Deze review gaat over innovatie. Innovatie zelf gaat traag: het duurt lang voordat nieuwe technieken geschikt zijn voor dagelijkse producten. Eenmaal klaar, gaat de introductie snel. Een stap die veelal marketingdriven is, want wie als eerste met draadloze techniek, kleurentelevisie, touchscreens, streaming of anderzijds komt heeft een concurrentievoordeel (time to market). Het nadeel is vervolgens dat het een behoorlijke tijd kan duren voordat zulke technieken betrouwbaar zijn en een bepaald prestatieniveau bereiken. De consument moet dan door vele generaties producten heen. Soulution komt met een nieuwe generatie van de 7-serie en introduceert verder uitgewerkte technieken. Daarom een kennismaking met de 727 voorversterker.
Soulution 727 voorversterker
In tegenstelling tot de snelle marketinginnovatie gaat technische innovatie langzaam. Na een al veertig jaar durende lawine van digitale producten begint digitaal geluid eindelijk analoger te klinken. Vooruitgang houdt de hifi-business en de klant scherp. De running gag van deze maand is dat het innovatieloze voetbal wellicht spannender zou worden als er tijdens de wedstrijd met meerdere ballen zou worden gespeeld. Misschien moet je dat Poolvoetbal gaan noemen? Terug naar de hifi en in het licht van het bovenstaande start deze review met een onderzoeksvraag, die uw auteur al maanden bezighoudt en waar ook in de luisterruimte onderzoek naar wordt gedaan. De Soulution 727 voorversterker valt in een iets hogere budgetklasse. Is deze versterker echt beter dan de topmodellen uit het verleden, maakt dat een significant verschil en waar zitten die verschillen dan?
Ervaringen van de afgelopen jaren hebben geleerd dat er dertig tot vijftig jaar geleden producten op de markt waren, soms binnen de professionele markt, die zelfs vandaag de dag beter zijn dan het merendeel van de aangeboden producten. Het gaat dan over versterkers, platenspelers, phono cartridges, digitale converters en enkele luidsprekers. De fascinerende vraag is hoe dat kan en waarom dat prestatieniveau niet direct terecht is gekomen in later ontwikkelde producten. Waarom heeft het veertig jaar geduurd voordat digitaal beter beluisterbaar werd, terwijl er dertig jaar geleden al converters waren die al op een hoog niveau presteerden? Is er dan geen kennisoverdracht? Is elke fabrikant van audio steeds opnieuw het wiel aan het uitvinden?
Onderzoeksopzet
Om de prestaties van de Soulution 727 te kunnen duiden is dit apparaat beluisterd met drie verschillende luidsprekers in drie heel verschillende systemen. Uit het magazijn van de luisterruimte en uit de collectie van de al eens eerdergenoemde Japanner zijn een aantal representatieve voorversterkers gehaald waarmee de 727 werd vergeleken. Het is niet de bedoeling om per versterker alle verschillen te gaan benoemen met de 727. De versterkers worden ook niet per type genoemd. Ze zijn representatief voor een bepaald prestatieniveau in verschillende historische perioden.
Het gaat hier dus nadrukkelijk om de trend. Vooral om de subvraag of voorversterkers door de jaren heen echt beter zijn geworden en of de 727 daarin een nog hoger niveau bereikt. Als dat laatste waar is, dan is er een argument om dit apparaat het komende weekend bij de plaatselijke hifi-boer aan te schaffen.
Soulution
Het is absoluut niet eenvoudig om de geluidsmatige prestaties van audio-apparatuur aantoonbaar te verbeteren. Cyrill Hammer stond dus voor een enorme uitdaging om de derde generatie van de 7-serie naar een hoger niveau te krijgen. De doelstelling was om een meer realistisch en muzikaal geluid te krijgen met een hogere resolutie. Technisch gezien ontstaat een hogere resolutie door de ruisvloer naar beneden te krijgen. De 727 is gebaseerd op lokale tegenkoppeling, geschakelde voedingen en het gebruik van operationele versterkers. Zo’n beetje alles waar de rechtgeaarde audiofiel van op tilt slaat. Het nog in het verschiet liggende leerproces voor deze persoon zou tot het inzicht kunnen leiden dat het niet gaat om de techniek, maar over de manier waarop je die ontwerpt en implementeert. Soulution ontdekte dat allerlei waanzinnige specificaties, die we kennen door de spec-ratrace waar consumenten nog massaal mee aan de haal gaan, niet altijd resulteren in een beter geluid.
