Hifispeciaalzaak Music is Magic in Den Haag is een van de nieuwste aanwinsten in audioland, waar voor onze recente HiVisit een andere nieuwe aanwinst opgesteld stond: de Final Model 12+ elektrostaten. Ondanks dat ik nog niet eerder bij Music is Magic geweest ben, is dit een bekende locatie met bovenal een stevig muzikaal fundament. Niet enkel heeft Listening Matters High-End Audio hier diverse jaren haar business ontplooid, bij de echte Hagenees zal deze locatie bovenal bekend zijn als de plek waar Chattelin Audio Systems zich vestigde nadat gitaarimporteur Casa Benelli uit haar jasje knapte. De Anna Paulownastraat nummer 58 is dus een plek waar historisch muziek in zit en die inmiddels bij velen een speciaal plekje in het hart heeft ingenomen.
Music is Magic
Music is Magic voert een breed leveringsprogramma en beperkt zich niet tot de mainstream, maar doet de locatie met hoogwaardig presterende merken, waaronder Final, eer aan. Dit Nederlandse luidsprekermerk heeft al decennia een soft spot bij me. Dit is bij de introductie van de eerste Final elektrostaten rond 1989 ontstaan. Op dat moment is Final het Nederlandse antwoord op planars met wereldfaam, waaronder de magnetostaten van Apogee, Magnepan en de elektrostaten van Acoustat, Audiostatic, MartinLogan en uiteraard de legendarische ESL's van Quad.
.jpg)
In een landschap dat destijds nog niet zo gevuld was met exoten zoals vandaag de dag, was een Final luistersessie ook echt de enige sessie die ik persoonlijk nodig had om te ervaren wat een elektrostaat aan verborgen informatie uit de muziek kan toveren en liet hiermee een magische indruk bij me achter. Hierna ben ik het merk onbewust uit oog en oor verloren en kon dus niet gelukkiger zijn met de uitnodiging om de nieuwe Final Model 12+ bij, hoe treffend kan het zijn, Music is Magic te komen beluisteren.
Final panelevolutie
De Final Model 12+ is de eerste full range elektrostaat die ik in vele jaren weer eens ga beluisteren. In het algemeen hebben elektrostatische luidsprekers onder een specifieke groep muziekliefhebbers een magische status verworven en nemen ze al decennialang de mitsen en maren voor lief. Afgezien van het gebrek in het laag en de noodzaak voor een lijvige subwoofer waren de ultradunne panels in het verleden enorm kwetsbaar, konden niet overweg met huisdieren, zonlicht en konden bij de vrouw des huizes ook vaak het daglicht niet verdragen. De versterking? Hier koos je liever geen AV-receiver wanneer je je eindtorren liefhad. Nee, hier kwamen de destijds exotische merken Krell, Mark-Levinson en Bryston al snel over de vloer met evenzo exotische prijskaartjes. Tot overmaat van ramp moest er bij vroege generaties elektrostaten nogal eens een nieuw panel worden gespannen en dit maakte het leven met zo’n setje voor menig muziekliefhebber tot een hooggespannen liefdesrelatie.
Met de huidige technologie ziet het leven van een elektrostaten-liefhebber er vandaag de dag een stuk zonniger uit. De vellen zijn nog steeds ultradun, maar zijn volgens importeur Mafico bij Final tegenwoordig voorzien van een coating die ze compleet immuun maakt tegen veroudering door UV. Deze coating is hetzelfde als in de luchtvaart wordt toegepast op de ramen van de Airbus. Het geleidende materiaal is er zelfs industrieel op geprint. Hier zie je dus een moderne toepassing waarmee de kwaliteit, precisie en levensduur met behulp van moderne technologie significant worden verbeterd. De vijf zichtbare banen van het vel van de 12+ zijn geen esthetische feature en leveren het laag, midden en hoog. Final past geen conventioneel scheidingsfilter toe, maar gebruikt hiervoor polypropyleen condensatoren en een exclusief voor Final ontwikkelde en in Nederland geproduceerde C-Core hoogspanningstrafo. Deze beschikt over vijf secundaire windingen. Hierbij stuurt elke winding een eigen deel van het elektrostatische vel aan waarbij het laag één, het middengebied twee en het hoog drie banen heeft.
