Review Merrill Audio Element 114 en Christine: krachtig, transparant en neutraal koppel

Het in de VS gevestigde Merrill Audio bouwt versterkers en heeft een bescheiden portfolio. De apparaten hebben niet alleen een opvallend uiterlijk. Ze zijn degelijk gebouwd en onder de motorkap bevinden zich bijzondere ontwerpkeuzes die de producten van Merrill Audio doen afwijken van de concurrentie. Merrill Audio gebruikt bijvoorbeeld gallium nitride halfgeleiders. Leidt de techniek en de ontwerpkeuzes van Merrill Audio tot een goede weergave van muziek? In onze testruimte staan eindversterker Element 114 en voorversterker Christine. We gaan op onderzoek uit. 

Merrill Audio: “AudioPurity”

Merrill Audio is een in de Amerikaanse stad Bernardsville gevestigd audiobedrijf dat zich heeft toegelegd op de bouw van versterkers. Oprichter en hoofdontwerper Merrill Wettasinghe is de drijvende kracht achter het bedrijf. Volgens de beschrijving op de website van het bedrijf is Merrill Wettasinghe technisch geschoold, maar speelde hij reeds op jonge leeftijd piano. Tegelijkertijd was hij bezig met het bouwen van elektronische schakelingen. Wat is een audiofiel, zo vroeg Merrill Wettasinghe zich af? Een liefhebber van muziek? Of een liefhebber van een mooie klank? Waarschijnlijk allebei, aldus het hoofd van Merrill Audio.

Omdat Merrill Wettasinghe kennis en belangstelling had en heeft voor zowel techniek als muziek, bekeek hij dingen naar eigen zeggen vanuit beide invalshoeken. Muzikanten dienen een zeer verfijnde motoriek te bezitten. Snelheid is het sleutelwoord. De vingerbewegingen van een pianist zijn de snelste bewegingen die een mens kan maken (nee, een geoefend typist is niet sneller). Ook een hoogwaardige versterker wordt volgens Merrill Audio gekenmerkt door snelheid, snelheid en nog eens snelheid. Het resultaat is “Audio Purity” volgens Merrill Audio. Dat gaan we zo dadelijk meer in detail bekijken.

Merrill Audio: portfolio van versterkers

Het huidige portfolio van Merrill Audio is relatief bescheiden. Het bedrijf biedt een drietal eindversterkers aan waarvan de Element 118, een monoversterker, de grootste is. De Element 116, ook een mono-versterker, is wat kleiner. Ons testmodel Element 114, de enige stereoversterker, is het kleinste model.

Merrill Audio biedt één model voorversterker aan, ons testmodel Christine. Voorts is er nog de Jens Phono Stage, een phono-versterker (de Christine heeft geen draaitafelingang). Dan zijn er nog twee enigszins bijzondere voorversterkers, t.w. de Master Trident en de Master Tape Head Preamps. Deze apparaten zijn bedoeld om het signaal van de koppen van een spoelenrecorder of cassettedeck te versterken naar lijnniveau. De Tape Head Preamps zullen eerder hun weg naar een professionele omgeving zoals een studio vinden dan naar een huiskamer.

Merrill Audio verkoopt ook stroomsnoeren, interlinks en luidsprekerkabels. Overigens, volgens de website van het bedrijf wordt gewerkt aan uitbreiding van het portfolio door toevoeging van een geïntegreerde versterker, phono-versterkers en digitale producten.

In onze testruimte staan stereo eindversterker Element 114 en voorversterker Christine. We gaan beide toestellen eerst van dichtbij bekijken alvorens iets over de klank te zeggen.

Merrill Audio Element 114: eindversterker

Merrill Audio Element 114: behuizing en aansluitingen

Alle eindversterkers van Merrill Audio zijn uitgevoerd met een roségouden front en platen aan de bovenkant en zijkanten, die echter niet het hele oppervlak bedekken. De rest van het oppervlak van de bovenkant en zijkant en ook de achterkant is uitgevoerd in glanzend nikkel. Zo ook eindversterker Element 114. Ja, het spiegelt behoorlijk en het is zeer gevoelig voor vingerafdrukken. Het is een “love-it-or-hate-it”-ontwerp. De Element 114 heeft geen bedieningselementen, zelfs geen hoofdschakelaar. De gebruiker kan niets instellen, hetgeen overigens normaal is voor een eindversterker.

