3D60: ruimtelijke muziekweergave via hoofdtelefoons

Sinds begin oktober is de CD Metallic Spheres verkrijgbaar, het resultaat van een samenwerkingsverband tussen ambient house collectief, The Orb, en voormalig Pink Floyd frontman, David Gilmour. Niet alleen vanuit muzikaal maar ook vanuit technologisch opzicht is hier sprake van iets nieuws. Deze opname is opgenomen volgens een nieuw surroundweergaveproces voor hoofdtelefoons met de naam, 3D60.

Metallic Spheres is als gewone stereo-opname verkrijgbaar op CD, als digitale download en op 180-grams vinyl. Daarnaast is er een speciale 2CD deluxe uitvoering. Deze speciale editie bevat naast de standaard stereo CD een tweede CD waarop de muziek is opgenomen volgens een nieuwe techniek die een 360 graden geluidsbeleving geeft. De techniek is speciaal ontwikkeld voor weergave via een hoofdtelefoon en kan op ieder muzieksysteem worden weergegeven.

Bij een 3D60 opname heb je dus geen speciale elektronica of hoofdtelefoon nodig om van het effect te genieten. Iedere hoofdtelefoon, oordopje of in-ear systeem is geschikt. Deze nieuwe techniek vraagt uiteraard om enige uitleg en daarom sprak HiFi.nl met twee van de bedenkers van dit systeem, Mike Brady en Ian Thompson.

De mensen achter 3D60
Mike Brady is de bedenker van het 3D60 proces en is beroemd geworden als live sound engineer bij de groep, The Jam. Daarnaast is hij actief als regisseur van muziekvideo’s van bijvoorbeeld het Jam nummer A Time called Malice maar regisseerde daarnaast ook video’s van The Eurythmics en Editors.

Ian Thompson is al vele jaren actief als multimedia producer, muzikant en geluidstechnicus en is sinds 2004 onderzoeker bij de Universiteit van Greenwich.

De derde man binnen 3D60 is Youth (a.k.a. Martin Glover) die bekend is als één van de oprichters van Killing Joke en The Orb. Naast zijn werk als muzikant is hij actief als producer van bijvoorbeeld The Verve, Paul McCartney, James, Dido en Marylin Manson en heeft hij vele remixen gemaakt van bands als Primal Scream, Siouxsie and the Banshees, The Art of Noise, Crowded House en U2.

Gedrieën hebben zij het 3D60 proces ontwikkeld waarmee een driedimensionale geluidservaring via een hoofdtelefoon gecreëerd kan worden.

Het 3D60 proces

Een driedimensionale of zo u wilt surroundweergave, zoals bij film, is natuurlijk niets nieuws. Bij filmsurround wordt het driedimensionale geluidsbeeld gecreëerd door het gebruik van meerdere luidsprekers. Zo’n benadering is uiteraard niet mobiel en dat is wat de bedenkers juist wel wilden hebben. Zij wilden ruimtelijke weergave via een hoofdtelefoon. Zoiets lijkt op het eerste gezicht wellicht onmogelijk maar er zijn al lange tijd hoofdtelefoonsystemen die een ruimtelijke afbeelding creëren. Veel van die systemen hebben echter speciale weergave-apparatuur nodig en ook dat was volgens de bedenkers niet de bedoeling. 3D60 moest een systeem zijn dat met iedere standaard stereo hoofdtelefoon kan werken.

Ook dat is op zich niet nieuw. Kenners zullen hier wellicht denken aan een klassieke opnametechniek die men binaural recording of kunsthoofd opname noemt. Bij deze technieken wordt een luidsprekerplaatsing gebruikt die speciaal is bedoeld voor weergave via een hoofdtelefoon. Bij kunsthoofd opnames wordt, zoals de naam al zegt, een kunsthoofd gebruikt waarbij op de positie van de oren twee microfoons zijn gemonteerd.

Een meer elektronische benadering voor het creëren van een ruimtelijk geluidsbeeld via twee weergevers staat bekend onder namen als Q-sound en RSS (Roland Sound Space). Deze twee technieken stammen uit het eind van de jaren ’80, begin jaren ’90 en creëerden een ruimtelijk geluidsbeeld. Volgens de bedenkers van 3D60 is er hier echter toch sprake van een hele andere benadering.

