De Sub cultuur van de Bas

Laat ik toch vooral beginnen met de opmerking dat ik geen filmfreak ben, geen bassist, geen buren haat etc, maar gewoon probeer te genieten van muziek. Deze inleiding omdat dit stuk zal gaan over subwoofers en die hebben bij vele muziekliefhebbers een nare klank. En dat is onderhand toch echt wel ten onrechte. Als pleitbezorger van de Sub, laat ik u hieronder mijn ervaringen lezen en hoop u in ieder geval zo enthousiast te maken, dat de plaatselijke HiFi dealers wordt bezocht.
Mijn eerste ervaringen met subwoofers waren zoals bij velen onder u op een Hifi show, dit maal van Multifoon in Rotterdam en daar stond een zekere heer Richard Lord een verhaal te houden over hoe en waarom hij subwoofers maakt. Daarna konden we er uitgebreid naar luisteren. Hoewel luisteren, je hoorde ze eigenlijk niet en miste ze pas als ze uitstonden. Aangestoken door dit verhaal ben ik mij er verder in gaan verdiepen en heb ik een zelfbouw subwoofer mee naar huis genomen om te proberen. Na een weekend luisteren en ontdekken dat er veel meer laag bestaat dan normaal hoorbaar is, terwijl ik toch een redelijk groot systeem heb/had, ben ik het bouwpakket gaan bestellen en staat de sub er vandaag de dag nog.

Maar dat is nooit het einde van de hobby, dus je verdiept je er verder in. Wat is een subwoofer, wat doet een sub, wat mis je als hij er niet is, waar kan het fout gaan en hoe stel je e.e.a. af. Een subwoofer is een speciaal ontworpen combinatie van een luidspreker unit, een kast en evt. een versterker met scheidingsfilter die er voor zorgt dat de laagste frequenties kunnen worden weergegeven. We hebben het dan over frequenties tussen ongeveer 20 Hz en maximaal 100 Hz. Vaak heb je een sub zo staan dat bij 50 Hz al wordt gefilterd. De kast is uiteraard zeer stijf en solide uitgevoerd. Veelal is het een basreflex systeem (de meeste), soms een bandpass (Bose, Speaker & Co) en er zijn subwoofers in een gesloten systeem met een enorme versterker en speciale speaker unit (REL, Carver). Maar hun doel is altijd gelijk, laag weergeven. Er zijn sub`s die speciaal ontworpen zijn voor muziek weergave, een zeer rustig verlopende frequentie karakteristiek naar de onderste regionen, maar ook sub`s voor home video, waar vaak een dreunende bas uit moet komen om films indrukwekkend te maken. Die sub`s zijn minder of niet geschikt voor muziek op echt HiFi niveau. Soms kun je beide kanten op en schakel je de sub in de gewenste stand (zie de site van REL voor veel info). Subwoofers voor de auto vallen geheel buiten dit bestek.

Een sub is in staat de onderste regionen van de muziek weer te geven. Een normaal systeem kan dat veelal niet. Eenvoudig niet, omdat we allemaal kleine kastjes willen en dan is het volgens alle natuurwetten niet mogelijk om iets zinnigs te doen in het laag. Natuurlijk kennen we allemaal de basreflexen etc. die aardig in de richting komen, maar dat is veel pseudo laag. Ons is aangepraat in de jaren 70 en 80 van de Britse HiFi, dat dat voldoende is en we niet meer nodig hebben. Maar gelukkig is die tijd voorbij. En ook is de tijd voorbij dat slechts orgelliefhebbers dat laag zouden missen. Een goede sub vult de hoofdspeakers aan en overheerst ze niet. Kort geleden was ik bij een muziekliefhebber met twee B&W 802 systemen. Daar zitten in totaal 4 woofers in, die het laag verzorgen. Als je dan hoort wat een rust zo`n systeem heeft en het perfect past in een kamer zonder dat het laag ook maar enigszins uit de pas gaat lopen, snap je wat laag hoort te doen. De middentoner van de B&W is net zo groot als de doorsnede bas speaker van kleine systemen. Maar we kunnen niet allemaal dit soort kasten plaatsen (of betalen). En dan komt een sub weer om de hoek.

In Frankfurt was ik bij een demo van Fischer & Fischer, waar een imposant systeem stond te spelen. Daar werd een sub woofer gebruikt om ruimte te creëren? Ruimte? Jawel. De verklaring werd als volgt gegeven: "Als een slechtziende of blinde een ruimte binnenstapt weet hij of zij aan de hand van luchtwervelingen en luchtdruk bij benadering te bepalen hoe groot de ruimte is. Een goede sub die in staat is veel lucht te verplaatsen, kan in een kleine ruimte de indruk wekken dat men toch in een grote ruimte staat". Wij zienden merken dat eigenlijk niet zo, omdat we visueel zijn ingesteld, maar onze hersenen registreren wel de andere signalen er doen er iets mee. Sluit de ogen, luister en onze hersenen doen braaf mee met de illusie. Een dergelijke demo heb ik net hier weer gehoord, niet met een systeem van DM. 130.000,- maar een systeem van rond Fl. 5000,- (zelfbouw sub incl. goede zelfbouw satellieten). Uiteraard minder imposant, maar bij het aanzetten van de sub "komt de ruimte je tegemoet" (vrij naar de reclame van Supra koffie). Weer die illusie van een grote zaal.