Centraal op het front bevindt zich een OLED-aanraakdisplay dat, indien de versterker is aangesloten op het stroomnet, de productnaam en het logo van de fabrikant laat zien. Het display kan worden gedimd door de rechterbovenhoek aan te raken. Een veeg over het scherm laat de firmware-versie zien. Meer valt er niet te bedienen aan de Element 114. De Element 114 zou wat ons betreft ook prima functioneren zonder het OLED-aanraakscherm. Een aan/uit-indicatieledje zou volstaan.

Merrill Audio heeft de Element 114 voorzien van voetjes van Isoacoustics type GAiA III die de versterker effectief ontkoppelen van de ondergrond. Voor het invoeren van muzieksignaal is een enkel paar XLR-aansluitingen geplaatst voorzien van zilveren pinnen die bedekt zijn met een laagje rhodium. De zeer degelijk uitgevoerde luidsprekeraansluitingen van WBT zijn gemaakt van koper en ook overdekt met een laagje rhodium. Ze accepteren bananenstekkers, vorkjes of blank draad. De voedingstroom komt binnen via een 20A-aansluiting van Furutech.

Merrill Audio heeft geen aanduidingen op de achterzijde geplaatst ter onderscheiding van rechts en links. Geen ramp, maar Merrill Audio lijkt de aanduidingen domweg vergeten te zijn. De importeur had het reeds opgemerkt en nagevraagd bij de fabrikant: de linker XLR-aansluiting correspondeert met de linkerluidsprekeraansluiting.

Merrill Audio heeft overigens speciale unieke schroeven gebruikt om de behuizing dicht te schroeven. Foto’s van de binnenkant zijn nergens te vinden en ook niet te maken zonder de schroeven en/of de behuizing te beschadigen. Merrill Wettasinghe praat liever over klank dan over techniek en pottenkijkers zijn niet gewenst.

Verder laat vrijwel iedere zware eindversterker een zacht 50 Hz-brommetje horen. Zo niet de Element 114. Wie zijn oor op de bovenkant legt, hoort helemaal niets. Alle onderdelen die kunnen trillen zijn kennelijk goed vastgezet. De warmteontwikkeling is laag. Meer dan lauwwarm wordt de Element 114 niet, ook niet als een tijdje wat luider wordt gespeeld.

Of de Element 114 mooi is om te zien, mag eenieder voor zichzelf bepalen. Feit is echter dat de aansluitingen en de behuizing een zeer degelijke indruk wekken. We hebben nog niet eerder een eindversterker gezien/gehoord die zo stil is als de Element 114. De volkomen afwezigheid van een 50 Hz-brom is een verrassing.

Merrill Audio Element 114: eigenschappen en techniek

De basis van de Element 114 is een klasse D versterkercircuit dat wordt gevoed vanuit een op maat gemaakte LLC resonante voeding met een aangepaste transformator. De Element 114 is volgens Merrill Audio “load-invariant”. Dit betekent dat de Element 114 vermogen levert aan alle complexe belastingen waarbij het vermogen verdubbelt als de impedantie halveert. Concreet levert de Element 114 200 Watt per kanaal aan acht Ohm, 400 Watt aan vier Ohm en 800 Watt aan twee Ohm. De uitgangen zijn beveiligd tegen het voor luidsprekers gevaarlijke clipping. De opgegeven S/R-verhouding is 110 dB.

Merrill Audio Element 114: gallium-nitride transistors

Halfgeleidermateriaal is grofweg in het midden van de twintigste eeuw uitgevonden. De eerste transistors (en diodes) waren gemaakt van germanium. Germanium werd enige tijd later opgevolgd door silicium. Het gaat te ver om alle halfgeleidermaterialen te bespreken. Feit is echter dat de stof gallium nitride (GaN) aan het eind van de twintigste eeuw werd ontdekt als zeer geschikt halfgeleidermateriaal. Het duurde nog circa tien jaar voordat gallium nitride transistors op grote schaal werden geproduceerd. Gallium nitride transistors kunnen werken met hoge voltages en zeer hoge frequenties. Ook zijn ze beter bestand tegen hoge temperaturen en gaat minder energie verloren.

