De Sennheiser HD 650 is één van de referenties in de hoofdtelefoonwereld, en dat al meer dan een decennium. Toch waagt de Duitse firma het om een opvolger uit te brengen. Maar is hij beter?
Sennheiser HD 660 S
Over de HD 650 (en zijn voorganger HD 600) zijn al miljoenen woorden geschreven. Het zijn bij uitstek de twee dynamische hoofdtelefoons die bijna iedereen als referentie gebruikt. Het zegt veel over de positie van de deze koptelefoons dat ze in vele reviews de vergelijkingsbasis vormen om uit te leggen hoe een nieuw apparaat klinkt. Dat is niet omdat het tweetal van Sennheiser de beste in hun klasse zijn. Dat was ooit misschien wel het geval, maar de afgelopen jaren zijn er immense stappen gezet qua weergavekwaliteit bij hoofdtelefoons. Inmiddels zijn er aardig wat koptelefoons die beter klinken en meten (en vaak ook veel meer kosten). Sennheiser zelf bijvoorbeeld, heeft de HD 800 en HD 800 S voor wie hoger mikt. De Sennheiser HD 650 is wel een van de populairste koptelefoons ooit, waardoor een enorme massa mensen meteen weten wat je bedoelt als je stelt dat een koptelefoon klinkt als deze klassieker. Ook in de opnamestudio is hij dikwijls als referentie gebruikt.
Er is natuurlijk een reden voor die populariteit: de HD 650 is – gegeven zijn prijs – een uitstekende hoofdtelefoon die nagenoeg alle muziek goed doet klinken en jarenlang meegaat. Die positie van de HD 650 verandert niet met de presentatie van de HD 660 S, want vooralsnog blijft de oude versie gewoon te koop. Dat maakt de vraag “welke moet ik kopen?” natuurlijk nog lastiger. In deze test gaan we daarom kijken naar wat de HD 660 S te bieden heeft en hoe het zich verhoudt tot zijn oudere broer.
HD 650 en 660: bijna tweelingen
Je zal bij de HD 660 S niet plots een totaal nieuw design ontdekken. Zo zijn ze bij de conservatieve Sennheiser niet. De koptelefoon deelt qua uiterlijk veel met de HD 650, wat ook een bewuste keuze is. De achterkant van de drivers is zoals voorheen perfect zichtbaar achter de grote metalen roosters die de HD 660 S de nodige uitstraling geven. Dit is dan ook een zeer open koptelefoon, wat klankmatig bepaalde voordelen heeft – maar ook betekent dat je de HD 660 S enkel in stillere omgevingen zal gebruiken. De Sennheiser lekt bovendien bijzonder veel geluid naar buiten, dus je controleert zeker even of je omgeving zin heeft in jouw muzieksmaak.
De oorkussens, de scharnieren die de driverbehuizingen koppelen aan de beugel, de verstelbare metalen beugel, de twee kussens aan de binnenkant van de hoofdband… Het zijn allemaal zaken die we meteen herkennen van de HD 650. Ook de uitstekende bouwkwaliteit lijkt behouden. Wel is er door Sennheiser duidelijk gewerkt aan bepaalde minpuntjes. Zo zijn de scharnieren iets steviger en heeft de HD 660 S een matte afwerking gekregen. Dat maakt hem toch wat moderner en iets luxer.
Ook behouden is de kabel met zijn dubbele stekkers, waardoor je meteen aan de slag kunt met de vele after-market-kabels die te vinden zijn. Maar eigenlijk is dat niet nodig omdat Sennheiser al heel wat meelevert. Naast een ongebalanceerde kabel die eindigt in een 6,3 mm jack (een 3,5-mm adapter zit er bij), steekt er een tweede kabel met een gebalanceerde 4,4 mm Pentaconn-stekker in de doos. Dit is een nieuwe standaard die we tot op heden enkel tegenkwamen op Sony’s TA-ZH1ES-hoofdtelefoonversterker en de NW-WM1 Walkman-muziekspelers. Het is ook present op de gloednieuwe Sennheiser HDV820, het nieuwe vlaggenschip van de Duitsers op vlak van hoofdtelefoonversterking. Verwacht in de toekomst nog meer toestellen met deze aansluiting, want het geniet de steun van JEITA (een Japanse koepelorganisatie van elektronicabedrijven) in een poging om komaf te maken met de vele types gebalanceerde aansluitingen die er nu bestaan (dubbele XLR, XLR met vier pinnen, dubbele 6,3-mm jacks, om maar enkelen te noemen). Heb je een hoofdtelefoonversterker met één van deze oudere aansluitingen, dan zal je wel een adapter moeten zoeken om de Pentaconn-stekker om te zetten naar wat je nodig hebt.
