Jan in gesprek met...
"Jan, geloof me nu; hij is de enige die begrijpt waar het om draait". U wilt niet weten hoe vaak ik deze zin al gehoord heb uit de mond van Johan Bezem, de man achter audio importbedrijf AudioClassics. Steeds opnieuw geldt deze uitspraak de Deense ontwerper Tommy Hørning en evenzo vaak bedenk ik me dat iedere importeur dit soort opmerkingen lanceert over een specifieke fabrikant waarvan hij de producten op de Nederlandse markt afzet.
Tot ik een keer bij het afhalen van een te recenseren component bij hem thuis de gelegenheid heb om een paar tijdelijk in zijn woning opgestelde hybride hoornsystemen van deze Hørning – wiens Alkibindes Signature Gold luidspreker in 1999 van The Absolute Sound de Golden Ear Award ontving - wat uitgebreider te beluisteren. Vanaf dat moment is mijn interesse voor dit luidsprekermerk gewekt. Wanneer hij mij maanden later het voorstel doet hem te vergezellen naar het nabij Aarhus gelegen Brabrand waar Hørning woont en werkt aarzel ik dan ook geen moment. Een interview met deze bevlogen Deen, waar ik inmiddels al enkele verhalen over gehoord heb, lijkt me de ideale start van de nieuwe rubriek "Jan de Jeu in gesprek met..."
De regen komt met bakken tegelijk naar beneden wanneer we op een zaterdagmorgen om zes uur afreizen. Door reparatiewerkzaamheden aan de Duitse autobahn bereiken we veel later dan verwacht de Deense grens. Ook daar blijven de ruitenwissers bergen werk verzetten. Wat geleidelijk wel verandert is de omgeving. Opvallend is de grote hoeveelheid groen, de weidsheid van het lieflijke glooiende prachtig groene landschap, de in vergelijking met Nederland spaarzame bebouwing en het bovengemiddeld grote aantal auto`s dat met een aanhanger rijdt. (Achteraf blijkt dat Denen zelf hun huisvuil naar de afvalverwerking moeten brengen) In Brabrand bewoont Tommy met zijn gezin een kleine gelijkvloerse bungalow. We parkeren op de oprit naar de garage en door de garage heen zie ik een ruimte waarin ik meen de vormen van enkele grote luidsprekers te ontwaren. Ik volg Johan die de garage instapt en doorbeent naar de er achter liggende werkplaats waar licht brandt. Onderweg kom ik verpakking- en dempingmateriaal tegen dat de aanwezigheid van een luidsprekerfabrikant verraadt. Het is echter niet de ontwerper maar zijn rechterhand Ole die aan een grote werkbank voorover gebogen het inwendige van een geïntegreerde Sati 845 versterker bestudeert. Ik wordt wederom getroffen door het fraaie strakke design en de hoge graad van afwerking van het aluminium waar de kast uit opgetrokken is. Terwijl Johan op een voor verzending gereed staande set Agathon Ultimate afstapt, komt Tommy Hørning binnen.
Het is inderdaad de set - uitgevoerd in het exclusieve zebra wood - die voor Johan bestemd is en de drie mannen raken in discussie over de nieuwe op specificaties van Tommy door de Spaanse fabrikant Beyma vervaardigde woofers die de ontwerper in zijn luidsprekers gebruikt. Het heeft heel wat voeten in de aarde gehad alvorens deze units geleverd konden worden. Hørning loopt aan tegen een fenomeen dat meer kleine high end audio fabrikanten parten speelt. Omdat het over relatief geringe aantallen gaat zijn fabrikanten van onderdelen over het algemeen minder geïnteresseerd in levering. Nog moeilijker wordt het wanneer het gaat om een onderdeel dat slechts door een enkele producent op de wereld gemaakt wordt. Onwillekeurig ga ik me tijdens het volgen van het driegesprek afvragen wat deze Tommy Hørning ooit bezield heeft om een succesvolle carrière als psychoanalyticus in te ruilen voor de veel minder zekere positie van ontwerper/eigenaar van een klein exclusief high end bedrijf. Het is één van de eerste vragen die ik hem stel gedurende het bezoek dat duurt van zaterdagmiddag tot zondagmorgen. Een zeer langdurig interview dus. Het levensverhaal dat deze man me in stukjes en beetjes vertelt geeft niet alleen een antwoord op die vraag maar verklaart tevens de klank van de door hem ontworpen set zoals ik die in de huiskamer aantref.