Dat verhaal ligt in werkelijkheid erg genuanceerd. Met tegenkoppeling corrigeer je het signaal door aan de ingang een inverse daarvan aan te bieden. De terugkoppellus is meestal traag. Je corrigeert dus voor iets dat aan de ingang al lang voorbij is. Dat leidt tot allerlei vervormingen.
Soulution bedacht een zeer slimme schakeling om de snelheid van de lus enorm te verhogen. Dat resulteerde in veel lagere tijddomein gerelateerde vervormingen, maar ook tot een wereld van ongekend detail in de weergave. Een gebalanceerde ingang wordt vaak opgebouwd middels een differentiaal versterker. Die kun je optimaliseren voor de laagste ruis of voor de hoogste storingsonderdrukking, maar niet voor allebei. Een differentiële schakeling heeft twee floating inputs. In de praktijk krijg je het niet voor elkaar dat de spanningen op beide ingangen elkaar volledig opheffen. Je hebt dan niet de maximale storingsonderdrukking. De vermindering van storing is ook nog afhankelijk van de manier waarop de feedback loop gebouwd is.
De truc met de opamps
Soulution bouwde een ingangsversterker uit acht parallel geschakelde instrumentatieversterkers (acht per kanaal). Elke versterker zelf is opgebouwd uit vier Burr-Brown opamps. In totaal dus 32 stuks. Dat is feitelijk een al langer bestaande techniek. Een heel klein beetje giswerk leert dat de essentie van deze instrumentatie-versterker waarschijnlijk bestaat uit een parallelschakeling van vier opamps. Je krijgt daardoor zowel een zeer lage ruisvloer als een lage vervorming. Ook kunnen die gezamenlijke opamps meer stroom aan de uitgang leveren. Het is een lastige techniek want tussen opamps zitten altijd kleine verschillen waardoor zo’n parallele schakeling niet doet wat hoort en zelfs kan oscilleren. Maar, er zijnontwerpoplossingen om dat te omzeilen.
De veronderstellingen werden later door Cyrill Hammer bevestigd en hij informeerde uw auteur over de opamps die gebruikt worden als basis voor de instrumentatieversterkers. De Burr-Brown OPA627 werd gebruikt in de oudere modellen (725/755). De OPA627 is een dure chip en had in die tijd voortreffelijke specificaties voor het gebruik in audioschakelingen. Onder andere een zeer lage ruis en lage vervorming. De basisvervorming kan wel hoger worden omdat de common-mode vervorming daar doorgaans bij opgeteld wordt.
Dat is dan weer afhankelijk van hoe de tegenkoppeling werkt. De OPA627 is inmiddels opgevolgd door een reeks nieuwe modellen zoals onder andere de OPA1611 en OPA1655. Die hebben aanzienlijk betere specificaties en worden nu toegepast in de 727. Door een slim ontworpen tegenkoppeling wordt de common-mode vervorming zeer laag gehouden. Vervolgens is er de parallelschakeling van die opamps, waardoor de ruis en de vervorming nog lager uitpakken. Bij elkaar opgeteld kom je dan aan de bizar lage gespecificeerde ruiscijfers van tussen de -140 en -160 dB. Via dezelfde stage komt trouwens ook het ongebalanceerde signaal binnen.
Uitgang en voeding
Door de bandbreedte van de uitgangsstage te verhogen, krijg je het uitgangssignaal in het audiobereik veel fase-zuiverder. Een techniek die ook door onder andere Spectral wordt toegepast. In tegenstelling tot de voorgangers heeft de 727 per kanaal een geschakelde voeding. Tegenstanders roepen dat een lineaire voeding beter is. Bedenk dan dat de gelijkrichting in een lineaire voeding ook aan het schakelen is. Samen met de harmonischen van de grondtoon, geeft dat een enorme hoeveelheid storing die via het lichtnet en andere bekabeling op alle apparatuur in het audiosysteem instraalt. Daar kun je dan best weer iets aan doen, maar dat is ook niet altijd een free lunch. Soulution sluit delen van de geschakelde voeding op in gesloten (lees: EMI/RFI-vrije) compartimenten, net zoals Modus dat doet. Via slimme technieken wordt de schone spanning zo dicht mogelijk afgeleverd bij de te voeden transistoren en opamps.
