Mensen vragen mij wel eens hoe het is om hifi-recensent te zijn. Mijn antwoord is dan steevast dat ik het leukste beroep ter wereld heb. Van je hobby je werk maken, wie wil dat nu niet? Elke dag bezig mogen zijn met geweldige apparatuur en mooie muziek, ik kan me geen prettigere broodwinning voorstellen. Een andere vraag die ik regelmatig krijg is of ik niet een beetje blasé word van al dat fraais. De eerlijkheid gebiedt me dan te zeggen dat dat risico soms inderdaad wel een beetje op de loer ligt. Althans, hoge kwaliteit went snel, en dan moet je jezelf soms even in de arm knijpen. Dat deed ik dus toen deze review van de nieuwe Soulnote A-3 geïntegreerde versterker me in de schoot viel.
Het was om logistieke redenen (of meer specifiek de recente High End München) niet handig om hem naar Eindhoven te verschepen, dus werd het een ‘dagje uit’ om de versterker, samen met de Theo Wubbolts (de Nederlandse agent van Soulnote en de luidsprekers van Wilson Benesch), thuis te gaan beluisteren bij Krey Baumgartl, van de Duitse Soulnote-importeur IAD Audio, in Krefeld.
Soulnote, een introductie
Het Japanse merk Soulnote is nog niet zo bekend in ons land, maar een nieuwkomer op de markt zijn ze allerminst. Het is een onderdeel van het eveneens Japanse bedrijf CSR (een specialist in zéér hoogwaardige elektronische meetapparatuur) dat in 2004 werd opgericht onder leiding van Norinaga Nakazawa, een voormalige directeur van Marantz Japan. Het merk heeft momenteel ongeveer 50 mensen in dienst, waaronder een flink aantal veteranen uit de high end audio, en stelt zich tot doel om hifi-apparatuur te bouwen die de muzikale beleving van de luisteraar zo min mogelijk in de weg staat.
Op zich is dat geen verrassende missie voor een high-end audiomerk, maar om dat te bereiken worden ten hoofdkwartiere van Soulnote in Kanagawa een aantal interessante keuzes gemaakt door hoofdontwerper Hideki Kato. Een paar daarvan zal ik hier kort toelichten, maar wie geïnteresseerd is in het hele verhaal – en over de nodige kennis van elektronica beschikt – kan hier eens een kijkje nemen.
Twee belangrijke pijlers waarop de Soulnote ontwerpen van Kato rusten zijn ontstaan vanuit een onderzoeksmethode die hij ontwikkelde om uit te vinden waarom ‘verbeteringen’ die hij onder statische omstandigheden duidelijk kon meten niet correspondeerden met wat hij daarvan onder dynamische omstandigheden terughoorde in de geluidskwaliteit.
Dat leidde tot wat hij ‘Dynamic Performance’ noemde. Meten met muziek in plaats van een testsignaal, dus onder realistische omstandigheden.
En wat bleek: wat onder statische omstandigheden tot slechtere resultaten leidde leverde onder dynamische omstandigheden juist een hoorbare verbetering op. Daarvoor was het dus belangrijk om géén negatieve feedback toe te passen in versterkerschakelingen, en oversampling van het PCM signaal in digitale producten achterwege te laten. De theorie om het audiosignaal zo min mogelijk te bewerken om tot een betere muzikale ‘flow’ te komen is niet nieuw, maar je moet wel drommels goed weten wat je doet. Door uit te gaan van ‘Dynamic Performance’ kon Kato andere keuzes maken in zijn ontwerpen en kreeg hij meer controle over de integriteit van het audiosignaal. In de voor deze review beluisterde A-3 versterker wordt dat tot het uiterste doorgevoerd.
Soulnote A-3
In functioneel opzicht is de Soulnote A-3 een versterker in de meest traditionele zin van het woord. Soulnote haakt dus niet aan bij de trend onder high-end fabrikanten om zgn. ‘Super Integrated’s’ te bouwen, waarbij een versterker wordt uitgebreid met een streamer, een da-converter, een phonostage en zelfs op DSP gebaseerde room-correction. Daar is op zich niks mis mee, maar in de ontwerpwereld van Kato levert dat compromissen op.
