Onlangs beluisterde ik bij een vriend thuis enkele kleine stand mounted luidsprekers waaronder een oud model Mission, een al wat ouder model Spendor en een recente Falcon LS 3/5a. De Mission telde voor mijn gevoel in dit gezelschap klankmatig eigenlijk niet mee, de Spendor ervaarde ik als onthullend maar kaal terwijl de Falcon mooi maar een tikkeltje te rijk was. De gedachte die zich aan het eind van de avond aan mij opdrong was: wat jammer dat de Harbeth P3ESR niet bij dit vergelijk aanwezig was.

Oké, misschien ben ik bevooroordeeld omdat ik in mijn referentie-set al enige tijd gebruik maak van de Harbeth SHL5Plus en ik weinig andere luidsprekermerken ken die zo natuurlijk en ‘muzikaal bevredigend’ klinken als Harbeth. In ieder geval maakte deze luisterervaring me dermate benieuwd naar de klank van de nieuwe Harbeth P3ESR 40th Anniversary LE dat ik importeur Audio Ingang vroeg om mij tijdelijk een recensie-paar ter beschikking te stellen.

Vergelijking

Het eerste 40th Anniversary model dat uitkwam, was de M30.2 in een prachtige ‘Silver Eucalyptus’ versie. Hierna volgden de SHL5 Plus en de M40.2 in een walnoot finish en nu is er ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van Harbeth ook een 40th Anniversary versie van de P3ESR beschikbaar. In vergelijking met de standaardmodellen hebben de 40th Anniversary uitvoeringen enkele extra’s: WBT-nextgen aansluitingen, Britse ‘audio grade’ polypropyleen condensatoren, interne ultra-pure ‘40th Anniversary’ OFC bekabeling, 40th Anniversary Limited Edition badges op de voor- en achterzijde van de luidspreker, hoogglans zwart/gouden badges op de grille en een behuizing die uitgevoerd is in ‘olive wood’. Er zou dus, zowel in klankmatige - als in visuele zin, sprake moeten zijn van een upgrade bij deze gelimiteerde 40th Anniversary producten.

Daarmee is het de ultieme Harbeth versie van een speaker die in een grijs verleden door de BBC in samenwerking met KEF ontwikkeld werd en die als de BBC LS 3/5a de wereld veroverde. Ook Harbeth bracht een versie uit van de LS 3/5a, die zij later omdoopten naar HL-P3, gevolgd door P3ES en P3ES2 versies alvorens de ESR verscheen. Met de ESR werd een geheel herziene uitvoering gepresenteerd, met daarin de door Harbeth zelf ontwikkelde en geproduceerde Radial weergever die al eerder in de grotere Harbeth modellen een plek gevonden had. Inmiddels bevindt zich onder de 19mm ferro gekoelde tweeter een 110mm Radial2 versie van de midden/laag weergever in deze - in mijn ogen althans - schitterende ‘Olive Wood’ behuizing. Het formaat is met 306 x 190 x 184mm uiteraard gelijk gebleven. Het frequentiebereik loopt nog steeds van 75 Hz tot 20 kHz en met zijn 6 Ohm impedantie is ook deze gelimiteerde P3ESR eenvoudig door een versterker aan te sturen.

Schoon en onvervormd

Bij een luidspreker met een zo rijke historie is menig recensent geneigd om daar uitgebreid bij stil te blijven staan. Zelf zie ik daarvan af omdat die historie elders uitstekend belicht en verwoord is, onder andere op de officiële Harbeth website. In plaats daarvan richt ik mij liever op de belangrijkste taak van deze kleinste Harbeth telg: het weergeven van muziek. Maar voor ik daaraan begin wil ik toch eerst nog even iets zeggen over het uiterlijk. De bouwkwaliteit ligt opnieuw op hoog niveau en de afwerking is onberispelijk. Deze kwaliteit wordt nog eens onderstreept door het gebruik van de WBT terminals en de fraaie 40th Anniversary batches.

De grilles sluiten naadloos aan op de kasten en omdat Alan Shaw tijdens het ontwerpen/ontwikkelen van deze speakers met grilles speelt laat ik ze tijdens de luistersessies ook gewoon op hun plek. Om deze P3ESR klankmatig optimaal tot zijn recht te laten komen is er met name één ding van cruciaal belang. De oren van de luisteraar dienen zich op dezelfde hoogte te bevinden als de tweeter van de luidsprekers. In mijn geval volstaat het om de luidsprekers op de stands van Custom Design te plaatsen die Harbeth importeur Audio Ingang voor dit doel aanleverde. Tussen speaker en stand gebruik ik drie kleine transparante, zelfklevende kunststof dopjes. Je leest wel eens dat men ‘blu tack’ gebruikt maar hiermee wordt de speaker aan de, in dit geval zware metalen, Custom Design stand gekoppeld hetgeen klankmatig geen mooi effect veroorzaakt.