Met behulp van gallium nitride transistors en geavanceerde PCB-ontwerptechnieken wordt de dode tijd tot nul teruggebracht, hetgeen volgens Merrill Audio elke vorm van vervorming wegneemt. Wat is dode tijd? Merrill Audio verklaart: “Deadtime is de tijd die de MOSFET of transistor nodig heeft om te ontladen of te laden wanneer de status verandert. Aangezien er geen dode tijd vervorming is, heeft het zelf ontwikkelde ontwerp genaamd ZXOL ook nul feedback”. ZXOL staat voor een nuldoorgang en openlusontwerp.

Gallium nitride transistors kunnen frequenties in het gigahertz spectrum verwerken (ja, ze zitten ook in magnetrons) en Merrill Audio heeft gallium nitride transistors gekozen vanwege de schakelsnelheden die deze transistors moeiteloos kunnen verwerken.

We gaan voorversterker Christine van dichtbij bekijken.

Merrill Audio Christine: voorversterker

Merrill Audio Christine en Kratos: voorversterker met externe voeding

De bovenkant van de Christine is matzwart. De achterzijde is gemaakt van glimmend nikkel, net als de Element 114. De voorzijde is uitgevoerd in roségoud. Centraal is een dotmatrix display geplaatst dat bestaat uit vier elementen van ieder 8x8 witte ledjes. De Christine staat net als de Element 114 op voetjes van Isoacoustics die haar verregaand ontkoppelen van de ondergrond.

De Christine wordt gevoed vanuit een externe voeding, genaamd Kratos, die wordt meegeleverd. De behuizing van de Kratos sluit niet echt aan bij de behuizing van de Christine, maar de Kratos hoeft niet in het zicht te staan.

Als we naar de achterkant kijken, valt de links-rechts indeling van de ingangen en uitgangen op. Linker- en rechteraansluitingen zijn niet door elkaar gemonteerd, maar bevinden zich in een sectie voor links en een sectie voor rechts. De gebruiker heeft de beschikking over een viertal XLR-ingangen en twee XLR-uitgangen. De aansluitingen zijn van een voorbeeldige kwaliteit. Van alle ingangen kan het niveau binnen zekere grenzen worden aangepast (en de aanpassing wordt opgeslagen). De Christine zou dus gebruikt kunnen worden om twee eindversterkers aan te sturen waarbij de ene eindversterker desgewenst wat meer of minder signaal kan krijgen dan de andere. Overigens, wie graag een cinch-verbinding zou willen gebruiken, kan dat bewerkstellingen door XLR-cinch verlooppluggen te gebruiken.

Merrill Audio Christine: bediening met een IR-afstandsbediening van Apple

Op het front van de Christine zijn geen bedieningselementen geplaatst. Geen volumeregeling, geen bronkeuzedraaiknop of schakelaars, geen aan/uitknop, helemaal niets. Volgens Merrill Audio oogt het front van de Christine lekker opgeruimd. Bediening van de Christine gaat met een meegeleverde IR-afstandbediening van Apple.

Dat allerlei diepere instellingen, zoals de aanpassing van het niveau van een ingang of uitgang, niet met knopjes op het front uitgevoerd kan worden is te volgen, maar dat ook de volumeregeling is opgeruimd is minder goed te begrijpen. Een draaiknop voor volumeregeling en een tweede draaiknop voor bronkeuze maken het front toch niet meteen rommelig? Het voordeel van bedieningselementen op het front is dat ze nooit kwijt kunnen raken. En iedereen, ook de visite, snapt hoe een volumedraaiknop werkt.