De enige ‘concessie’ aan het gebruiksgemak die de A-3 doet is dat hij van buiten op een geïntegreerde versterker lijkt. Van binnen bestaat hij echter uit een volledig compromisloos functionerende P-3 voorversterker en twee M-3 monoblokken, elk met hun eigen voeding en met de signaalpaden strikt van elkaar gescheiden. Dat ontslaat de gebruiker van ten minste twee extra kabelkeuzes en het bespaart ‘roerend goed’ in het hifi-meubel. Hoewel ‘roerend’ eigenlijk relatief is, want de A-3 legt een slordige 31 kilo in de weegschaal, niet in de laatste plaats door de enorme hoeveelheid koper in de drie enorme ringkerntransformatoren onder de motorkap.
Lossy constructie
Met die ‘motorkap’ is trouwens iets speciaals aan de hand. Hij zit namelijk niet nagelvast aan de rest van de behuizing. Hij ‘zweeft’ op een speciaal polymeer dat ongewenste resonanties dempt. En niet alleen de zware aluminium bovenplaat is ‘lossy’ gemonteerd, ook de onderplaat, de AC-ingang, de panelen met connectoren en zelfs het versterkerblok zitten niet muurvast. Kato erkent hiermee dat resonanties en microfonie, hoe klein ook, van invloed kunnen zijn op het klankmatige resultaat. En voorkomen is dan beter dan genezen.
De eindversterkertrap gebruikt bipolaire transistoren die bekend staan om hun harmonisch rijke klank, en de vermogensbuffer van de eindtrappen bestaat uit een groot aantal kleine condensatoren, wat de snelheid ten goede komt. De voortrap is voorzien van de best denkbare volumeregeling, namelijk een netwerk van geselecteerde ‘naakte’ folieweerstanden die worden geschakeld met behulp van RSR-relais die in hun laatst geschakelde positie blijven staan wanneer ze niet worden aangestuurd.
De volumeregeling is zo een soort hybride van actief (op het moment dat je het volume anders instelt) en passief (zodra je klaar bent met instellen), wat óók weer ten goede komt aan de transparantie van het signaalpad.
Het front van de versterker blinkt uit in eenvoud. Een aan-uit knop met een subtiel (hulde!) blauw status-LEDje, drukknoppen voor tape-out (!) en mute respectievelijk links en rechts van de twee grote en verrukkelijk robuust aanvoelende draaiknoppen voor bronkeuze en volume, een smal maar zeer goed afleesbaar display met ‘ouderwetse’ rode 7-segments LEDs en twee aparte LEDs die aangeven of je de (schakelbare) single-ended of gebalanceerde ‘Volume Bypass’ ingangen gebruikt, bijvoorbeeld wanneer je de A-3 als Front-L/R versterker wil gebruiken in een meerkanaals AV-systeem.
Aansluitingen en functies
Op de achterzijde vind je naast alle line-level in- en uitgangen slechts één stereopaar luidsprekerklemmen van onberispelijke kwaliteit. Geen gedoe met speakers A en/of B, de Soulnote wenst één paar luidsprekers van de hoogste mogelijke kwaliteit. Waarover straks méér. Tot mijn verrassing staat bij de luidsprekerklemmen vermeld dat de minimale impedantie van de aangesloten belasting 4 ohm moet zijn wanneer je dat middels een sinus vaststelt (ik neem aan bij 1000Hz), maar dat de impedantie met een muzieksignaal tot 2,7 ohm mag zakken.
Het achterpaneel blinkt sowieso uit in duidelijkheid. Zo staat bij de IEC power-ingang een afbeelding die je vertelt op welke pin de ‘live’ moet worden aangesloten (dat zou officieel altijd de pin linksonder moeten zijn, maar het komt voor dat fabrikanten zich daar niet aan houden). De flexibel gemonteerde panelen met de in- en uitgangen bieden de keuze tussen drie gebalanceerde XLR en drie single ended rca connectoren, waarbij XLR ingang 3 en rca ingang 6 in principe het meest geschikt zijn voor het aansluiten van een tapedeck (Reel-to-Reel is in de high-end aan een stevige terugkeer bezig) omdat ze geflankeerd worden door twee tape-uitgangen (XLR of rca).
