Filmdistributeur Cinemien brengt niet alleen nieuwe films in roulatie, maar stelt zich ook tot doel klassieke Europese films beschikbaar te houden. Matj (de moeder) is gebaseerd op het gelijknamige boek van Maxim Gorki uit 1907, waarin achteraf gezien de Russische revolutie van 1917 aangekondigd wordt. De film van Gleb Panfilov uit 1989, die met een speelduur van ruim drie uur mag met recht episch genoemd mag worden, is vaak vergeleken met Bertolucci’s Novecento.

Zoals Jelle Brandt Corstius in zijn schitterende reportageserie Van Moskou tot Moermansk laat zien zijn Russische mannen vooral goed in drinken en vroeg sterven. Vrouwen houden de boel draaiend, maar zodra ze een zoon krijgen verwennen ze hem zo dat hij vanzelf het destructieve rolpatroon in stand houdt. Volgens Gorki komt het allemaal door de onderdrukking van de arbeider. De vader van de jonge Pavel overlijdt aan de gevolgen van een ongeluk tijdens het werk. De omstandigheden in de staalindustrie zijn dan ook mensonterend, ook voor de kinderen die er massaal werken. Is moeder meteen van het gewelddadige, brute gedrag van haar man af zou je denken, maar Pavel doet al gauw niet onder voor zijn vader.

Als hij wat ouder is gaat hij wat meer nadenken, wat cumuleert in het organiseren van protestacties tegen de onderdrukking in het tsaristische Rusland. Socialistische pamfletten worden verspreid in de fabriek en al snel volgen er problemen met het gezag. Moeder raakt geleidelijk ook betrokken bij het verzet en ontsnapt aan haar lijdzame slachtofferrol. Pavel’s strijd voert hem uiteindelijk naar een strafkamp in Siberie, maar niet voor hij met een indrukwekkende speech in de rechtbank afscheid genomen heeft. Het echte heldendom is er uiteindelijk echter voor zijn oude ‘moedertje’, die de woorden van haar zoon blijft verspreiden en daar de tragische consequentie van ondervindt.

De film heeft een tempo dat tegenwoordig als traag gekenmerkt zal worden. Het geeft het met veel pathos vertelde verhaal echter ook gewicht, de socialistische boodschap wordt met verve uitgedragen.

In de transfer naar DVD zijn de donkere, warme tinten mooi behouden, net als de gedetailleerdheid van de beelden die duidelijk gemaakt zijn voor projectie op een groot doen van het klassieke 4:3 formaat. De gebruikte filmkopie was niet vrij van beschadigingen: de talrijke witte spikkels contrasteren erg op dominante zwarte vlakken. Dat je voor de film begint eerste door een aantal trailers heen moet zappen zou je eerder verwachten bij een Disney product dan bij een oude Russische arthousefilm.

Aanvullende informatie:

Rusland/Italie, 1989
Speelduur: 193 minuten
Regie: Gleb Panfilov
Met: Inna Churikova, Viktor Rakov, Liubomiras Lauciavicius, Sasha Shishonok en Dimitri Pevtsov.
Beeld: 4:3
Geluid: DD 2.0
Uitgave: Homescreen