Thuis bij.....Tommy Hørning
Die set staat opgesteld in een ruimte die tevens dient als woonkamer. Direct bij de deur een zithoek met een daarbij horende televisie. Op enige afstand daarvan staat een enkele comfortabele stoel met bijbehorende voetenbank die volledig vrij in de ruimte staat. Geen twijfel mogelijk; dit is de sweetspot van de maestro. Rechts van de stoel een bijna wandbrede raampartij die uitziet op de tuin en links van de luisterplek een wand met LP`s. Daarmee is tevens een antwoord gegeven op de vraag aan welk formaat deze muziekliefhebber de voorkeur geeft. De enig overgebleven wand wordt beslagen door een Creaktiv audiorack dat aan beide zijden geflankeerd wordt door twee exemplaren van het grootste luidspreker type dat Tommy maakt; de Agalme. De twee robuuste zuilen van 160 kilo domineren de ruimte met hun hoogte van 2meter 25, hun breedte van zestig cm en hun diepte van 98 cm. Ik ben onwillekeurig onder de indruk en dit gevoel neemt nog toe wanneer Tommy mij wijst op de gigantische woofers aan de achterzijde. Ik weet inmiddels dat Hørning systemen het best floreren bij een plaatsing in de onmiddellijke nabijheid van een hoek maar bij het zien van de middellijn van deze lage tonen units slaat de angst me om het hart. Hørning nodigt me uit om te gaan zitten maar wanneer ik mij in de richting van de zithoek beweeg gebaart hij naar de `master chair`; ik moet eerst luisteren. In de komende uren zal ik er achter komen dat voor deze man bijna alles ondergeschikt is aan muziek. Muziek is van fundamenteel belang. Om het in zijn eigen woorden te zeggen; "Even when you have lost everything else, there will always be your music".
Hij kiest een LP uit de kast en legt hem op de draaitafel. Niemand hoeft te twijfelen aan de voorkeur van deze ontwerper wanneer het gaat om de keus tussen een geveerd subchassis en een massa loopwerk. Volgens Tommy klinkt massa natuurlijker. Qua materiaal heeft hij geëxperimenteerd met acryl, rood en geel koper, wapenmetaal en zelfs titanium. Tests wezen uit dat aluminium uit één stuk, en met een gewicht van 30 kilo, de beste resultaten geeft. Aluminium dat in een oven onderworpen wordt aan een optimale temperatuur waarna het weer langzaam afgekoeld wordt teneinde breuken te voorkomen. Het resultaat mag gezien worden. Voor de verkoop bestemde exemplaren van ‘The Ultimate Transference’ zijn volledig afgewerkt in wit goud. Bij het hier opgestelde prototype is gewoon het aluminium te zien. Alleen de basis is uitgevoerd in zwart. Ik kan me niet voorstellen dat de gouden versie me optisch meer aan zou spreken. De arm is van VPI en het element - nu het normaliter gebruikte AudioNote element in reparatie is - de relatief goedkope HMC 10 van Ortofon. De snaar aangedreven draaitafel heeft zijn eigen (buizen) voeding.
Dat geldt tevens voor de andere apparaten die ik zie staan zoals de MC phono voorversterker en de opengewerkte prototype versie van de geïntegreerde 300B versterker. Deze laatste is ’s werelds eerste 300B versterker die gebruik maakt van uitgangstransformatoren met nano kristallen. Niet verwonderlijk dat Tommy liever niet heeft dat ik daar een foto van maak. Het bijzondere van de installatie is dat alle daarin spelende componenten ontsproten zijn aan het brein van deze ene man. Gezamenlijk vormen ze dan ook zijn ultieme weergavensysteem. Het uitgangspunt van zijn ideeën komt voort uit theorieën die soms dateren uit de twintiger jaren van de vorige eeuw. Enkelen zijn eerder gebruikt terwijl anderen de transformatie naar de praktijk nooit eerder gemaakt hebben. Finetuning van de ontwerpen gebeurt uiteindelijk puur op grond van luisterervaringen.
De LP die op de 7 mm dikke polymeer laag gelegd wordt is Cantate Domino; een audiofiele opname op een Scandinavisch label. Logisch; Tommy kent zijn pappenheimers en verwacht dat een recensent een dergelijke opname wil horen. Maar niet deze recensent. Tenminste; niet vandaag. Wanneer ik het systeem echt wil beoordelen dan doe ik dat in mijn eigen luisterruimte. Op dit moment ben ik veel meer geïnteresseerd in de muziekkeus van Tommy zelf. Daar vraag ik dan ook naar en prompt wordt de vrij recente LP vervangen door een exemplaar uit de zestiger jaren. Zowel voor mij als voor de vier jaar oudere Tommy een in muzikale zin belangrijke periode. Terwijl de plaat van `It`s A Beautiful Day` zijn rondjes gaat draaien komen we er achter dat we beiden houden van de Engelse folk uit die tijd. Dat tijdvak brengt Tommy voor een groot gedeelte door in Engeland. Hij volgt The Beatles en The Rolling Stones op hun tournees door Groot Brittannie, bezit gesigneerde exemplaren van hun LP`s, woont in een collectief (waardoor de gesigneerde relikwieën al snel weer spoorloos verdwijnen) en kent leden van bands als "Fotheringay". Zowel in die Engelse periode als in latere jaren woont hij vele concerten bij en met zijn componenten streeft hij ernaar dit live geluid weer te geven.