Als we de meegeleverde afstandbediening van Apple bekijken, bekruipt ons een gemengd gevoel. In deze prijsklasse is een mooie stevige intuïtief te bedienen IR-afstandbediening van aluminium min of meer de norm. De afstandbediening van Apple is klein en kan relatief makkelijk kwijtraken. Als de afstandbediening defect of kwijt zou zijn of als de batterij leeg zou zijn, is de Christine niet meer te bedienen. Na een opmerking hierover tegenover de importeur werd dit risico direct onderkend. De Nederlandse importeur levert met onmiddellijke ingang twee Apple-afstandbedieningen bij de Christine. De gebruiker kan de tweede afstandbediening veilig opbergen voor het geval dat.

Het gebruik van de Apple-afstandbediening en het aanpassen van diepere instellingen vergt enige vaardigheid. Het gaat niet intuïtief, maar de handleiding geeft een duidelijke beschrijving en diepere instellingen hoeven doorgaans niet of niet zo vaak bijgeregeld te worden.

Hoewel we liever een fraaie aluminium IR-afstandbediening hadden gezien, heeft de keuze van Merrill Audio voor de afstandbediening van Apple ook een voordeel. Als de afstandbediening kwijt zou raken of defect zou raken, kan de gebruiker een willekeurige andere afstandbediening van Apple in gebruik nemen (en de Nederlandse importeur levert dus meteen twee afstandbedieningen bij de Christine!). De handleiding van Christine beschrijft hoe een nieuwe afstandbediening kan worden gekoppeld met de Christine. Ook een stevige aluminium afstandbediening kan stuk gaan of kwijtraken. Vervanging van een mooie aluminium afstandbediening is waarschijnlijk veel duurder dan de aanschaf van een Apple-afstandbediening. Zo zie je maar, zoals de grootste filosoof van Nederland aller tijden al zei, “elk nadeel hebse voordeel”.

Ten slotte nog enkele specificaties m.b.t. de Christine. De signaal/ruisverhouding is groter dan 110 dB. Het frequentiebereik loopt aan de bovenkant door tot 800 kHz op niveau –0,1 dB en tot 1,5 MHz op niveau –3 dB. De vervorming bevindt zich in het derde cijfer achter de komma. Dit zijn nette cijfers, net zoals de cijfers van de Element 114. Ruis en vervorming spelen geen waarneembare rol, maar dat geldt voor de meeste hedendaagse hificomponenten. Dit soort cijfers zeggen niet zoveel over de klank. Twee versterkers met vergelijkbare cijfers voor ruis, vervorming en frequentiebereik kunnen heel verschillend klinken.

Genoeg over techniek gepraat. We gaan muziek luisteren.

Merrill Audio Element 114 en Christine: luisteren, plaats in de markt en conclusie

Merrill Audio Element 114 en Christine: testomgeving

De Element 114 is afwisselend met verschillende sets luidsprekers verbonden, t.w. een set vloerstaanders van KEF type R5, een set vloerstanders van Piega type Premium 7 en een set elektrostatische luidsprekers van Quad type ESL63. Muzieksignaal werd aangeleverd door een DA-converter van Wadia type 321 DAC die met XLR-kabeltjes met de Christine was verbonden. De Wadia 321 DAC kreeg afwisselend muzieksignaal van een gemodificeerde Sonos Connect en een DS-10, een streamer van het Italiaanse Gold Note. Natuurlijk is een grote diversiteit aan muziek door deze componenten naar de Christine gezonden.

Press play.

Merrill Audio Element 114 en Christine: klank, neutraal, detailrijk en een goede drive in het laag.

Als eerste valt de buitengewone transparantie van de versterkers van Merrill Audio op. Instrumenten vormen een organisch geheel maar zijn ook heel goed afzonderlijk te volgen. Het geluid is detailrijk. Als een ademteug van een vocalist in de opname is verwerkt, is die ademteug niet altijd waarneembaar, of valt niet altijd op. De set van Merrill Audio laat details horen die door andere versterkers veelal worden verbloemd of weggelaten. Dat geldt dus ook voor ademteugen van vocalisten.

