellen, om uiteindelijk te formeren tot de gewenste laag minuscule luchtbellen die ‘Zellaton’ werden genoemd. Een omgekeerde vuilnisbak werd tenslotte zijn eerste oven om de verschillende lagen tot één stijf geheel aan elkaar te bakken. Met deze buitengewoon bewerkelijke wijze ging de ‘productie’ van start. Door interesse van de directie van het grote Siemens concern en een uiteindelijk verstrekte zeer grote opdracht van 10.000 units werd een meer grootschalige productie verder gestimuleerd en verhuisde hij van Oost- naar West-Duitsland. Daar ging hij opnieuw van start en gebruikte nu een ‘normale’ oven voor het bakproces. Geassisteerd door zijn zoon en een assistent die Mr. Görlich is genaamd, resulteerde dit uiteindelijk in de naam Podszus-Görlich.
Manuel Podszus
Wat we vaak zien is dat veel grote merknamen langzaam uitdoven op het moment dat hun oprichter overlijdt. Vaak zijn er geen echte opvolgers en als die er zijn, ontbreekt vaak het talent en de passie. Gelukkig bleek dit bij de familie Podszus niet het geval te zijn. Want na Emile nam zijn zoon Kurt en vervolgens diens zoon Manuel het trotse vaandel over en wist het merk zijn technologie alsmaar verder te vervolmaken. Vooral in de periode met Kurt heeft het merk zijn legendarische naam in de high-end verworven, door luidsprekerunits te maken die werden toegepast in de uit Zwitserland afkomstige Ensemble weergevers. Welke al wat langer meelopende audiofiel kent dan ook niet de legendarische PA1 monitor en Primadonna vloerstaander uit begin jaren negentig? Met de komst van Manuel Podszus krijgt het merk nogmaals een flinke technologische boost. Want terwijl het inmiddels bekende hardschuimmembraan bijzonder geschikt was voor de lage en middenfrequenties, was er in die periode nog geen geschikte tweeter beschikbaar. Daardoor begon hij mede ondersteund door zijn zeer geschoolde technische achtergrond met werkzaamheden voor Bosch, Faulhaber motoren en Daimler, te experimenteren met de technologie van zijn grootvader Dr. Emil Podszus om verschillende diafragma’s te bakken. Het ontwikkelen van een tweeter met hardschuimtechnologie bleek echter een grotere uitdaging dan verwacht, waarbij decennia zouden verstrijken voordat alle technische problemen waren opgelost. Het membraan moest namelijk aanzienlijk minder wegen dan 0,2 gram en talloze materialen, vormen, geometrieën, maten en coatings werden getest en continu geoptimaliseerd om maar het einddoel van de perfecte tweeter te bereiken. Door met de magnetische veldsterkte, de stijfheid van de conus, draadsterkte van de spreekspoelen, gebruikte lijmsoorten, bellengrootte in de membranen, enz. eindeloos te experimenteren, lukte het uiteindelijk.
Verschillende containers gevuld met gedemonteerde luidsprekers zijn de stille getuigen van deze ongelooflijke inspanning. Maar uiteindelijk was dit het allemaal waard en is deze technologie uiteindelijk in staat om iedere benodigde unit te realiseren. Natuurlijk horen bij super luidsprekerunits ook een superbehuizing en wederom bleek het noodzakelijk om onder leiding van Manuel, jaren van onderzoek en natuurlijk enorm veel luistersessies te investeren totdat ook dit einddoel kon worden gerealiseerd.
Eindresultaat is een complexe meerlaagse sandwichconstructie waarbij heel goed naar een maximale integratie van alle mogelijke parameters is gekeken. Daarbij zorgt de exquise afwerking voor het completerende lust voor het oog-gevoel. Bijzonder is dat op de achterzijde op het kleinste model na (die is voorzien van een passieve woofer op zijn achterzijde), verder bij alle modellen de achterzijde open is! Door voor de juiste kastverhoudingen, maten en een nauwkeurig bepaalde stromingsweerstand te kiezen, hebben de weergevers ondanks de open kast toch geen last van akoestische kortsluiting. Integendeel zelfs, want ze slagen er prachtig in om een diep doorlopend laag met een opmerkelijke luchtigheid en afwezigheid van compressie te genereren. Wederom weer een gouden keuze voor het beste compromis.
