Luisterbezoek Marcel Donk - Mag het iets meer zijn?

Heb je de lezersfavorieten van 2011 al gezien? Één van de meest populaire artikelen is het luisterbezoek bij lezer Marcel Donk, die een grote passie heeft voor zelfbouw. Nu nog een keer in the picture voor degenen die het destijds gemist hebben - de originele publicatiedatum was 25 juni 2011. 

Dit luisterbezoek brengt me naar een rustige buitenwijk van Amsterdam, waar mijn gastheer Marcel Donk met zijn vrouw en kinderen een gezellig huis aan een groot en verkeersvrij grasveld bewoont. Marcel meldde zich bij de redactie van HiFi.nl met een mailtje dat ieders belangstelling trok omdat op de begeleidende foto van zijn luisterruimte minstens zes verschillende luidsprekers te zien waren. Of we zin hadden om daar eens over te komen babbelen? Reken maar!

Toen ik het bewuste mailtje kreeg doorgestuurd van de hoofdredacteur en de foto nog eens goed bestudeerde viel me overigens niet alleen op dat er zo veel luidsprekers in zijn luisterruimte staan, maar ook dat ze stuk voor stuk zelf gebouwd zijn. Een spekje naar mijn bekje, want ik heb zelf ook een redelijk lange lijst van zelfbouwluidsprekers achter mijn naam staan. De uitnodiging van Marcel leek me een mooie gelegenheid om het plezier van het zelfbouwen weer eens onder de aandacht te brengen, maar ook om te bepalen of het nog steeds zo is dat sommige zelfgebouwde luidsprekers beslist niet onder hoeven te doen voor commerciële ontwerpen, en soms zelfs aanzienlijk beter kunnen klinken tegen vergelijkbare kosten.

Foto: Marcel Donk

Ik benadruk dat omdat ik weet dat er nog steeds een waas van minderwaardigheid rondom zelfbouw hangt. En het is ook waar; er zijn veel knutselaars die maar wat aanrommelen. En als je zonder kennis van zaken aan een zelfbouwproject begint is de kans op succes minimaal. Daarom zijn er zo veel kant-en-klare ontwerpen te koop bij de diverse zelfbouw-leveranciers. Compleet met keurig op maat gezaagde houtpakketten en indien gewenst zelfs gemonteerde filters. Het zelf bouwen is dan eigenlijk meer een soort "thuis assembleren". Niet zo bij Marcel Donk... 

Bij Marcel thuis

Het is prachtig weer als ik met een uur vertraging - een auto ondersteboven op de A2 bij Breukelen - bij Marcel aanbel. Hij blijkt een goedlachse, atletisch gebouwde man van Surinaamse afkomst te zijn, en hij heet me hartelijk welkom. Terwijl we in de huiskamer aan de koffie zitten vertelt Marcel het een en ander over zijn achtergrond. Nadat hij in 1989 het Grafisch Lyceum verliet ging hij in 1990 als vormgever aan het werk bij een reclamebureau. Hij had het daar prima naar zijn zin, en bleef daar werken tot 2010. Zijn grafische opleiding kwam hem overigens ook goed van pas bij zijn grote liefhebberij fotografie, die hij sinds 1980 met passie uitoefent, en die hij sinds zijn vertrek bij het reclamebureau ook professioneel ontplooit. Een echte beeldliefhebber dus, en de vraag is dan ook gerechtvaardigd hoe hij aan zijn audiohobby is gekomen.

"Ik ben altijd al een enorme muziekliefhebber geweest. Ik heb dat van huis uit meegekregen. Ik ben van jongs af aan in de gelegenheid geweest om mijn smaak te ontwikkelen, en die is dan ook zeer breed, maar mijn favoriete genres zijn soul, jazzrock en funk. En dat zelfbouwen? Eerlijk gezegd was ik destijds niet erg tevreden over de klank van commerciële luidsprekerontwerpen. Ik miste iets, maar wat dat precies was kon ik niet benoemen. Rond 1989 besloot ik de sprong in het diepe te wagen en het ontwerpen en bouwen van een luidspreker dan maar eens zelf te gaan doen. Ik dacht dat ik, als ik alle facetten van de fabricage zelf in de hand zou hebben, meer invloed op het eindresultaat zou kunnen uitoefenen en een geluid zou krijgen dat meer naar mijn zin was."