Spanningsregelaars naast de deur
De regulatoren die de spanning en stroom afleveren aan de analoge schakelingen zijn op een zeer korte afstand gelokaliseerd, met navenante voordelen. Het ‘vuile’ deel van de geschakelde voeding is dan opgesloten in een compartiment en op afstand van de schakelingen die gestoord kunnen worden. De 727 heeft drie gebalanceerde ingangen, twee ongebalanceerde ingangen en uitgangen via XLR en RCA.
De bediening is zeer gebruiksvriendelijk en herkenbaar als je de 725 kent. Het kiezen van de ingangen kan met de grote draairegelaar op het front (even lang ingedrukt houden en daarna draaien), maar gaat feitelijk simpeler met de afstandsbediening. Het enige waar op z’n Hollands over te zeuren valt is de wat kleinere hoek binnen welke de afstandsbediening nog werkt. Geen probleem als het audiorack tussen de luidsprekers staat, maar de luisterruimte is ingericht zoals het hoort. Niets tussen de luidsprekers en het rack aan de zijkant. Vanaf de luisterplaats richt je dus schuin op het front van de 727 en afhankelijk van de afstand wordt het signaal van de remote control dan net niet of wel opgepakt.
Lees de manual
De 727, in nieuwstaat, werd direct vanuit Soulution in Zwitserland hier afgeleverd. Had dus even tijd nodig om te acclimatiseren. Fabrikanten sturen regelmatig apparatuur direct naar de luisterruimte. Het publieke deel van reviewen bestaat uit luisteren en het publiceren van de resultaten in magazines en online. Het niet-publieke deel van dit vak bestaat uit het ontvangen en luisteren naar nog niet op de markt beschikbare producten door fabrikanten die dan een second opinion willen. Veel voorversterkers hebben tegenwoordig een theatermode die een inkomend signaal ongeregeld en dus met volle sterkte doorzet naar de uitgang. Zo ook de 727.
Wijs geworden na het vorig jaar optredende incident, waar een voorversterker die uit een winkel kwam in theatermode stond en vol los ging op vier daarachter aangesloten versterkers van iets meer dan huis en tuin vermogen, wordt dat nu standaard gecheckt. Het klonk en voelde namelijk alsof de planeet verging en minder geschikt voor herhaling. De 727 komt uit de fabriek met de default settings, dus daar schuilde geen gevaar. Ook een advies in de manual dat het beter is om de 727 niet als hot plugable item te beschouwen, lijkt zinvol.
Bevindingen
De hier aanwezige 727 is de line-only uitvoering. Die is uitbreidbaar met de 727 Preamplifier Phono Option. In de 7-series is ook de 755 Phono-Preamplifier (2xMC, 1xMM) beschikbaar. Deze heeft alleen phono-ingangen. Er is een volumeregeling aanwezig, dus er kunnen direct eindversterkers mee aangestuurd worden. Tijdens de test werden alle bronnen aangesloten op de gebalanceerde lijningangen van de 727. Dus, platenspeler (met ingebouwde mm/mc-versterker), taperecorder en dac.
Na dagen van data verzamelen, is de rest van de review op simpele data-analyse gebaseerd. Je moet uiteindelijk met je tijd meegaan. Gaandeweg de review ging de 727 steeds beter performen. Het apparaat heeft veel langer gespeeld dan tijdens een doorsnee review. Wellicht komt dat omdat deze voorversterker een zeker wild aantrekkelijk karakter heeft. Eigenlijk helemaal geen karakter, want het is een zo transparant mogelijk doorgeefluik van wat er op het aangesloten medium staat.
Waar begin je dus met de eigenschappen te benoemen? Het meest opvallende usp is de ruimtelijke representatie van het geluid. Het 3D-image is enorm. Het is kamerbreed en drukt de buitenmuren weg. Er is een enorme diepte en geluid wordt ook moeiteloos in de hoogte afgebeeld. Binnen die holografische setting is een sublieme focussering. Messcherp, absoluut niet vaag en zonder dat het gekunsteld of onnatuurlijk overkomt. De images zijn niet plat, maar hebben ook een zeker driedimensionaal karakter. De mate van detaillering is first class. Je hoort de meest subtiele en zachte geluidjes. Je kunt de weg van elke geluidje moeiteloos volgen. De reflecties tegen de wanden, de klank van de akoestiek en de ‘omhullende’ van het stemgeluid.
Dat laatste is zo mooi waarneembaar op Moonriver van Jacintha. Een a capella begin, waar de bewegingen van haar stem en de richting van de galm nauwkeurig te volgen zijn. Na 2.40 seconden zet de piano in en verrast met een pure realistische snelheid. Het is een niveau van resolutie dat vaak ontbreekt in andere systemen.