Aankomend legende 2 - Trafomatic Audio
Voor een ultieme aansturing van de zeer kritische Zellaton Stage weergevers, is een kwalitatief bijpassende aansturing echt noodzakelijk. Maar Rhapsody heeft het dit keer wel heel serieus genomen en is werkelijk tot het uiterste gegaan. Daarbij is gekozen voor de in Nederland nog relatief onbekende buizenversterkers van het Servische merk Trafomatic. ‘Eh, maar stop eens even Werner. Dus we hebben buizenversterkers (warm klinkend, traag, vervormd, beperkt vermogen, groot en een hoog stroomverbruik), een volledig onbekend merk en dan ook nog uit een niet-hifi-typisch Balkanland? En dat zou dan ook nog extreem goed moeten zijn?’ Ik begrijp dat het zelfs voor doorgewinterde audiofielen/muziekliefhebbers lastig kan zijn om zomaar even een voor ons dermate onbekend merk in de armen te sluiten. Toch blijkt al snel dat in het geval van Trafomatic de kaarten heel anders liggen. Om dit uit te leggen geef ik graag het woord aan eigenaar/ontwerper Saša ?oki?. ‘Bij Trafomatic Audio nemen we geen van de gebruikelijke high-end audionormen als standaard. We bepalen ze zelf door de extreem hoog gelegde lat bij elk van onze producten te verleggen. We streven naar een uitmuntend prestatieniveau en waar de meesten stoppen, gaan wij pas van start.'
'Om dit te bereiken hebben we al sinds onze start in 1997 de gebaande paden verlaten. Volgens onze filosofie start een echt goed versterkerontwerp altijd met de voeding en laat dit tevens nu ook meteen onze specialisatie zijn! Een tweede speerpunt is dat we heilig geloven in de superioriteit van elektronenbuizen. Alleen met buizen, zeer goed daarop afgestemde circuits en eersteklas componentkeuze, is het mogelijk de beoogde muzikale magie te bereiken. Trafomatic levert daarbij zowel volledige single-ended buizenontwerpen als pushpull exemplaren. Waarbij de keuze voor het type afhangt van de persoonlijke voorkeuren, de technologische noodzaak (bijvoorbeeld een lager rendement luidspreker) en het uiteindelijke gebruikersdoel.’
Lara & Elysium
Tijdens deze Rhapsody show treden twee modellen van Trafomatic in de spreekwoordelijke ring aan. Als voorversterker is dat de oogverblindend fraaie uit twee behuizingen opgebouwde Lara, terwijl als eindversterker het absolute topmodel Elysium wordt gepresenteerd. Om met de Lara te beginnen is meteen duidelijk dat Trafomatic een lange geschiedenis heeft in het creëren van op maat gemaakte systemen voorzien van de toptechnologie. Want dit model heeft alle ontwerpprincipes aan boord die hun producten zo onweerstaanbaar maken. In vogelvlucht betekent dat een volledig gebalanceerde op afstand bedienbare klasse A lijnvoorversterker die is voorzien van uitgangstransformatoren, op maat gemaakte smoorspoelen, een afzonderlijke voeding en 20 dB versterking. In het Lara concept heeft het merk bewust gekozen voor 6N30P voorbuisjes. Vooral omdat ze in staat zouden zijn om de beste lineariteit, transparantie en muzikale impact te leveren.
Toch is misschien nog wel het meest opvallende aspect zeker na deze voorversterker uitgebreid te hebben beluisterd, dat de prijs opvallend laag is. Min of meer het omgekeerde is het geval wanneer ik mijn ogen op de twee immens grote zwarte afgeronde ‘meubelen’ richt. Wauw, dit zijn twee echt grote mastodonten en eigenlijk pas door het schitterend opgloeien van de bijzondere Eimac 250TL zendbuis die in dit ontwerp als eindbuis fungeert, herken ik pas dat het hier om een paar immens grote eindversterkers gaat.
Wat immens in dit geval is? Nou, wat dacht u van 52 cm breed, 62 cm diep en 80(!) cm hoogte? Om over het enorme gewicht van 85 kg per mono eindversterker nog maar niet te spreken. Maar goed, het gaat hier dan ook wel om het absolute vlaggenschip van Trafomatic en daar moet men dan ook meteen een heel erg fors bedrag (€ 120.000,- per paar!) voor aftikken. Wanneer ik u dan bijna met het schaamrood op de kaken vertel dat deze mono’s maar 70 Watt per eindversterker kunnen leveren, barst u vast in hoongelach uit. Van het relatief beperkte frequentiebereik wat loopt van 10 Hz tot 60 kHz wordt dit gelach waarschijnlijk niet bepaald minder, om over de signaal-ruisverhouding van 79 dB nog maar niet te spreken. Maar dit leedvermaak wordt denk ik al minder wanneer ik u vertel dat Trafomatic zwaar heeft geïnvesteerd in kostbare transformator windingsmachines. Daardoor ontstaat de mogelijkheid om op ieder aspect en specificatie, maximale controle uit te oefenen. Een extra voordeel is dat hierdoor ook de wegen om bepaalde andere aspecten te realiseren, kunnen worden onderzocht. Iets wat financieel onmogelijk zou zijn wanneer je steeds afhankelijk bent van toeleveranciers.