XLR ingang 2 en rca-ingang 5 kunnen met behulp van een fysieke schakelaar in de eerder genoemde Volume Bypass stand gezet worden, en van XLR ingang 2 zijn ook de fase en de min van het signaal te verwisselen. Het geheel is dan middels zo’n zelfde schakelaar ook nog eens los te koppelen van de aarde. Rechts op het achterpaneel vind je een 3.5 mm mini-stereo UART systeem-uitgang die twee A-3’s met elkaar synchroniseert zodat ze allebei als volledige geïntegreerde versterker kunnen functioneren in een bi-amping systeem.
Daartoe is er tot slot ook nog een schakelaar om de versterker in te stellen als ‘Leader’ of ‘Follower’, waarbij de volumeregeling van de ‘Leader’ ook die van de ‘Follower’ bedient. Klinkt best ingewikkeld, maar de ten tijde van deze review bijna voltooide manual zal dit uitvoerig toelichten.
Specificaties zeggen niet alles…
Wanneer je de Soulnote A-3 puur op zijn specificaties probeert te beoordelen kom je een paar interessante tegenstellingen tegen. Zo lijkt het uitgangsvermogen van 2 x 120 Watt bij 4 Ohm relatief bescheiden, maar als een versterker voldoende Ampères aan stroom kan leveren (wat de A-3 moeiteloos kan) is het ruim voldoende om zelfs met een paar mini-monitoren met een rendement van 82dB op een realistisch volume te spelen.
Het frequentiebereik (2Hz tot 200kHz +/-3dB bij 1W/8?) en de signaal-ruisafstand van 110 dB zijn dan weer voorbeeldig, maar de harmonische vervorming van 0.27% (1W, 8 Ohm) is naar hedendaagse standaarden dan weer erg hoog. Dát is dus het gevolg van de Dynamic Performance filosofie van Hideki Kato, die daarbij overigens industrie-icoon Nelson Pass aan zijn zijde vindt. Ik weet niet of de heren elkaar kennen, maar nemen allebei een hogere harmonische vervorming voor lief omdat ze vinden dat hun versterkers gewoon beter klinken wanneer er niet op allerlei manieren met het signaal wordt gemanipuleerd om de vervorming zo laag mogelijk te krijgen omdat dat beter staat in de folder.
De luistertest zou duidelijk moeten maken of dat ook bij de Soulnote A-3 zijn vruchten afwerpt.
Luisteren naar de Soulnote A-3
Zoals gezegd waren we te gast in de huiskamer annex luisterruimte van Krey Baumgartl, van IAD Audio. Hij is een bijzonder aardige en kleurrijke figuur die behalve een zéér gepassioneerd muziekliefhebber en high-end freak ook een enórme sci-fi nerd is. Dat klinkt misschien neerbuigend, maar ik mag dat zeggen. Want in een luisterruimte waar tussen ik weet niet hoeveel andere fantasy- en science-fiction filmparafernalia – zoals een beeld van Skeletor uit de Masters Of The Universe saga – ook een aantal Ewoks en twee levensgrote Stormtrooper-helmen uit Star Wars op de vensterbank staan voel ik me onmiddellijk thuis.
Een man naar mijn hart! De opgestelde set is minstens even indrukwekkend. Als bron gebruikt Krey een Lumin X1 streamer, digitaal verbonden met de Soulnote D-3 da-converter, en de Soulnote A-3 versterker stuurt een paar speciaal voor hem in schitterend ‘custom’ Rolls Royce Belladonna Purple gespoten Wilson Benesch A.C.T. 3zero luidsprekers aan. De set was volledig verbonden met Westminster Lab bekabeling.