Foto: Marcel Donk

En zo begon een zoektocht die nog steeds voortduurt. Marcel vervolgt: "Voor mijn eerste zelfbouwluidsprekers ging ik naar Audio-dome in Amsterdam. Die verkochten toen nog allerlei spullen voor zelfbouw, en ze hebben me erg goed geholpen bij het ontwerpen en bouwen van mijn eerste luidsprekers. Die heb ik nog steeds, maar ik luister er niet vaak meer naar. Ik kreeg er echter wel heel erg de smaak van het zelfbouwen door te pakken, en mijn nieuwsgierigheid naar het hoe en waarom van luidsprekers zette me aan tot het bedenken van een hele reeks luidsprekers die steeds een stukje dichter bij mijn ideaal kwamen."

Ik vraag hem hoe hij zijn luidsprekers ontwerpt, want ik weet uit ervaring dat zoiets veel denkwerk en tijd kost. "Ik ben vormgever, dus ik ontwerp meestal eerst een kast. Dat klinkt misschien raar, en het is volgens sommigen ook niet de goede volgorde, maar ik wil dat mijn luidsprekers ook mooi zijn om naar te kijken. Pas daarna ga ik nadenken over de technische invulling. Ik ben volledig autodidact op het gebied van luidsprekertechniek. Ik heb alles in de praktijk geleerd, maar er zijn dingen die ik nog steeds aan anderen over laat, zoals het ontwerpen van het filter. Tegenwoordig werk ik daarvoor samen met Titus Nissen van Speaker en Co in Haarlem. Titus begrijpt mijn smaak inmiddels zo goed dat hij mijn aanwijzingen over een gewenste klankverandering feilloos kan omzetten in een aanpassing van het filter."

Op mijn vraag of hij nooit heeft overwogen om een van zijn ontwerpen op de markt te brengen is hij zeer beslist: "Nee, daar doe ik het niet voor. Ik bouw in principe alleen voor mezelf. Heel af en toe maak ik wel eens iets voor een vriend, maar dat zijn eenmalige projecten. Ik heb in de loop der jaren twaalf verschillende luidsprekers ontworpen, en die heb ik allemaal nog. Het zijn een beetje mijn kindjes, en ik zou het heel raar vinden om er een weg te doen."

Foto: Marcel Donk

Hij nodigt me uit om naar de luisterzolder te gaan, en ik moet zeggen dat ik inmiddels erg nieuwsgierig ben geworden naar de vruchten van zijn arbeid. Zal hij een goedbedoelende amateur blijken te zijn waar ik uit beleefdheid tegen moet gaan zeggen dat het mooi klinkt, of zal ik me oprecht verbazen over de kwaliteit? Als ik de enigszins wiebelige vlieringtrap bestijg en mij wat oncharmant door het luik in de vloer de zolder op heb gehesen valt mijn mond open van verbazing. De vrij kleine ruimte staat werkelijk bomvol met luidsprekers. Overal waar ik kijk valt mijn oog op de soms weelderig vormgegeven ontwerpen van Marcel. Er is een comfortabele bank, er staan een bureautje en een kast met cd`s, maar meer ruimte is er niet.

Hij heeft twee modellen uitgekozen om aan me te laten horen. Zijn luidsprekers - overigens allemaal voorzien van een fraai, zelf ontworpen logo - heten vanaf een bepaalde datum allemaal Audiocell, en hebben een volgnummer. Vandaag staan de nummers 3 en 1 op het menu. Marcel draait met twee verschillende audiosets. Voor de luidsprekers die graag wat meer op hun staart getrapt worden heeft hij een Yamaha voorversterker, die een paar Sony monoblokken uit de ES serie aanstuurt, en als bron dient een Sony cd-speler, uit de fraai gebouwde en muzikale ES lijn. Deze speler is ook aangesloten op een schitterend ogende buizenversterker van Chinese makelij, de Yaqin MC10L, voor het meer subtiele werk. Als digitale bron staat er verder nog een Squeezebox van Slim Devices (later Logitech - Red.), en Marcel gebruikt goede maar eenvoudige OFC luidsprekerkabels en interlinks. 