De fabrikant adviseert, met name met het oog op optimale laagweergave, een opstelling op korte afstand van de achterwand. In mijn grote luisterruimte met zijn vier schuine wanden is dit niet mogelijk en om die reden gebruik ik een verplaatsbaar scherm achter de luidsprekers. Door de afstand tot de speaker te variëren kan ik de laagweergave enigszins beïnvloeden. Maar ongeacht die afstand: dit zijn geen luidsprekers die ver doorlopen in het laag. Dan zult u over moeten stappen naar één van hun grotere broers en dan het liefst naar een paar M40.2 weergevers. Zoals gezegd stopt die laagweergave hier bij 75 Hz en eerlijk gezegd ben ik daar blij om. Concurrenten proberen met eenzelfde model monitor er nog wel eens wat meer uit te peuteren door bijvoorbeeld het toevoegen van een baspoort maar hierbij wordt vrijwel altijd een mate van vervorming geïntroduceerd. Door te kiezen voor een gesloten kast heeft Harbeth in ieder geval bereikt dat het laag dat er geproduceerd wordt een schoon en onvervormd karakter heeft. De set die ik tijdens de luistersessies inzet wordt gevormd door een passieve Music First Audio Classic V2 voorversterker en twee X260.5 mono eindversterkers van Pass Labs, een TW Acustic Raven Two draaitafel met SME 309 arm en Lyra Delos MC element, een ASR Basis Exclusive phono voorversterker en NAD M50 en M52 als digitale muziekbron. Gebalanceerde analoge interlinks zijn van het type van den Hul D102 mk III, digitale interlinks (USB, AES/EBU) zijn van het type Diamond van AudioQuest en powercords zijn afkomstig van AudioQuest en Sonore Audio. De Pink Faun luidsprekerkabels zijn van het type SC-1-2.

Luisteren

De oerversie van de LS 3/5a was met name bedoeld voor het weergeven van stemmen in situaties waar geen full range luidsprekersysteem kon worden ingezet. De weergave van stemmen was voor mij destijds misschien wel de belangrijkste reden om zelf te kiezen voor de Harbeth SHL5 Plus. Direct gevolgd door de wijze waarop de klank van akoestische instrumenten weergegeven werd. En opnieuw zijn dat de pluspunten die mij het eerst opvallen. Met het album ‘Simple Gifts’ van het vocale sextet The King’s Singers zijn meerdere mannelijke stemmen tegelijk te horen. De stemmen van deze twee countertenors, een tenor, twee baritons en een bas zijn gevormd aan het King’s College in Cambridge en op dit album presenteren zij covers van bekende songs zoals Always a Woman en Helplessly Hoping. Al meteen wordt duidelijk dat ook deze kleine Harbeth perfect in staat is om kleine stemnuances en rijke schakeringen weer te geven op uiterst natuurlijke wijze.

Op sommige kleine speakers kunnen de achtergrondstemmen tijdens dat eerste nummer soms een wat mechanisch karakter krijgen, maar niet hier. Dit zijn echt zes mensen die staan te zingen. Los van elkaar één geheel vormend. Het tweede nummer zet het Amerikaanse origineel in de schaduw. Het eerste instrument dat ik beluister is de altijd moeilijk accuraat weer te geven piano. Maar binnen de beperkingen die hem opgelegd worden door zijn kleine formaat is accuraat nu juist het perfecte woord om weer te geven op welke wijze de P3ESR 40th Anniversary LE zich van zijn taak kwijt wanneer ik hem de preludes opus 28 van Chopin in de uitvoering van Nino Gvetadze vanuit de M50/M52 aanbied. Accuraat, helder, ongekleurd, transparant en gearticuleerd met behoud van de emotie en elegantie die niet alleen de muziek, maar zeker ook deze specifieke uitvoering, eigen is. De levendigheid en dynamiek van het slechts 58 seconden durende no. 3, Vivace in G Major, C.168. Het dromerige van het daaropvolgende Largo in e minor en het ontroerende no.7 Andantino in A Major, C.172. Een prachtige combinatie van het spel van de in het Georgische Tbilisi geboren pianiste en de kracht, openheid, verfijning en muzikale warmte van de P3ESR.