Als tweede valt de volstrekt neutrale klank van de set op. Veel versterkers hebben een klank met een licht vleugje warmte of een heel dun laagje fluweligheid op het geluid. Dit hoeft helemaal niet negatief te zijn. Fluweligheid dient niet verward te worden met wolligheid. Een klein toefje warmte of fluweligheid kan heel aangenaam klinken, zoals dat vaak bij buizenversterkers het geval is. Warmte of fluweligheid hoeft bovendien de weergave van microdetails helemaal niet in de weg te staan. Warmte en fluweligheid zijn afwezig in de klank van de Merrill Audio set. Maar door deze neutrale klank, valt eventuele warmte of koelte in de opname des te sneller op. Het venster op de opname is transparant.

Belletjes, bekkens en een triangel klinken realistisch en blijven lang hangen alvorens weg te ebben. De klanklandschappen van bijvoorbeeld Ozric Tentacles, doorgaans een mengelmoes van akoestische en elektronische instrumenten, zijn een genot om te luisteren. De transparante klank nodigt bij vlagen uit om als het ware even de ogen te sluiten om geconcentreerd in de opname te “kijken”. Merrill Audio gaat prat op snelheid, snelheid en nog eens snelheid van zijn versterkerschakelingen. Deze filosofie zal ongetwijfeld bijdragen aan het eindresultaat: een transparante en schone klank.

De laagweergave is strak en gecontroleerd. Niet zo punchy als een klasse A versterker, maar wel met een grote controle, zonder een spoortje van wolligheid. De Element 114 heeft ook een zekere drive in het laag. Hiermee bedoelen we te zeggen dat de weergave van lage tonen in sommige muziekstukken net wat prominenter is dan we gewend zijn. Dit blijkt echter heel goed te passen bij de Quad ESL63. Deze luidspreker is de koning als het gaat om transparantie en neutraliteit, maar heeft een laagweergave die door sommige luisteraars als iets te dun wordt ervaren. De Element 114 blijkt een hele goede combinatie te vormen met de elektrostatische luidspreker van Quad. De ESL63 kan het klein zetje onderin wel gebruiken.

Ter illustratie, de subtiele accentverschillen in de lage tonen die te horen zijn in “Dream Sequence #1” van de Belgische band dEUS (album The Ideal Crash) worden door heel veel versterkers een beetje verbloemd of domweg niet weergegeven. De set van Merrill Audio geeft de accentverschillen feilloos weer. Controle en snelheid zijn kreten die vaak door ons hoofd gaan tijdens het luisteren. “Deadwood” van Garbage (van de Bonus CD bij 20th Anniversary Edition van het album “Version 2.0”) duikt heel diep in het laag, op verschillende niveaus. De Merrill Audio’s houden de weergave strak in de hand zonder wolligheid of enige andere vorm van kleuring toe te voegen. Merrill Audio heeft effectbejag weggelaten. De luisteraar krijgt geen schopjes in zijn/haar maag. Ook klassieke muziek kan diep naar beneden duiken, zoals bijvoorbeeld in Tchaikovsky’s “Slavische Mars” uitgevoerd door het Berlijnse Philharmonische orkest onder leiding van Claudio Abbado. De pauken worden tegen het einde steeds explosiever terwijl het orkest steeds meer fortissimo gaat spelen. De Merrill Audio’s geven geen krimp en verwerken moeiteloos de grote dynamiekverschillen zonder dat het geluid ergens dicht loopt. We nemen even de tijd om achterover te leunen en vergeten het verstrijken van de tijd. We worden meegesleept door de Slavische Mars van Tchaikovsky.

Ook Tool’s album “Fear Inoculum” heeft een grote dynamiek. “Chocolate Chip Trip” heeft een vreemde opbouw en is wellicht niet het meest muzikale nummer op dit album, maar het zeer dynamische kamerbreed klinkende slagwerk wordt zodanig realistisch weergegeven dat de drummer in de kamer lijkt te zitten. De set van Merrill Audio zuigt ons mee de opname in. De ruisende bekkens in “Eat The Elephant” van A Perfect Circle lijken ook in de kamer opgesteld te staan. Tegelijkertijd duikt de piano de diepte in. Veel versterkers hebben moeite met het correct en realistisch weergeven van het samenspel van bekkens en piano. De Merrill Audio’s geven geen krimp. Zo horen de bekkens en de piano samen te spelen en te klinken. Welhaast ongemerkt verstrijkt de tijd terwijl we genieten van de muziek.