Nu zijn dergelijke elektrostatische luidsprekers nog steeds geen grote liefhebbers van hondenhaar, stof of scherpe en allesvernietigende kattennageltjes. De vellen gaan bij normaal gebruik wel veel langer mee en leveren dankzij de verbeterde materialen ook een betere muziekbeleving. De dynamiek en de sweetspot van (deze) Final luidsprekers hebben in mijn beleving een significante verbetering ondergaan waarmee in de praktijk veel gemakkelijker te leven valt.
Ondanks dat specificaties er niet toe doen, toch even de numerieke hoogtepunten. Deze vlakke dipolen leveren een frequentierespons van 48 tot 23.000 hertz (+/-3dB), hebben een impedantie van 4 ohm, een gevoeligheid van 88 dB, een dispersie van 20 graden en een gewicht van 17 kilogram per stuk. Dit is bij een hoogte van 176 centimeter en een voetplaat van 42,9 bij 36,6 centimeter niet overdreven zwaar. Dit betekent dat deze luidsprekermodellen tegenwoordig zelfs met normale versterkers aangestuurd kunnen worden en dat de aanvulling met een flinke subwoofer niet per se noodzakelijk is om je door de muziek te laten verzwelgen.
Final luistersessies
In de grote luisterruimte van Music is Magic staat de set opgesteld waarmee ik de Final Model 12+ ga beluisteren. Deze set liegt er niet om. Als versterking kiest het team voor de fraaie Mola Mola Perca klasse-D eindversterking. Deze levert een vermogen van 150 watt aan 8 ohm en verdubbelt dit vermogen bij een halvering van de impedantie.
Als muziekspeler met geïntegreerde voorversterker en DAC dient een eveneens hele mooie Grimm MU2, misschien wel een van de meest verfijnd klinkende digitale muziekspelers van dit moment. Voor de luidsprekerbekabeling kiest het team voor de begeerlijke Siltech Classic Legend 880L en alle overige bekabeling is afkomstig van het Italiaanse Ricable dat op zijn beurt eveneens vele muziekharten sneller laat kloppen. Deze samenstelling levert na vele luistertesten van het team de beste muziekbeleving op. Vervolgens laat ik me door productmanager van de importeur Garmt van der Zel verrassen met zijn persoonlijke muzieksmaak, iets dat voor hem weer als een volslagen verrassing komt.
Na enig zoeken tikt Garmt “Ongeveer” aan van Eefje de Visser. De openheid, snelheid en articulatie waarmee zang wordt weergegeven overtreft die van een conventionele luidspreker in ruime mate. Hierbij ervaar ik een sublieme scheiding van verschillende stemmen en de diepte waarmee het geluidsbeeld in de ruimte wordt neergezet is opmerkelijk groot. De echo’s in de zangpartij laten de luisterruimte bij Music is Magic op het gehoor een flink stuk groeien. Vervolgens kiest Garmt “Into Dust” Van Mazzy Star, een fraai gitaarspel in combinatie met cello en je hoort de vingers in dit nummer overduidelijk over de metalen windingen van de snaren glijden. Dankzij de snelheid waarmee de vellen onder hoogspanning resoneren komt dit met een flinke dosis echtheid op me over. De openheid en transparantie in de muziekweergave is hoog. Het samenspel van gitaar en cello is erg fraai en nergens heb ik het idee dat er versmering optreedt. De atmosfeer die de Final Model 12+ over het vloeroppervlak van de ruimte uitspreidt is veel intenser dan ik van een set elektrostaten zou verwachten. En dat zonder het grommend laag van een dikke subwoofer. Sterker nog, ik mis dit diepe laag vandaag helemaal niet.
