Opstelling
Zoals in de inleiding is gememoreerd is mijn JM Lab Electra SW900 subwoofer terzijde geschoven. Het hoofdsysteem bestaande uit een set JM Lab Electra 926 luidsprekers, staat aangesloten op Monarchy Audio mono blokken van elk 100 watt. Op enig moment is de 926 vervangen door Mordaunt Short 902 speakers op Target stands, om de sub te laten werken met kleinere kastjes. De sub is aangesloten op de lijn uitgangen van een Clearaudio Balance voorversterker en niet via de Speakon kabel. Mijn ervaring is dat een lijn uitgang/ingang een beter resultaat geeft. De plaats van de sub is ongebruikelijk, namelijk twee meter schuin voor de rechter speaker. Dat houdt in dat de afstand tot de linker speaker ruim 3,50 meter is. De sub staat tegen de zijmuur. Deze opstelling werkt alleen als de kantelfrequentie erg laag blijft. Voor de JM Lab was 36 hertz de beste waarde. De opstelling met de Mordaunt Short is anders, daar stond de sub tussen de speakers en vrij in de luisterruimte. De kantelfrequentie is omhoog gegaan en net onder de 60 hertz gebleven. Voor de goede orde, het gebruik met de MS speakers was van korte duur. De eigenlijke beoordeling is tot stand gekomen met de JM Lab’s , omdat die qua prijs niveau aansluit bij de Reference 1. Als bronnen dienden mijn beide platenspelers, mijn cd speler, dvd speler (film en muziek dvd) en de tuner. Wie precies wil weten waaruit die bronnen bestaan kan de gegevens onderaan de recensie vinden. Erg veel platen zijn beluisterd via de Garrard/Pro-ject/Benz/Linn combinatie. Het is en was ondoenlijk elke gedraaide plaat of cd te beschrijven, dus beperk ik mij tot een gering aantal waarmee de specifieke eigenschappen van de Reference 1 goed te beschrijven zijn.
Svarta Bjorn
Al eerder heb ik gebruik gemaakt van de lp van Kari Bremnes waarop een waanzinnig diep laag staat opgetekend in de groeven. De muziekanten achter Kari slaan een grote trom die tot ver in de fjorden van Noorwegen hoorbaar moet zijn als een oergeluid. De Reference 1 zet zijn beste been (woofer?) voor om zo realistisch mogelijk de trom neer te zetten. In het laag blijft detail recht overeind en de trom wordt geroffeld, niet als boem boem weergegeven. De stem van Kari heeft zodra de sub wordt bijgezet meer body en overtuiging. De stage wordt groter en imposanter. Zoals met meer lp’s draai ik de hele plaat uit, niet uit luiheid maar omdat ik geniet van de muziek en de weergave. Tsuyoshi Yamamoto mag met ‘Misty’ flink uithalen. De baslijnen zijn dynamisch en volgen het ritme aangeven door drums en piano. Het lijkt iets dynamischer te worden dan met de JM Lab subwoofer, maar dat kan verbeelding zijn. De tweede track van de lp heeft meer de nadruk op de bas en de kwaliteit van de MJ Acoustics is buiten kijf. Ik zoek naar nog een opname waar het laag een grote rol speelt en kom uit bij Lauri Anderson met ‘Bright Red/Tight Rope’. Haar stem staat als een rots in de branding terwijl de aanvulling van onderaf heel goed integreert in de muziek. De rollende lage tonen brengen een sfeer die zonder sub of met kleine speakers niet te benaderen is. In alle oprechtheid vraag ik mij vaak af hoe je zonder een fundamentele basis in het laag ooit goed muziek wilt kunnen weergeven. Misschien met uitzondering van kamermuziek.
Stacey Kent reken ik al langere tijd tot mijn favorieten. Haar soms kinderlijke stem heeft een geheel eigen karakter en het is heerlijk van haar te genieten aan het eind van een avond luisteren. Je bent snel geneigd bij deze muziek de positieve invloed van een goede subwoofer te onderschatten. Het lijkt zo eenvoudig weer te geven. Piano, stem, gitaar, sax, drums en bas. En toch is die invloed er wel degelijk. De duidelijkste impact zit in de stem. Die wordt voller en de borstkas van de dame in spé neemt toe. De stem is overtuigender. Hetzelfde gaat op voor piano en gitaar. Van snaarinstrument naar snaarinstrument met een klankkast. De harmonie tussen stem en muziekanten neemt toe. Het gehele plaatje wordt groter en ruimer. Het lijkt muziek te ademen in de luisterruimte. Schakel de sub uit en er is en soort onnatuurlijke heesheid aanwezig, de set gaat op dieet. Ook hier bouwt de muziek zich op van onderaf, de basis gelegd in de basregionen en daarop is de rest gebouwd. Van een totaal andere orde zijn de Peer Gynt Suites van Edvard Grieg. Uitgevoerd onder leiding van Von Karajan en opgenomen in 1973. Ver voor de digitale revolutie. Al bij de eerste tonen ontrolt het orkest zich voor de luisteraar. Ik ben gezegend met een top platenspeler en dat merk je. In het trieste deel van de suite, waar Asses Tod op muziek is gezet, rolt het laag dreigend en droef uit de sub en de woofers van de Electra’s. Een uitstapje naar de Mordaunt Short speakers maakt met dit zelfde stuk duidelijk dat grote speakers vrijwel altijd een must zijn voor grote orkestwerken. Ze komen anders gewoon adem te kort. Terug bij de JM Lab/MJ Acoustics beluister ik een magnifiek stuk muziek. Ik ben geen fervente aanhanger van Von Karajan, maar hier heeft hij zijn best gedaan. De opname ademt transparantie en laat de luisteraar diep in het podium kijken. Zonder ook maar de pretentie te wekken dat het orkest zich in de kamer bevindt, merk ik op dat groot symfonisch werk tot zijn recht komt als grote speakers nog eens extra een aanzet hebben in de diepste regionen middels een goede en snelle sub.