Luisteren met.....Tommy Hørning
We houden beiden van de stem van lead zangeres Sandy Denny en die constatering vormt de aanzet tot het draaien van een aantal gedeelde favoriete nummers. Ik krijg de gelegenheid om in de LP collectie te grasduinen en vind dezelfde persing van Cat Stevens` "Tea For The Tillerman" die ik in mijn eigen platenkast heb staan. Wanneer ik even later in de ‘sweet spot’ gezeten nummer na nummer over me heen laat komen kan ik niet anders concluderen dan dat ik me niet kan herinneren deze LP ooit mooier gehoord te hebben. Met name de bas, die op andere systemen nogal eens traag en log achterblijft, is hier fabelachtig snel en sluit naadloos aan bij het midden en het hoog. Timbre en plaatsing zijn prachtig. Wat ook opvalt is dat hier het in mijn oren nogal eens schreeuwerige karakter van de breedbandige Lowther achterwege blijft. Tommy - tevens de Deense importeur van Lowther - modificeert de unit zelf en gebruikt hem slechts in het middengebied. De ingezette tweeter is een eigen ontwerp. Tommy houdt zich al twintig jaar bezig met het ontwerpen van luidsprekers. De laatste tien jaar vormt dat ook zijn belangrijkste bron van inkomsten en heeft hij zijn activiteiten uitgebreid met het ontwerpen en bouwen van versterkers, draaitafels en de daarbij behorende voedingen. Eerder heeft hij, net als Ole, voor Peter Qvortrup van AudioNote gewerkt.
Tijdens het luisteren zie ik in het Creaktiv meubel ook een fraaie TEAC drive staan. Zoals ik al dacht wordt deze nauwelijks gebruikt. Tijdens het luisteren voor zijn plezier en zeker bij het tunen van zijn componenten gebruikt Tommy uitsluitend de platenspeler als bron. Het verschil tussen de diverse opnames wordt in deze keten, met een luidspreker gevoeligheid van 99 dB, genadeloos blootgelegd waardoor een fraaie analoge opname van Maria Callas emotioneel aangrijpend is en een digitale opname als ‘Unplugged’ van Eric Clapton door de mand valt en plotseling kaal, plat en bijna levenloos lijkt. Niet eerder heb ik dit verschil zo duidelijk op een installatie waar kunnen nemen.
De volgende morgen gaan Johan en ik vanuit het hotel nogmaals terug naar huize Hørning om de Agathon Ultimate speakers op te halen. Tijdens het inpakken valt mijn oog op de nauwkeurig op de ruimte af te stellen poort aan de achterzijde; vernuftig simpel. Het liefst zie ik ze nog even aangesloten op de installatie in de huiskamer maar ons wacht nog een lange terugweg via de autobahn. Acht uur later sjouwen we de zware luidsprekers de trap op in huize Bezem. Ik brand van nieuwsgierigheid om deze kleinere, wat beter betaalbare speaker even te horen. Voordat ik naar huis ga hoor ik nog kort een stuk saxofoonmuziek door de ruimte klinken. De kleine Audion versterker is nog koud maar desondanks is er nu al de magie van natuurlijke, levendige, dynamische muziekweergave. Wanneer ik uiteindelijk afscheid genomen heb en op weg naar huis ben neem ik me voor om binnenkort een wat uitgebreider bezoek te brengen aan Johan Bezem. Door het inzetten van de Sati 845 die hij dan waarschijnlijk in huis heeft zal het geluid alleen nog maar meer autoriteit hebben. U kunt natuurlijk wachten tot er een recensie van deze speakers op HiFi.nl verschijnt. Maar binnen afzienbare tijd zal de importeur met deze set enkele dealers gaan bezoeken en het zou me niet verbazen wanneer ook u al snel in de gelegenheid zult zijn om ergens in den lande een demonstratie van Tommy`s geesteskinderen bij te wonen. Ik kan u verzekeren dat het de moeite waard is.