Tijd voor een stukje jazz met “Stolen Moments” van Oliver Nelson en oh lala. Wat wordt dit blaasensemble met een enorme hoeveelheid lucht de ruimte ingeblazen. De snelheid van deze manshoge vellen laten de resonerende rietjes en de strak aangespannen lippen in de mondstukken levensecht horen. De dwarsfluit staat hoog in het geluidsbeeld en je hoort de lucht duidelijk over het mondstuk heenblazen. Heel fraai.
De begeleidende staande bas wordt met een lekkere oempf weergegeven en ook hier ervaar ik meer dan voldoende diepgang. Slagwerk en cymbalen worden subtiel met brushes aangeslagen en je hoort elk micro-onderdeeltje van deze repeterende aanslagen. Alle muziekinformatie, hoe subtiel de nuances ook zijn, worden uiterst fijngevoelig en tot in het allerkleinste detail weergegeven. Dit is een mooi bruggetje naar de live uitvoering van “Fragile” van Sting. De met nylon snaren bespannen gitaar laat zich met een flinke kracht horen. De achtergrondzangeressen staan een paar passen naar achteren en worden met een mooie onderlinge separatie weergegeven. De vol en warm klinkende leadzang wordt met een messcherpe positionering vanuit het fantoom centrum weergegeven terwijl ik de overige instrumenten op het podium met gesloten ogen kan aanwijzen.
Vervolgens beluisteren we de remaster van “Sign of the Times” van Prince. De Linn LM-1 snaredrum wordt ruimtelijk en met de typische 80’s vibe weergegeven. Ook de uit de LM-1 afkomstige basdrum heeft een kenmerkende elektronische 80’s punch. Elke aan de mix toegevoegde laag uit de Fairlight CMI, Oberheim OB-8 en Yamaha DX-7 worden gehoormatig een mooie afstand van de vorige weergegeven, terwijl zang rotsvast in het centrum van het geluidsbeeld staat. Vocalen en elektrische gitaar komen met kracht naar voren, maar desondanks ervaar ik geen hinderlijke druk op de trommelvliezen. Wat brengen deze Finals deze remaster met realisme aan me over. Afsluitend draaien we nog “Prayer Remembered” van Slowdive. De droge klank van de geplukte snaren van de basgitaar klinken me eerlijk in de oren. Keyboards komen zacht vanuit de achtergrond en lijken geïsoleerd op een podium in de ruimte te staan. De vellen van het slagwerk klinken droog en hebben een flinke impact, cymbalen worden daarentegen met een heerlijke warme koperglans weergegeven. Naarmate het nummer vordert, worden er steeds meer instrumenten toegevoegd. Hierbij breidt het geluidsbeeld zich continu naar de flanken en achtergrond uit, zonder dat er lijntjes gehoormatig over elkaar komen te liggen en er sprake is van een diffuus geluidsbeeld. Komt dit allemaal echt uit de manshoge vellen van deze Finals?
De openheid en de transparantie waarmee de muziekstukken tijdens deze luistersessie wordt weergegeven is vrijwel onmogelijk om met normale conusluidsprekers te behalen. Conventionele luidsprekers worden hier door de steeds modernere technieken steeds beter in, maar leveren gewoon niet de snelheid om muziekstukken over het gehele hoorbare spectrum met zoveel openheid en coherentie weer te geven.
Wanneer je nog niet eerder een volledig elektrostatisch uitgevoerde luidspreker zoals een model van Final hebt beluisterd, maar wel bekend bent met het karakter van een planar mid-hoog unit in een conventionele luidspreker, dan ervaar je dezelfde ongedwongen muziekbeleving dan plots over het gehele hoorbare spectrum. De prestaties die deze Final Model 12+ hierbij levert is in een woord indrukwekkend.