Luisteren

We beginnen met de Audiocell 3, een enorm 3½-weg systeem met dubbele woofer en voorzien van een dikke verchroomde frontplaat. De tweeter is de bekende R2604 uit de Discovery serie van de Deense luidsprekerfabrikant ScanSpeak, waarbij de R in het typenummer staat voor Ring. Want dit is een tweeter van het type ring-radiator, waarbij in plaats van een dome een gewelfde ring - bij dit model zelfs een dubbele - het geluid zeer gelijkmatig afstraalt. De mid- en laagunits in de Audiocell 3 zijn van Intertechnik, uit de MDS-serie die in principe is gebouwd voor car-hifi toepassingen, maar die juist daarom binnen een veel ruimere marge aan extreme omstandigheden perfect functioneren. De geweven Kevlar™ conussen zijn nu eens niet felgeel maar beige van kleur, wat chique oogt.

We luisteren naar een ruime selectie muziek, en al snel blijkt dat de klank van deze luidspreker mij wel ligt. Het laag is diep en strak vanwege de gesloten kast, het middengebied is smeuïg en tegelijkertijd lekker neutraal, en het hoog is gedetailleerd maar loopt nu eens niet door tot in frequentiegebieden waarvan de vleermuizen dood uit de lucht vallen.

Foto: Marcel Donk

Als ik daar een goedkeurende opmerking over maak zegt Marcel: "Dat is een bewuste keuze. Ik vind veel commerciële ontwerpen veel te ver doorlopen in het hoog, het is vaak te prominent afgesteld. Dat klinkt in eerste instantie erg spectaculair en heel ruimtelijk, maar ik word er snel moe van. Ik wil uren naar een luidspreker kunnen luisteren. Muziek is voor mij ontspanning." Wel grappig dat hij dat zegt, want ik hoorde pas geleden van iemand uit "de handel" een zelfde opmerking. Ik mis in elk geval helemaal niks in de weergave, en als Marcel de buizenversterker vervolgens nog een tandje verder opendraait merk ik dat hoge geluidsniveaus met deze combinatie nog steeds erg prettig zijn om naar te luisteren.

De funky jazz van Leonardo Amuedo en Marcel Serierse van hun duettenalbum Duo Conversation zit vol kleine details die met veel snelheid worden weergegeven. Deze luidsprekers zijn alles behalve lui. De opnamesessie wordt intiem weergegeven, met veel natuurlijke kleur en warmte. Ik heb zelf ook wat cd`s meegenomen, en we luisteren eerst naar Hiss & Crackle van het project Lost Moments Orchestra van mijn vriend Danny Wiegers. Deze fraai opgenomen elektronische muziek met jazzy soulinvloeden wordt extreem ruimtelijk weergegeven. Opnieuw valt ook de soepele dynamiekweergave en de hoge snelheid van de luidsprekers op. Omdat het een gesloten systeem is wordt de lage dempingsfactor van de buizenversterker niet te zeer op de proef gesteld, en het laag is dan ook uitstekend in proportie, diep en strak.

Foto: Marcel Donk

Van de Nederlandse jazzgroep White House luisteren we naar de track The Tube. Daar zitten een paar hele rare opnametrucjes in die ook hier uitstekend uit de verf komen. Tijdens het nummer duikt op diverse momenten een soort van lichte ruis op die zeer sterk de illusie geeft dat we buiten in het open veld staan terwijl we tegelijkertijd van dichtbij naar een supervette groove luisteren. Marcel zit met een zeer brede smile op zijn gezicht mee te bewegen op het ritme van het putdiepe laag. Dit is een serieus goede luidspreker!

