Het uitgangspunt van Alex van Warmerdam voor zijn nieuwe film was dat het een enge film moest worden. Zijn werk heeft altijd wel een duister aspect, maar nu zou dat centraal komen staan. Het werd een film die het bij pers en jury’s beter deed dan bij het publiek. Vertoond in Cannes, Gouden kalveren gewonnen, Nederlandse inzending voor de Oscars, maar de 'gewone' kijker wist niet wat hij er mee aan moest.

Niet vreemd, want Alex van Warmerdam is een eigenzinnig, volstrekt originele filmmaker. Verwachtingspatronen van de kijker zijn niet zijn uitgangspunt, ook niet als hij een thriller maakt. Of een zombiefilm, het is maar hoe je kijkt.

De film opent met een motto. "En zij daalden neer op aarde om hun gelederen te versterken." We maken kennis met die 'ze', Camiel Borgman en zijn kornuiten als ze met houten spiezen door een pastoor (Pierre Bokma) met wat dorpelingen verjaagd worden uit hun ondergrondse schuilplaatsen in het bos. Borgman gaat op zoek naar een nieuwe verblijfplaats door bij villa's aan te bellen met de vraag of hij zich even mag douchen.

Richard reageert wel heel opgefokt als Borgman met zijn vrouw Marina praat. Hij slaat hem terplekke in elkaar, waarop Marina hem terechtwijst en Borgman binnen is. Marina houdt hem verstopt in het tuinhuisje, maar Borgman ontfermt zich al snel over de kinderen. Kun je niet terugkomen in een andere hoedanigheid, vraagt Marina. Dat heeft wel consequenties, antwoordt Borgman. Het is niks teveel gezegd. Er wordt niet gekeken op een slachtoffer meer of minder en de gelederen worden inderdaad versterkt.

Als altijd bij van Warmerdam is de vorm minstens zo belangrijk als de inhoud. Sommige scènes hebben nauwelijks een functie in het verhaal, maar zijn puur komisch of vervreemdend. Ook de locatie is van groot belang. Een meegeleverde extra gaat helemaal over het speciaal gebouwde huis. De interviewster is gekleed als het hoofdpersonage van De Jurk. Interessanter, maar niet meegeleverd, is dit interview met Alex van Warmerdam en hoofdrolspeler Jan Bijvoet.

Dat mensen soms nogal negatief reageren op Borgman heeft er volgens mij mee te maken met dat mensen zich graag identificeren met een sympathieke hoofdpersoon. Die is in de film niet te vinden en kan dus ook niet als de graag geziene overwinnaar uit de bus komen. De 'neergedaalden' zijn volstrekt emotieloze wezens, en de 'normale' mensen zijn pure opportunisten. Zelfs Marina valt uiteindelijk door de mand. Daar worden de mensen niet blij van, hoe zeer het verhaal ook klopt als een bus.

"Ik wil spelen", zegt Borgman ergens. Om van de film te genieten moet je wel bereid zijn (of van Warmerdams) spel mee te spelen. Dat geldt voor iedere film, maar deze maakt je er bewust van. Omdat de spelregels anders zijn.

Aanvullende informatie:
Nederland, 2013
Speelduur: 112 minuten
Regie en scenario: Alex van Warmerdam
Productie: Marc van Warmerdam
Camera: Tom Erisman
Montage: Job ter Burg
Muziek: Vincent van Warmerdam
Met: Jan Bijvoet, Hadewych Minis, Jeroen Perceval, Alex van Warmerdam, Annet Malherbe
Extra's: Deleted scenes, On the set of Borgman
Beeld: 1080p 1:2,35
Geluid: DD 5.1
Uitgave: Cinéart
Distributie: Twin Pics