Grensverleggend anders
Saša ?oki?? heeft het Elysium concept heel nauwkeurig rond de Eimac 250 TL zendbuis gebouwd. Vele jaren van experimenteren en luisteren zijn door het Trafomatic team in deze bijzondere buis die van origine bedoeld is voor hoogfrequente transmissie gestopt en met een reden. Want volgens Saša is deze Eimac niet alleen de meest transparant klinkende buis op de markt, maar ook degene die het meeste inzicht in het totale muzikale gebeuren kan geven. De Elysium is een puur klasse-A direct verhitte triode single-ended eindversterkerontwerp.
Een hele mond vol voor een eindversterker die letterlijk van de grond af aan is opgebouwd zonder enig compromis. Om dit te bereiken heeft Saša in de voorgaande decennia ruimschoots de benodigde ervaring voor zo’n state-of-the-art concept opgedaan en wordt bewust het ultra lineair presterende duo EMLb-V4 direct verhitte triode en EML 5Z3 als gelijkrichter ingezet. Een speciaal circuit om de versterkers uiterst langzaam tot leven te wekken, is trouwens essentieel bij gebruik van deze zendbuis. Ze zijn namelijk ontworpen om 7 dagen per week en 24 uur per dag in bedrijf te zijn en iedere dag ‘keihard’ aan- en uitzetten zou ze binnen korte tijd kapot kunnen maken.
Met open mond
Als u al tot deze alinea in dit verhaal bent gekomen, heeft u dus nog niet afgehaakt en bent u waarschijnlijk benieuwd naar de uiteindelijke ontknoping. Eerlijk gezegd kan ik u niet eens ongelijk geven, want het klinkt ook volslagen belachelijk als je naar luidsprekers van net geen € 80.000,- gaat luisteren in combinatie met een paar mono eindversterkers die € 120.000,- per paar moeten opbrengen. De voorversterker valt in verhouding met € 9.999,- dan nog reuze mee. Ook de uit drie componenten bestaande top Merging stack en fantastische Döhman Helix mk 2 platenspeler met Schröder CB toonarm en Fuuga MC element zijn ook buitengewoon kostbaar. Dat ik dit verhaal toch heb geschreven heeft uiteindelijk alleen maar te maken met het grensverleggende karakter. Je hebt namelijk lo-fi, mid-fi, high-end en je hebt tenslotte nog een heel bijzondere lastig te definiëren bovenlaag.
Door mijn persprivilege en mijn goede contacten met het Rhapody team, werd ik in staat gesteld om een half dagdeel zowel alleen als met het gezelschap van Harry van Dalen en Marco de Wilde van Trafomatic importeur Music2 naar dit systeem te luisteren. Over het bizarre uiterlijk en de Teutoonse afmetingen van vooral de Elysium eindversterkers heb ik het al gehad, waarbij het prachtig warme gloeien van de Eimac eindbuis van mij de prijs mag krijgen voor de meest aantrekkelijk opgloeiende buis ooit. Maar hoe klinkt dit totaalgeheel nu dan eindelijk? Ik denk dat bizar nog het beste mijn eerste indrukken omschrijft. Vooral omdat ik dacht de Zellaton weergevers toch best goed te kennen, de Merging stack heb ik zelf thuis gehad, van Schnerzinger weet ik ook wat het met de weergave kan doen, etc. Alleen Trafomatic was de volledig onbekende factor. Uiteraard moeten we niet vergeten hoeveel kennis en kunde van het Rhapsody team komt kijken om een systeem van dit Formule 1-niveau tot maximale prestaties te krijgen. Maar dan nog…
Al bij de allereerste muzieknoten en eerlijk gezegd ook al daarvoor bij het horen van de ruimte informatie, valt mijn mond letterlijk open en is er binnen een milliseconde het besef dat dit van een hele andere orde is dan zo’n beetje alles wat ik hiervoor heb gehoord. Het volgende wat opvalt is dat stemmen en instrumenten zowel binnen als buiten het stereobeeld een extreme mate van focussering hebben en dat in combinatie met een perfect tijd- en fasegedrag. Dit is niet de starre, meer mechanisch klinkende focus bijna zonder lucht die ik zo vaak typerend vind bij veel andere versterkers. Hier is deze focussering voor één van de allereerste keren bij reproductie, echt volledig ontdaan van letterlijk ieder gevoel van reproductie.