Mijn finale indruk
Om te beginnen is de eerste kennismaking met Music is Magic een plezierige eerste indruk geweest. De omstreeks april vorig jaar betrokken winkel draagt nog kenmerken van het rijke audioverleden, maar heeft met de nieuwe eigenaar en team een significant andere uitstraling gekregen. Het team bestaat uit vriendelijke, bevlogen vrijwilligers en deze hebben gezamenlijk een flinke dosis aan kennis in huis. Elk heeft hierbij een eigen kennisgebied en is niet schuw de kennis met bezoekers te delen.
Directeur-eigenaar Anthon Hintzen zelf komt niet uit de audiowereld, maar heeft er beslist affiniteit mee. Hij heeft, net als velen onder ons, in zijn jeugd kennisgemaakt met vinyl waarbij hij al snel bemerkte dat er nogal wat kwaliteitsverschil bestond tussen de ene en andere platenspeler, gevolgd door personal audio tijdens de opkomst van de compact disk. Hij heeft bovendien een voorliefde voor de elektrostatische Stax hoofdtelefoons en, heel belangrijk, een grondige afkeer van Bluetooth speakers. Tot zover niets op aan te merken dus. Omdat hij op een bepaald moment niets om handen had, begon het in 2024 te kriebelen om weer eens iets te ondernemen. Op het moment dat Listening Matters het pand verliet zag hij als ondernemer zijn kans schoon om hier een audiowinkel te beginnen waar je nog voor een eerlijke prijs en met een goed advies een echt leuke set kunt aanschaffen. Hierbij richt hij zich op zowel head-fi, hifi en home cinema.
Hoe langer ik met Anthon over zijn passie voor muziek praat, hoe meer ik hem als bescheiden en innemend ervaar. Niet direct de doorsnee directeur-eigenaar van een audiowinkel in het premium segment, maar meer als de typische klant op zoek naar dat pareltje waar hij van opleeft. Blijkbaar denkt Anthon groter en is deze hifiwinkel het pareltje waarvan hij opleeft. En heel eerlijk vind ik deze laagdrempelige en bijna jeugdige bevlogenheid ook wel iets verfrissends hebben. Anna Paulownastraat nummer 58 is met de intrede van Music is Magic een speciale plek voor muziekliefhebbers gebleven, al levert Music is Magic naast de top in highend ook meer laagdrempelige merken voor de muziekliefhebber met een gewone beurs en een oer-Hollands uitgavepatroon.
Afsluitend rest me nog een persoonlijk oordeel over de Final Model 12+ elektrostaten, maar eigenlijk is dit na het lezen van het voorgaande helemaal niet nodig. Evenals mijn eerste indruk in een ver verleden ben ik van mijn kruin tot aan mijn tenen onder de indruk van de resolutie waarmee deze Final Model 12+ muziek weergeeft. Het realisme, de transparantie en het sprankelende detail waarmee ik muziekstuk na muziekstuk ervaar is adembenemend. Het geluidsbeeld dat deze set neerzet is groots, ruimtelijk en creëert hierbij bovendien een onverwacht ruime sweetspot. Het laag zoals ik dit in het verleden toch wel miste in dit type luidsprekers heb ik met deze Model 12+ geen moment gemist, al zou een subwoofer waarschijnlijk geen al te grote afbreuk doen aan de totaalbeleving. Wat kost al dit moois? 6399 euro en 50 cent per stuk, wat een paartje bij enig hoofdrekenen op 12.799 euro brengt. Geen gek prijskaartje in het hedendaagse high-end audiosegment.
Wil je meer weten over de verschillende nieuwe luidsprekermodellen van Final, de verschillen tussen elektro- en magnetostaten alsmede over de verschillende technologieën achter planar luidsprekers, breng dan eens een bezoek aan de website van Final Audio en lees je eens lekker in de materie in. Laat je je liever leiden door jouw eigen oren? Maak dan vooral eens een luisterafspraak met het team van Music is Magic en voel je weer eens als een kind in een goed georganiseerde snoepwinkel.
Final Model 12+
Vanaf 12.799 euro/paar
final-audio.com | mafico.com | musicmagic.nl