Toch anders
De HD 660 S is een hoofdtelefoon die bedoeld is voor de serieuze muziekliefhebber die in zijn woonkamer urenlang wil luisteren. Daar slaagt de nieuwe Sennheiser beter in dan zijn voorganger, want hij is echt wel iets comfortabeler. Nochtans is het gewicht gelijk (260 gram). Het grote verschil zit hem in de oordruk. De HD 650 duwde altijd vrij fors op de oren, zeker als je hem pas had aangekocht. Op internet kom je daarom heel wat tips tegen om de beugel wat te plooien zodat de pasvorm iets minder klemmend wordt. Dat probleem is minder nijpend – letterlijk – bij de HD 660 S. Hij zit nog altijd wel stevig op de oren, maar is gelukkig minder strak. Ons testmodel zat vers uit de doos bijna op het perfecte middelpunt tussen ‘te los waardoor de koptelefoon constant verschuift’ en ‘te vast waardoor je niet lang kunt luisteren’. Het is een subtiele maar significante verbetering dat het draagcomfort aanzienlijk verbetert. Het zorgt er alvast voor dat wij veel langer willen luisteren dan wat met de HD 650 het geval was. Een hele vooruitgang is dat!
Wie goed oplet, zal ook merken dat de roosters van de HD 660 S niet vlak zijn (en een Sennheiser-logo dragen). Wat er achter de roosters steekt is compleet nieuw. Sennheiser ontwikkelde voor de HD 660 S een nieuwe driver die strakker reageert en met een kleinere tolerantie geproduceerd kan worden. Dit zou er vooral voor moeten zorgen dat de HD 660 S altijd hetzelfde klink en dat je aan beide oren echt hetzelfde hoort. Tijdens de productie van deze koptelefoon wordt hier trouwens nog meer aandacht aan besteed door de twee drivers zo goed mogelijk te matchen. Het lijkt misschien evident dat de twee kanten je hoofdtelefoon hetzelfde klinken, maar bij sommige fabrikanten treedt er soms een grotere variatie op dan wenselijk.
Bron blijft belangrijk
Dankzij de nieuwe drivers is de HD 660 S makkelijker aan te sturen dan de HD 650. Maar laat je smartphone maar in je broekzak zitten, want het gaat om een daling van 300 naar 150 ohm. Dat blijft uitdagend voor de bescheiden versterker die in een telefoon zit, zelfs met de hoge gevoeligheid van 104 dB. 150 ohm is echter wel een impedantie die goed past bij een hoofdtelefoonuitgang van een hifi-versterker of een toegewijde hoofdtelefoonversterker. Er zijn tegenwoordig ook steeds meer high-end draagbare muziekspelers of DAP’s die over een steviger versterkerluik beschikken, daar is een HD 660 S ook prima mee te gebruiken.
Nu denken we niet dat iemand het in zijn hoofd zal halen om met de HD 660 S op de trein te stappen en mobiel te luisteren. Daarvoor is het open design gewoonweg niet geschikt. We vermelden smartphones echter wel expliciet omdat Sennheiser in zijn documentatie en marketing verwijst naar mobiele muziekspelers, wat op sommige plaatsen verkeerd verstaan werd als ‘geschikt voor smartphones’.
De lagere impedantie zorgt er wel voor dat de HD 660 S gemakkelijker goed aan te sturen valt. Dat merken we meteen als we wisselen tussen de nieuwe en oude Sennheiser op onze Phonitor 2-versterker: de volumeknop heeft een aardige ruk naar rechts nodig om de HD 650 op hetzelfde niveau als de HD 660 S te brengen.
De 300-ohm van de HD 650 was in het bijzonder voor de hoofdtelefoonmodules van hifi-versterkers soms wat uitdagend. Geen wonder dat je op fora ellelange discussies vindt over welke bron en versterker het best geschikt is voor de HD 650. Dat gaat niet verdwijnen met de HD 660 S, maar volgens ons gaat de bronkeuze iets minder kritisch zijn bij de nieuweling.