Het maakt niet uit wat de versterkers van Merrill Audio gevoerd krijgen. Telkens gedragen ze zich als een transparant, neutraal en kleurloos venster op de opname. Als er sprake is van een klank, zit de klank in de opname of in de aangesloten luidsprekers. De KEF R5 heeft een licht vleugje warmte terwijl de Piega Premium 7 juist een meer neutrale klank met een klein randje koelte heeft. De ESL63 van Quad is een resolutiekampioen die alles in de opname laat horen. De versterkers laten de verschillen tussen de luidsprekers duidelijk horen.

Kort samengevat, de klank is neutraal, transparant, detailrijk met een heel klein extra zetje in het laag. De set lijkt niet kritisch te zijn als het gaat om de keuze voor een luidspreker. Niet alle versterkers kunnen goed overweg met elektrostatische luidsprekers maar de Element 114 heeft er geen moeite mee.

Merrill Audio Element 114 en Christine: plaats in de markt, voor wie is deze set versterkers?

De Element 114 van Merrill Audio is een eindversterker zonder bedieningselementen en dat is niet ongebruikelijk voor een eindversterker. De Christine heeft echter ook geen bedieningselementen en dat is voor een voorversterker wat minder gebruikelijk. Inderdaad, het front is opgeruimd en vertoont geen knopjes. De koper krijgt de beschikking over twee IR-afstandbedieningen van Apple. Het moet dus wel raar lopen om tot een onbedienbare Christine te komen.

We begrijpen de ontwerpkeuze van Merrill Wettasinghe voor het strakke front van de Christine en het is uiteraard ieders eigen keuze om daarin mee te gaan, of niet. Ook de waardering van het uiterlijk van beide toestellen is aan de koper. Wij hebben verschillende reacties gehad van bezoekers van de luisterruimte, variërend van “oh, wat mooi” tot “dit glimmende spul komt mijn huis niet in”. Wij geven geen oordeel over het uiterlijk van de versterkers. Dit is immers voor het overgrote deel een kwestie van smaak.

Dit neemt niet weg dat de bouwkwaliteit van beide versterkers uitstekend is. Aansluitingen en voetjes zijn van een voorbeeldige kwaliteit en de kasten zijn zeer degelijk gebouwd en lijken een lange levensduur voor de boeg te hebben. De Element 114 weegt twintig kilogram en dat doen wel meer eindversterkers. De Element 114 onderscheidt zich echter van het overgrote deel van zijn concurrenten door zijn doodstille werking. Het 50 Hz-brommetje van de voedingstrafo(s) dat bij veel versterkers waarneembaar is, is afwezig bij de Element 114.

Als het gaat om de klank dan mogen we wel stellen dat de Element 114 en Christine meespelen aan de bovenkant van de markt. Het welhaast onbegrensde frequentiebereik dat veel verder gaat dan het frequentiebereik van bronnen en luidsprekers is een indicatie van wat hoofdontwerper Merrill Wettasinghe nastreeft en dat is snelheid, snelheid en nog eens snelheid. Het resultaat is een set versterkers die neutraal, transparant en detailrijk klinkt. Controle en grip op de aangesloten luidspreker is gewaarborgd ongeacht het type luidspreker. Effectbejag is weggelaten. De set van Merrill Audio lijkt bedoeld voor zowel de audiofiel als voor de niet-audiofiel ingestelde muziekliefhebber.

Merrill Audio Element 114 en Christine: conclusie

De Element 114 en Christine roepen met hun uiterlijk zowel hele positieve als negatieve reacties op. Je vindt ze mooi of niet. De bouwkwaliteit is echter zeer goed. Onder de al dan niet gewaardeerde oppervlakte bevindt zich bijzondere techniek. Het resultaat is een transparante, neutrale en detailrijke klank ongeacht de stand van de volumeknop. Controle en grip op de luidspreker zijn van een zeer hoog niveau. De luisteraar kan zich naar keuze laten meevoeren met de muziek of op het puntje van zijn stoel gaan zitten om heel diep in de opname te kijken.

Prijzen:
Merrill Audio Christine:        14.000 euro
Merrill Audio Element 114:   18.000 euro