Geheim van de smid
3D60 is een opnameproces en dus niet één apparaat of softwareprogramma voor het creëren van een driedimensionale beleving. Dat is een essentieel verschil ten opzichte van de hiervoor genoemde technieken. 3D60 is een heel proces en niet zo maar te omschrijven als één techniek. Het 3D60 effect ontstaat tijdens het opname- en/of mixageproces en is dus geen audiobewerking achteraf. Hoe de bedenkers tijdens dit proces precies te werk gaan of welke apparatuur ze gebruiken houden ze het liefst geheim. Uitspraken daarover is ze niet te ontlokken.

“De benadering van een 3D60 is totaal anders dan die van een gewone stereo mix.” leggen de heren duidelijk uit. “Het is dus niet zo dat er eerst een stereomix wordt gemaakt waarna deze wordt omgebouwd naar een 3D60 versie. Een 3D60 mix is een geheel eigen proces waarbij ook nieuwe muzikale beslissingen genomen kunnen worden.” Dat is uiteraard de kracht van dit proces. In het geval van speciale 2CD editie van Metallic Spheres is er dus eigenlijk sprake van twee verschillende uitvoeringen van dezelfde muziek.

De mogelijkheden

Ten opzichte van een gewone stereo-opname biedt 3D60 hele nieuwe mogelijkheden. Mogelijkheden die ook zeer worden gewaardeerd door creatieve geluidstechnici zoals Youth die met The Orb natuurlijk al bekend staat vanwege de ruimtelijke soundscapes. Maar ook de muziek van David Gilmour en Pink Floyd, misschien wel de grondleggers van deze muikale benadering, staat hier natuurlijk om bekend.

“Dat betekent overigens niet dat het proces alleen bedoeld of geschikt is voor dit soort muziek.” maakt Mike Brady duidelijk. “Het proces biedt zoveel creatieve mogelijkheden dat het in principe bij ieder muziekgenre gebruikt zou kunnen worden.” Voorafgaand aan deze productie zijn er al releases verschenen van de groep Temper Trap en Lucinda Belle. Wat de bedenkers betreft zou 3D60 ook heel goed bij klassieke muziek gebruikt kunnen worden. Er zijn op dit moment ook plannen in die richting.

Alleen voor hoofdtelefoon?
3D60 is ontwikkeld voor hoofdtelefoonweergave en is een bewuste keuze geweest. “Mobiel luisteren naar muziek, via een iPod of computer, onderweg naar het werk, op vakantie of toch gewoon thuis is heel populair.” zo stellen de bedenkers. “Bij gewone hoofdtelefoonweergave wordt het geluidsbeeld als het ware in het hoofd geplaatst. Dat is niet alleen heel onnatuurlijk maar werkt op den duur ook erg vermoeiend. Met 3D60 creëren we een ruimtelijk geluidsbeeld dat niet alleen in het hoofd maar ook voor, achter, onder en boven de luisteraar kan worden geplaatst”. 3D60 is ontwikkeld voor hoofdtelefoonweergave maar hoe klinkt het dan via gewone luidsprekers? “We hebben 3D60 hier niet voor bedacht en het resultaat is daarom ook wisselend. Het effect is afhankelijk van het audiosysteem maar de effecten zijn soms behoorlijk effectief. In de auto werkt het echter heel goed. De weergave in een auto is in bepaalde opzichten vergelijkbaar met die van een hoofdtelefoon en ook daar is een 3D60 opname een aparte belevenis.” laat Mike Brady enthousiast weten.

De toekomst
3D60 is nog iets nieuws maar de bedenkers zitten vol ideeën om meer producties uit te brengen. Er zitten nog verschillende projecten in de pen waarover ze in dit stadium verder nog niet kunnen uitweiden. Vooral de mogelijkheden om de luisteraar in het centrum van een live opname te plaatsen zijn zeer interessant. Op dit moment lopen er wat projecten voor het registreren van live concerten. Daarnaast zijn er ideeën om dit proces ook bij klassieke opnames toe te passen. De mogelijkheden zijn wat dat betreft oneindig.

Aanvullende informatie:
www.3D60.co.uk
www.sonymusic.co.uk/artists/the_orb_feat_david_gilmour