Om een beetje aan de set te wennen alvorens aan mijn zelf meegebrachte muzikale repertoire te beginnen speelde Krey een drietal tracks voor ons. De eerste klap was meteen een daalder waard. De track The Devil and the Dancer van het gelijknamige album van de Egyptische meesterdrummer Sayed Balaha combineert traditionele Noord-Afrikaanse percussie met elektronica, en is ongelooflijk transparant en dynamisch opgenomen. De set zette een prachtig groot beeld neer, waarin de elementen van de mix haarscherp stonden afgebeeld, maar waarin ook zeer veel klankkleur en textuur te horen was. We ‘zagen’ de trommelvellen als het ware resoneren, wat de ervaring behoorlijk levensecht maakte.
Wat textuur en laagweergave betreft was de volgende track eveneens smullen: een op contrabas en saxofoon gespeelde uitvoering van het Pink Panther thema door het duo MarkusPhilippe (Markus Fritzsche en Philippe Chrétien). Dit valt normaal gesproken binnen de door mij liefst zoveel mogelijk gemeden categorie ‘Audiofiele Opnames’, maar ik moest toegeven dat de kwaliteit van de weergave absoluut subliem was, het arrangement inventief en het spel virtuoos. Een duidelijk bewijs dat geweldige weergave de muzikale ervaring versterkt, en dat al bij de tweede track van de dag. Dat beloofde wat!
De laatste ‘mental burn-in’ track was de achtste variatie op Beethoven’s Allegretto uit de 7e Symfonie, in een jazz-arrangement door het Jacques Loussier Trio. Ook hier bewees de kwaliteit van de weergave mij weer een dienst, want ik vind de arrangementen van klassieke werken door Loussier doorgaans grenzen aan blasfemie. Nu werd ik echter meegesleept in het syncopische ritme, getuige het feit dat ik onmogelijk kon voorkomen dat mijn hoofd en bovenlichaam ritmisch gingen meebewegen op de muziek.
Het gebeurt niet vaak dat ik na drie tracks al zo in de muziek zit dat mijn lichaam een eigen leven begint te leiden. En al helemaal niet wanneer ik naar een mij onbekend hifi-systeem in een mij onbekende akoestiek luister.
De eigen selectie
Eenmaal opgewarmd volgde een greep uit mijn eigen selectie, die eigenlijk steeds opnieuw bevestigde wat ik meteen al hoorde. De weergave van deze set, aangestuurd door de Soulnote A-3 versterker, had een ongelooflijk grote controle over de luidsprekers, maar dat resulteerde met de bij mij als volstrekt neutraal bekendstaande Wilson Benesch luidsprekers niet in een obsessief audiofiele weergave.
De track Berlin Nights van Neil Cowley’s wonderschone album Hall Off Mirrors klonk groots en kleurrijk, met een enorme ruimtelijkheid en diep en sonoor laag. Klassieke blokfluit van de Nederlandse Lucie Horsch (Pašona Kolo van haar album Origins) klonk prachtig ruimtelijk en met opnieuw zeer veel textuur, en haar onwaarschijnlijke instrumentbeheersing roerde ons – inclusief Theo – tot het wegpinken van een klein traantje van pure bewondering. Om nog even een ruimtelijke klassieke sferen te blijven luisterden we naar Sibil-La Catalane van Montserrat Figueras en La Capella Reial onder leiding van Jordi Savall.
De natuurlijke galm van de kerk waarin dit oeroude stuk muziek werd opgenomen wil op mindere installaties nog wel eens behoorlijk dichtlopen, maar hier namen de aanzwellende trommels dermate dreigende vormen aan dat we bijna opgelucht waren toen de heldere sopraan van Figueras ons kwam verlossen. Elke streek van een strijkstok over een snaar was hoorbaar, het in unisono zingende ensemble was bijna hoofdelijk te onderscheiden en de enorme kracht van Figueras’ stem werd volkomen onvervormd voor ons neergezet.
Een ruime en eclectische keuze aan muziek volgde, maar drie moderne opnames besloten de luistersessie. Eerst Nobody Here van het Engelse folktronica-gezelschap Tunng (van het album Songs You make At Night – bedenk zelf maar wat deze knotsgekke Engelsen daarmee bedoelen). Deze track begint met duizenden regendruppels en een stel diepe, flink resonerende trommelslagen. Een mindere set maakt van die regen een soort ruis, maar een goede set laat je elke druppel horen, met een eigen klank en intensiteit.