De eerste vrouwelijke stem die ik beluister is die van de Noorse zangeres Kari Bremnes. Ik kies voor een nummer van haar uit 2007 daterende live album ‘Reise’, getiteld A Riddle Beside Another Riddle. Niet alleen omdat ik haar stem op vele sets gehoord heb, maar ook omdat ik haar dit nummer live uit heb horen voeren tijdens een concert in Duitsland. Sindsdien is gebleken dat sommige luidsprekers die beschikken over een natuurgetrouw klinkend middengebied in staat zijn om die live beleving van destijds steeds opnieuw weer bij mij op te roepen. Zoals ik gehoopt en eigenlijk ook wel verwacht had, blijkt de 40th Anniversary versie van de P3ESR, net als mijn eigen SHL 5 Plus, eveneens tot dit selecte clubje luidsprekers te behoren.

Eerlijk en onverkort

Voor mij is het geen verrassing dat zowel de menselijke stem als akoestische instrumenten in een kleine bezetting door de 40th Anniversary P3ESR prachtig en op emotionerende wijze worden weergegeven. Maar geldt dat ook voor grotere bezettingen? Om deze kleine Engelsman dan maar meteen in het diepe te gooien kies ik voor een groot orkestraal werk van één van mijn favoriete componisten; Gustav Mahler.

Het Koninklijk Concertgebouw Orkest heeft, onder leiding van de maestro’s Eduard van Beinum, Bernard Haitink en Riccardo Chailly een naam op te houden wanneer het gaat om de werken van Mahler. Ik kies voor een in oktober 1997 in Amsterdam gemaakte Decca opname van zijn 5e symfonie onder leiding van Chailly. De symfonie opent met een trompetsolo die maakt dat ik direct in de muziek zit. Vrijwel direct daarna is het gehele orkest te horen met zijn grote aantal blazers. Wanneer het al fout gaat dan is het hier. Maar de catastrofe blijft uit. Natuurlijk levert de kleine luidspreker niet het gewicht en de druk van een full range systeem. Maar hij gaat evenmin over de schreef of uit de bocht. Pass Labs en Harbeth houden de volledige controle. Ook wanneer deel II Stürmisch bewegt opent.

De essentie van het werk wordt eerlijk en onverkort op mij overgebracht. Op zodanige wijze dat ik dat ontbrekende lage fundament niet echt nodig heb om ten volle te kunnen genieten. Deel IV - het langzame, tedere Adagietto - ontroert me en bezorgt me kippenvel op mijn armen. Terwijl ik dit schrijf, realiseer ik me dat dit allemaal digitale opnamen zijn terwijl we hier praten over een luidspreker die zijn roots stevig in het vinyl verleden verankerd weet. Natuurlijk heb ik lp’s gedraaid en ook hierbij blijft de indruk gelijk. In the ghetto van het album ‘From Elvis in Memphis’ klinkt net zo lekker als via mijn eigen speakers en John Lee Hooker’s The Healer knalt de speakers uit, inclusief de jankende gitaar van Carlos Santana. Ook een Virgin album met Peter Gabriel, Kate Bush, Youssou n’Dour en Laurie Anderson die samen Don’t Give Up, In Your Eyes en This Is The Picture ten gehore brengen laat niets te wensen over.

Conclusie

Wat je deze luidsprekers ook aanbiedt, het wordt altijd omgezet in heerlijk klinkende muziek. Daarbij let je als toehoorder niet meer op technische of audiofiele aspecten. In plaats daarvan laat je de muziek over je heen komen en laat je je gaan in een tomeloos genieten. Daardoor valt het niet of nauwelijks op dat grotere luidsprekers soms meer kunnen. De luidsprekers weten zelfs het beste uit heavy metal, rock, elektronische muziek en Mahler symfonieën naar voren te halen. Al ben ik ervan overtuigd dat dit voor de echte hardcore liefhebbers van deze stijlen niet voldoende zal zijn. Blijft het feit dat binnen de fysieke beperkingen van het LS 3/5a monitorformaat en opgenomen in mijn referentieset deze Harbeth P3ESR 40th Anniversary LE voor mij de absolute top vormt. 

Harbeth P3ESR 40th Anniversary
€ 2850 per paar

Harbeth | Harbeth.co.uk
Audio Ingang | www.audioingang.nl