Alles hangt perfect verschaald volledig 3D als een echt mens of instrument op een correcte hoogte en diepte ‘te zweven’ op zijn eigen plaats in het stereobeeld. En dat niet alleen, want ook als je door de ruimte gaat lopen blijft dit fenomeen overeind en dat is doorgaans een héél goed teken!
Magic is in the air
Hoewel de laatste generatie Zellaton units werkelijk in staat is om het complete frequentiebereik weer te geven, blijf ik ze nog steeds het sterkste vinden in de weergave van een magisch middengebied. Zeker in deze keten is het wel zo ultiem vloeiend, snel, gedefinieerd, natuurgetrouw en dynamisch. Dat je het echt een keer zelf moet ervaren om het te geloven. Wanneer Harry met een satanische grijns letterlijk zo’n beetje alle muzieksoorten over mij uitstrooit die op zijn server staan, wordt het ontzag alleen maar groter. Want het is bekend dat goede audiosystemen in staat zijn om mee te veranderen met iedere muzieksoort of album.
De serieus goede systemen laten dit verschil ook horen per gekozen nummer. Maar zo verschillend als op deze set heb ik het nog maar zelden gehoord. Het onderscheid tussen groot, kleinschalig, dik, dun, warm, koel, dynamisch of kleinschalig is al heel mooi. Maar daar kunnen we nu ook aspecten als vrolijk, somber, gevoelig (artiest), negerend, bezielend of ongeïnteresseerd bij het scala aan uitdrukkingsvaardigheden aan toevoegen. Bijzonder intrigerend en vooral machtig mooi is dat dit systeem ook in staat blijkt te zijn om als een soort van virtuele dirigent te fungeren. Het zien wat er bij reproductie natuurlijk nooit is, blijkt op heel knappe wijze vervangen door heel subtiel aangebrachte bijna magische accenten. Aanwijzingen waardoor je op bepaalde delen in de muziek wordt geattendeerd alsof je ze echt kunt zien! De vraag hoever je met 70 Watt vermogen nu uiteindelijk kunt komen, wordt met deze combinatie meteen overboord gegooid. Nee, het heeft niet de fysieke impact van een heel groot luidsprekersysteem welke wordt aangestuurd door een transistor power house. Maar wat je daarvoor in de plaats krijgt is de acceleratiefactor van een flink hoornsysteem! Daarbij gaat het laag niet alleen enorm diep, maar is ook het buitengewoon krachtig, kleurrijk en tegelijkertijd enorm goed gedefinieerd en ademend. Dit is dus zeker niet het typerende romantische buizenlaag! Midden en hoog sluiten hier perfect op aan en alles klinkt als één geheel. De enige concessie die je met dit systeem moet maken is dat het niet de absolute schaalgrootte heeft van de grootste topsystemen. Inclusief de bijbehorende enorme geluidsdrukken. Is dat erg? Nee hoor, helemaal niet. Want wat is er fijner dan het unieke gevoel dat wat je ook draait, digitaal of analoog, het nooit meer klinkt als reproductie en veel meer alsof je er echt zelf bij bent?
Conclusie
Eigenlijk heb ik dit keer niets aan het bovenstaande toe te voegen, behalve dat deze show en presentatie zo bij de beste Rhapsody shows ooit mag aansluiten. Wat ik in basis zo prachtig en vooral indrukwekkend vind, is dat deze producten maximaal in staat zijn om de luisteraar helemaal los te maken van het hifi gevoel. Met deze configuratie zit je dan ook al vanaf de eerste seconde meteen in de ‘actie’ en is de illusie om in de zaal of opnameruimte te zijn, griezelig echt. De focussering binnen het geluidsbeeld is meer natuurlijk en in alle dimensies meer waarheidsgetrouw dan ik ooit eerder bij een audioset heb waargenomen. Om niet te vergeten dat de mate aan gradaties qua klankkleuren, dynamiek en expressie, tot het beste behoren wat op dit moment verkrijgbaar is. Dit is daadwerkelijk state-of-the-art prestatieniveau en alleen de allerbeste componenten zijn in staat om dit brede scala aan aspecten zo overtuigend weer te geven. ‘Birth of a legend’ is dus een bijzonder goed gekozen naam, waarbij opgemerkt dient te worden dat het dit keer niet om één maar om twee legendes gaat.
Rhapsody Sound & Vision
Tel: 035-6284644
E-mail: info@rhapsody.nl
www.rhapsody.nl