Detail en luistercomfort
Waar Sennheiser met de HD 660 S opnieuw heel goed in slaagt is de luisteraar inzicht te geven in muziek zonder daarbij in te boeten op luisterplezier. Het doet dat door te focussen op een klank die in de eerste plaats in zijn geheel klopt en niet door bijvoorbeeld het hoog er uit te laten springen.
Als we schakelen tussen de HD 650 en HD 660 S, dan kunnen we niet zeggen dat de verschillen enorm zijn. De nieuwe Sennheiser komt iets strakker en sneller over qua bassen, wat elektronische muziek net meeslepender maakt. De wolligheid die je soms kon ervaren bij de HD 650 is hier minder aanwezig. En dat geeft het midden weer wat ademruimte, waardoor je heel wat instrumenten wat detailrijker hoort.
Het open design van deze koptelefoon laat muziek in de eerste plaats heel ruimtelijk klinken. Dat geeft het meer een ‘luidsprekergevoel’, vooral als je een crossfeed-functie gebruikt. Als we bijvoorbeeld luisteren naar de elektronica met jazzy-invloeden van ‘Dawn Chorus’ van Hidden Orchestra (in het bijzonder de track ‘Still’) dan plaatst de HD 660 S je in het midden van een grote soundscape. Vogeltjes fluiten in de verte, kraaien laten van zich horen… Je lijkt in een bos te staan, totdat het orkest wakker wordt. Dan toont de HD 660 S zich van zijn dynamische kant. Blazers en de percussie klinken heel krachtig en blijven hun eigen identiteit behouden. Ze vloeien niet in elkaar, zodat je het gevoel hebt echt naar een muziekgroep te luisteren – niet een muur van geluid.
Een mooie test is Hans Zimmers soundtrack van ‘Interstellar’, dat met zijn hevige orgel- en synthesizerklanken elke hoofdtelefoon tot het uiterste dwingt. Bij nagenoeg elke track op dit album hoor je dat de HD 660 S tot het betere werk behoort, onder meer omdat het die diepe orgels perfect weergeeft zonder de weergave van de (soms vele) andere instrumenten aan te tasten. Als we snel vergelijken met de Focal Elear – een 1.000 euro kostende, uitstekende koptelefoon die eigenlijk eerder tegenover de Sennheiser HD 800 moet geplaatst worden – dan horen we wel waar de sterktes en zwaktes van de HD 660 S zitten. De Elear geeft onder meer een rijker gevoel van detail, vooral in het hogere midden. ‘Rey’s Theme’ van de Force Awakens-soundtrack van John Willems is in het begin op beiden even speels en frivool, maar als het orkest aanzwelt kiest de HD 660 S voor gewicht en dynamiek en de dubbel zo dure Elear voor verfijning. Dat prijsverschil mag je niet uit het oog verliezen, en dan is die Sennheiser toch wel een goede deal.
Op het einde van de dag zijn de verschillen tussen de oude en nieuwe Sennheiser relatief beperkt. En dat was ook precies de bedoeling van de Duitsers uit Wedemark. Het merk wou absoluut niet de referentierol van de HD 650 ondermijnen door een opvolger uit te brengen die radicaal anders klinkt. Daarom is het frequentieverloop van de HD 660 S nagenoeg identiek. Het verschil tussen de HD 650 en HD 660 S is daardoor minder uitgesproken dan tussen de HD 800 en HD 800 S, een eerdere poging om een klassieker te finetunen.
Conclusie
De HD 660 S is een geslaagde verbetering van de gerespecteerde HD 650. Sennheiser is er wonderwel in geslaagd om het klassieke recept te behouden maar het met de zachte hand toch subtiel smaakvoller te maken. Zo krijg je iets dat het origineel overtroeft zonder dat het iets helemaal anders biedt. Hou je van de HD 650, dan ga je vast en zeker de HD 660 S op prijs stellen. De bas is iets strakker, het midden is meer open en aanwezig, en je kunt de HD 660 S makkelijker aansturen. Toch blijft een degelijke versterker een goed idee. Ook de stappen die gezet zijn qua draagcomfort verdienen applaus.
Sennheiser HD 660 S
€ 499 www.sennheiser.com
Beoordeling 4 op 5