Wat mis je als je geen sub hebt? Het gekke is dat de toevoeging van een sub het gehele frequentie gebied kan verbeteren. Ook de hoge tonen profiteren van een sub. En uiteraard het middengebied. Niet door te kleuren, maar door op te frissen of stemmen een body te geven. Instrumenten die veel lucht kunnen verplaatsen doen dat makkelijker en losser. Wellicht is het net zoiets als een huis, je hebt een stevige fundering nodig om het goed te krijgen. Rare vergelijking, maar ik weet niets anders. (Trouwens wist u dat de toevoeging van een supertweeter, piezo o.i.d. het laag kan verbeteren, ook zoiets ontastbaars). Verder mis je zonder sub of een heel groot systeem de informatie die in de laagste regionen zit, stampen op het podium, voetgeschuifel, drums, orgeltonen en hoor je de harmonischen van een contrabas maar niet de grondtonen. Keith Jarret heeft een live CD en daarvan heb ik heel lang gedacht dat er een opname fout in zit. Maar met en sub blijkt dat hij op een houten podium met zijn voet zit mee te stampen. Of de Eagels live CD, te zien op alle beurzen via surround sets, maar bij mij thuis gewoon op twee kanalen. De drums horen indrukwekkend te zijn. Dat maakt de muziek een stuk echter. En daarmede het gevoel in de zaal te zitten.

De Sub cultuur van de Bas

Als je een sub verkeerd weet af te stellen gaat het lekker fout. Boembas, gaten in het laag, boze buren, noem maar op. Het is een subtiel werk dat je niet "even" doet. Onder meer REL geeft een goede handleiding hiervoor. Neem ook niet altijd de stand waarin het meeste laag wordt weergegeven, probeer de fase eens om te keren en luister naar het resultaat. We zoeken diepte en niet volume. Draai CD`s die u goed kent en toch zult u merken dat na verloop van tijd de sub steeds zachter wordt gezet, steeds meer een aanvulling wordt en steeds minder een eigen leven leidt. Sub`s kun je aansluiten paralel aan de luidsprekers of middels een signaal ingang vanaf de voorversterker. De laatste optie wordt veelal voor surround gebruikt, maar werkt in b.v. mijn geval met twee mono eindversterkers heel goed en geeft zelfs een beter resultaat. Handig bij het afstellen is een eenvoudige dB meter en een test cd. Vroeger hadden we in Nederland Tandy, die verkocht een heel lekker dB metertje voor 7 tientjes. Nu moet je daarvoor naar Duitsland of Engeland. Of neem een abonnement op een Duits audioblad, dan krijg je er een gratis. Geloof dat Stereo die aanbieding heeft. Tip voor HVT of Music Home heren? De plaatsing van een sub wordt steeds makkelijker naarmate de scheidingsfrequentie lager staat. Mijn sub staat ver naast de rechter speaker tegen een wand en integreert toch heel goed. Staat de scheidingsfrequentie hoog, dan moet het ding liefst tussen de twee hoofdspeakers in staan. Onder de bank lijkt me niet zo`n goede plaats, net zo min als achter de gordijnen.

Wat is een leven zonder subwoofer? Laat ik het zo stellen, wie geen groot systeem tot zijn beschikking heeft dat in staat is echt laag weer te geven op een behoorlijk niveau en wil genieten van muziek, kan haast niet om een sub heen. Elke kwaliteit luidspreker van normaal formaat profiteert van een goede sub. Hoog, midden en laag gaat er op vooruit. Maar alle waar naar zijn geld. Avalon Monitors vragen echt een heel goede sub, terwijl goedkopere systemen met minder uit de voeten kunnen. Nog steeds geldt ook dat een grote sub vaak meer geschikt is voor muziek, terwijl de kleine slimme sub`s met grote versterkers vaak meer geschikt zijn voor surround toepassingen. Al neemt zo`n groot kreng meer ruimte in. Wie een groot systeem heeft, zou toch eens moeten luisteren naar bijvoorbeeld een grote REL (er zijn nog vele anders goede merken als Velodyne, Carver, Yamaha, Audio Physic, Dynaudio, Monitor Audio, JMLab etc.). Onverwacht kom je dan tot de ontdekking dat zelfs een groot systeem een sub kan gebruiken. Waarom zou Wilson Audio anders een sub hebben ontwikkeld voor de Grand Slamm X-1? Voor echt diep "laag" heb je luchtverplaatsing absoluut "nodig". Ga gewoon eens proberen. Het kan een echte aanwinst zijn tegen een relatief bescheiden prijs. Juist voor muziek! Ik zou zelf eerder Fl. 2000,- tot 3000,- uitgeven voor een subwoofer dan hetzelfde bedrag voor een paar nietige stukjes kabel. Wedden dat een goede sub een meer positieve impact heeft op de totale set?