Het gevolg van deze immersieve kunst is dat de luidsprekers volledig verdwijnen. Het kleine actieve systeem, dat een muur van geluid neer kan zetten met een volledige black background, is volledig uit de vergelijking geschrapt. Er is alleen geluid, op een manier die heel natuurlijk is. De mate van ‘boxiness’, die wel ervaren wordt bij sommige vloerstaanders en de suggestie wekt dat zo’n soms samengedrukt en compact geluid echt uit houten kasten komt, is volledig weg. Er staat alleen maar een bel van imaginaire vrijheid voor je neus. In hoge mate zoals je geluid gewoon ervaart als je op straat loopt of in een gebouw bent. Die genoemde eigenschappen zorgen voor enorme verrassingen op het moment dat je muziek gaat draaien.
Penny Lane en The Fool On The Hill kregen dit podium vanaf een originele EMI-productie mastertape. Een geweldig ruimtelijk spel met subtiele geluidjes en minder subtiele uithalen die in de Abbey Road studio alle kanten uitvlogen en dat nu, zes meter breed en vier meter diep, in de luisterruimte doen. Het is waarneembaar dat deze opnames niet de technische perfectie van tegenwoordig hebben. De Beatles waren in die tijd ook in hoge mate experimenteel bezig. Wat er staat is echter authentiek. Een fascinerende inkijk in hoe het destijds in de studio moet hebben geklonken. Een enorm realistisch klinkend podium.
You Take My Breath Away staat bij uw auteur te boek als een van de meest fascinerende tracks op Queen’s ‘A Day at the Races’. Opgenomen in onder andere The Manor studio en in de minor scale volledig gezongen door Freddy met een drievoudige overdub van zijn stem, waardoor het lijkt of er een heel koor staat en je dat fraaie close harmony effect krijgt. Je hoort ook het gebruik van echo en technieken waardoor sommige teksten worden herhaald. Onder andere de frase ‘take my breath’. Luisterend naar deze song vanaf de analoge productie master, heeft het iets weg van een bijna dood-ervaring.
Het systeem rondom de 727 verplaatst je naar hogere en aantrekkelijke dimensies. De 3D-weergave zorgt wederom voor luisterplezier tijdens het draaien van The Moon Represents My Heart van Teresa Teng. Deze, in China, enorm populaire song laat het slagwerk helemaal rechts naast de luisterplaats horen en andere subtiele geluiden ver links naast de luisterpositie en linksboven. De soundstage vormt dus een boog om de luisteraar.
Binnen die stage is een enorme definitie. Het geluid is plastisch en grijpbaar op een natuurlijke manier. Het is opvallend dat gefocusseerde geluiden binnen de stage geïntegreerd zijn met de rest. Geluid kan naar voren komen, zoals bijvoorbeeld een trompetsolo, maar het blijft verbonden met de rest van het muzikale gebeuren. Zo’n ongelofelijk fraai en samenhangend plaatje wordt neergezet tijdens het draaien van The Saga of Harrison Crabfeathers van Brian Bromberg. Die track, die een indrukwekkende muur van geluid presenteert en zeer spectaculair overkomt, leert ook de zeer goed gedefinieerde en krachtige laagweergave van de 727 kennen. De bas klinkt weergaloos. Het is wat Cyrill Hammer realisme noemt. Daaraan levert de 727 een fundamentele bijdrage, maar het ontstaan van realisme komt vaak vanwege een ideale combinatie tussen de bron, de versterking, de luidsprekers en de opname. Alle drie de systemen vormen een supermatch en spelen, samen met de 727, op een zeer hoog niveau.
De systemen zijn ook getuned om realistisch te klinken. Een onderdeel van dat realisme is de weergave van klank. Daarin blinkt de 727 ook uit. Luister naar de ‘Unvollendete’ van Schubert op ‘Traveling Light’ van trptk. De diepe en fraaie klank van de strijkers.
Er zijn talloze tracks beluisterd. Uiteindelijk klinkt het enorm gaaf. Het geluid heeft een enorme transparantie en doorzicht. Er is geen greintje scherpte en er heerst een enorme rust. Alle muziek krijgt een extra dimensie. Draai Let’s Get Loud van Jennifer Lopez, Shallow van Lady Gaga, Aint’No Sunshine van Buddy Guy en Tracy Chapman of Long van Carla Bley en er staat een contrastrijk en natuurlijk geluidsbeeld. Muziek luisteren doe je met een heel systeem. De 727 levert daarin een bijdrage. Met de juiste match kun je goede eigenschappen van een bron, voorversterker en luidsprekers nog beter accentueren. Er ontstaat dan synergie. Twee van de beluisterde systemen waren actief. Actieve luidsprekers bereiken vaak een hoger niveau van realisme. De 727 komt in zo’n systeem zeer goed tot uiting. Een medeluisteraar met een voorliefde voor jazz merkte op dat hij, vanwege het niveau van weergave, ook klassiek en pop zou kunnen gaan waarderen.