Wat onderstreept wordt door een aantal jazzrock-opnames die Marcel draait. Meest opvallende is ex-Funkadelic drummer Dennis Chambers, die met Big City een geweldig album heeft afgeleverd waarop explosieve drums en een messcherp afgetekende saxofoon de aandacht opeisen. Ook hier weer een full-range geluid dat een zeer milde mate van hoogafval kent wat nergens tot een gemis aan detail leidt. Knap afgesteld!

Foto: Marcel Donk

Voor we naar de andere luidspreker overschakelen draaien we "nog even" de door mij meegebrachte cd Fully Interlocking van de Groningse band Solution. Bijna drie kwartier later komen we er achter dat we het hele album hebben afgeluisterd. De weergave is zo prettig dat je niet kunt stoppen met luisteren. De afbeelding van het geluid is netjes van formaat en goed geproportioneerd, en dwingt je tot luisteren zonder je bij de strot te grijpen. Ritmisch steekt het allemaal prima in elkaar, en de neutrale, naar mild warm neigende klank zorgt voor een heerlijk ontspannen muzikale onderdompeling.

Audiocell 1

Als er sprake is van een Marcel-Donk-Sound zal die zich nu gaan openbaren. We schakelen over naar een ouder ontwerp waar Marcel lang aan is blijven schaven. Omdat in deze luidspreker een enorme 38-centimeter woofer van Intertechnik zit (weer de beige Kevlar™ van de MDS serie) schakelt hij over op de Yamaha/Sony versterkercombinatie. Het midden en hoog in deze luidspreker wordt weergegeven door units van Focal, een Franse fabrikant die inmiddels volledig is gestopt met het leveren aan zelfbouwers.

Hier loopt de weergave vooral in het hoog iets verder door, en ook het laag is iets dieper, maar wat minder gecontroleerd. De afbeelding is net als bij de Audiocell 3 forward en betrokken, maar tegelijkertijd lekker relaxed. Er is iets meer kleuring in het geluid, maar dat is slechts een fractie en ik wen er snel aan. Ook bij dit ontwerp komt het geluid prima los van de luidsprekers. Er is dus inderdaad sprake van een soort Marcel-Donk-Sound: dynamisch, snel, forward, neutraal naar warm neigend, ruimtelijk, geen extreem ver doorlopend hoog en toch voldoende detail.

Foto: Marcel Donk

Gary Willis funkt er op zijn bas lekker dynamisch van tussen, en de diepe pauk in het nummer Orpheus/Sonnet van Patricia Barber is lekker voelbaar. De scheurende gitaar in dat nummer, die bij een te "moderne" afstemming van een luidspreker al snel krijserig gaat klinken, is hier prima onder controle. Kleine smakgeluidjes in de stem van Patricia zijn goed hoorbaar en maken de opname erg tastbaar.

Ook de overdonderende elektronica van Trentemøller in het nummer Klodsmajor en de intieme stem-bas combinatie op het album Musica Nuda van Petra Magoni zijn geen probleem voor deze luidspreker. Het is, net als de Audiocell 3, een mooie allrounder. Mijn persoonlijke voorkeur zou uitgaan naar de net iets grotere neutraliteit van de Audiocell 3, maar voor een meer opwindende weergave zou ik waarschijnlijk af en toe de Audiocell 1 prefereren.

Conclusie

Marcel heeft het goed voor elkaar. Hij beleeft niet alleen plezier aan het ontwerpen en bouwen van zijn luidsprekers, maar ook nog eens aan het beluisteren ervan. Hij verkeert in de gelukkige omstandigheid dat hij zijn muziekweergave in zekere mate aan zijn "mood" kan aanpassen door een andere luidspreker te kiezen.

Foto: Marcel Donk

Hij is er duidelijk in geslaagd om de weergave naar zijn hand te zetten, want de vele overeenkomsten in de geluidskwaliteit van de ontwerpen die hij me vandaag liet horen, tonen volgens mij aan dat hij weet waar hij mee bezig is. Ik neem uiteindelijk met enige tegenzin afscheid van een enthousiaste muziekliefhebber die zelf zijn luidsprekers bouwt op een zeer hoog niveau. Een leukere manier om onze hobby te beleven kan ik me bijna niet voorstellen.