Het mag na het voorgaande duidelijk zijn dat we beiden de neiging hadden om een paraplu op te steken. Toen na een intro van bijna twee minuten ‘de beat dropte’ (Tunng doet niet aan Spotify-vriendelijke fratsen) viel op hoe strak de Soulnote A-3 de luidsprekers in zijn greep had. Een dikke drie minuten in het nummer zit een heerlijke break, waarna het dansritme terugkeert met een caleidoscopische wervelwind van psychedelische geluidjes er omheen. Het overzicht dat deze set daarop bood was van grote klasse. De track Strange Feeling op het album Helping Hand van de Franse band Man is eveneens zeer transparant geregistreerd. De vervreemdende muziek bevat een grote ingehouden spanning die er hier prachtig uitkwam, en de putdiepe bas die vanaf een minuut of drie onder de waaier aan merkwaardige geluidjes gromde was zowel indrukwekkend diep als kleurrijk.
Als laatste mocht Boris Blank dan nog zijn Grote Kunst vertonen. Hij is de muzikale helft van het Zwitserse duo Yello, en op zijn recente solo-album Resonance laat hij horen waarom hij volgens mij tot de absolute wereldtop der producers behoort. De track Time Bridges werd zo groots en vol van klank weergegeven dat het me verstandig leek om daarna maar te stoppen met luisteren, want ik kon niets bedenken dat daar nog overheen zou kunnen komen. Audiofielen die zeer recht in de leer zijn beweren met grote stelligheid dat elektronische muziek ongeschikt is om geluidsapparatuur mee te beoordelen. Onzin, zeg ik u, klinkklare lariekoek! Als Boris Blank erin slaagt om mij kippenvel op de armen te bezorgen dan ben ik overtuigd van het tegendeel.
Conclusie
Aan het begin van het luistergedeelte van deze review vertelde ik dat de klankmatige signatuur van de Soulnote A-3 er een is van ongelooflijke controle maar niet van obsessieve audiofiliteit. Deze versterker kan dienen als prachtig voorbeeld om het verschil tussen detaillering en transparantie uit te leggen. Detaillering is weliswaar een aspect van transparantie, maar kan ook kunstmatig worden opgewekt door de klankmatige tuning een klein duwtje in de richting van de hogere frequenties te geven. Met overmatige witheid van de weergave en vermoeidheid na een tijdje luisteren tot gevolg. De illusie van ruimtelijkheid en de overload aan informatie in de hoge frequenties wordt onbewust als onnatuurlijk door ons ervaren, en dat gaat snel vervelen.
Transparantie, een eigenschap die ik veel sterker associeer met échte high-end audio, is een stuk lastiger te bewerkstelligen. Het vereist veel inzicht in en kennis van elektronische schakelingen en een goed oor voor natuurlijke klankkleuren. Hideki Kato blijkt wat mij betreft in ruime mate over beide te beschikken, en de toepassing van zijn ‘Dynamic Performance’ methode mag dan wel in een relatief hoge harmonische vervorming resulteren, maar als dat het enige compromis is dat gesloten moet worden om muziekweergave op dit torenhoge niveau mogelijk te maken dat feliciteer ik hem van harte.
De Soulnote A-3 is een subtiele krachtpatser van goede komaf. Ik begeef me hiermee wellicht een beetje op glad ijs, maar Marantz – waar Soulnote-CEO Nakazawa lange tijd werkte – had ooit de slogan ‘Emotie in Muziek’. Die kan wat mij betreft 1 op 1 naar Soulnote worden getransplanteerd. En dat, lieve kijkbuislezers, mag worden opgevat als een welgemeende en warme aanbeveling.
Soulnote A-3
20.990 euro in zwart of zilver | soulnote.audio
Voor meer informatie in de Benelux: Quad-raad.nl / Theo Wubbolts (+31 6 22443587)
Beoordeling 5 op 5