Epiloog
Aan het begin van deze review waren enkele onderzoeksvragen. Verlegt de 727 echt een grens? Zijn voorversterkers door de jaren heen wel echt beter geworden? Het punt is dat je zelden een audiocomponent vindt dat in alle eigenschappen uitblinkt. Er zijn voorversterkers van dertig jaar geleden die op een enkele eigenschap soms beter zijn dan veel huidige exemplaren. Er was toen een voorversterker die dynamisch best een streepje verder gaat dan de 727. Die versterker doet helaas weer niet helemaal waar de 727 in uitblinkt.
Ondergetekende zal hier niet pretenderen een ultiem antwoord te kunnen geven op de bovengenoemde vragen. Daar is verder onderzoek voor nodig en daar kom je dan vervolgens nog enige fikse uitdagingen in tegen. De kracht van de 727 zit bovenal, in de beleving van uw auteur, vooral in de klank, de fenomenale focussering in die 3D-ruimte, de detaillering en resolutie en het stukje realisme. Dat vind je niet snel als combinatie in andere voorversterkers. Versterkers zijn wellicht op sommige eigenschappen beter geworden, zijn op meerdere eigenschappen tegelijk beter geworden, maar de ideale voorversterker die echt op elke parameter veel beter scoort moet misschien nog bedacht worden of zou zomaar ergens kunnen bestaan.
Een collega, die schrijft in Amerikaanse en Engelse publicaties duidde recent iets waar ondergetekende ook mee bezig is. Dat we met veel hifi-systemen enorm afgedwaald zijn van livegeluid. De barre essentie van geluidsapparatuur is dat je zo dicht mogelijk bij livemuziek komt. Consumenten hebben vrijwel nooit een referentie naar live. Ze refereren naar een audio-apparaat of naar een kabeltje. De marketing treft hierin blaam. Daarin is het altijd de vraag hoe je iets kunt maken dat als een slagroomtaart in de bek van de consument past. Iets moet verkoopbaar zijn, ook als je het hele universum daarvoor moet verloochenen.
Toch kun je de consument ook opvoeden. Leren hoe akoestische livemuziek echt klinkt en producten en opnames maken die daar in de buurt komen. De Soulution 727 draagt daar ongetwijfeld aan bij. Tijdens de luistersessies met de drie systemen en goed bronmateriaal waren er momenten die ijzingwekkend dicht bij een livebeleving kwamen. Meer realisme en minder hifi.
Het is mogelijk om een relatie te leggen tussen de gebruikte techniek in de 727 en de prestaties. Er zijn zeer slimme technische oplossingen gekozen. Dat leidt tot evolutionaire verbeteringen. Bedrijven als Soulution balanceren op de grens van wat technisch mogelijk is. Laat het duidelijk zijn dat er vrijwel geen enkel audiocomponent is dat alles op topniveau goed doet. Het uitgangspunt is altijd de set die je bouwt. Daarin compenseer je door de keuze van de individuele apparaten.
Het eindresultaat is dan dat je je geluidsmatige doelstellingen bereikt. Dat vergt heel veel ervaring en staat loodrecht op hoe veel consumenten denken. Die gaan uit van individuele componenten, maar je moet op het niveau van de systeemsynergie denken met levensecht geluid als doel. De 727 heeft voor een enorme verrassing gezorgd. Het voegt echt toe aan de beleving en er is nachtenlang met immens plezier naar muziek geluisterd. Meer live en meer betrokkenheid. Dat maakt iets los en vraagt om zelfbeheersing. Nu op zoek naar een sponsor. Die kent u vast. Zo’n altruïstisch, aardig, op andermans welzijn gericht persoon die audiofiele doelen faciliteert.
Soulution
Soulution 727 line-only voorversterker | 65.000 euro
Soulution 727 Preamplifier Phono Option | 11.000 euro
Soulution 755 Phono-Preamplifier (2xMC, 1xMM) | 74.000 euro
soulution-audio.com | symphonyaudioimport.com
