Wie het afgelopen Dutch Audio Event in Veldhoven heeft bezocht, zal ongetwijfeld onder de indruk zijn geweest van het enorme aantal aanbieders. Niet zo vreemd wanneer op ruim 120 plekken verspreid over dat enorme complex kon worden genoten van het meest uiteenlopende wat op audiogebied wordt aangeboden. Van kleine, pure systemen aangestuurd door buizen, tot cost no object opstellingen waarbij the sky the limit is.
Click here for the English version
Binnen dit totaalaanbod neemt voormalig ICT-specialist Frederic Van den Poel ook ieder jaar een bijzondere plaats in. Tijdens deze editie stond in ruimte 59 zijn 432 EVO Master topmodel muziekserver te spelen. Samen met de indrukwekkend grote Amphion Krypton 3x luidsprekers en volbloed Vitus SS-025 versterker, waren de kwaliteiten voor iedereen waarneembaar. Tevens was het een bevestiging van mijn eerdere en recente eigen ervaringen met de nieuwste versie van de 432 EVO.
432 EVO
Laat ik deze test starten met de opmerking dat 432 EVO-oprichter en eigenaar Frederic Van den Poel één van de meest bijzondere mensen uit de branche is die ik ken. Naast prettig eigenwijs is hij ook bloedfanatiek als het om zijn producten gaat.Het gaat te ver om te zeggen dat deze zelf vervaardigde muziekservers zijn leven vormen (in zijn vrije tijd is hij namelijk ook veel buiten op zijn MTB), maar zodra hij er weer mee aan de slag gaat, rust hij niet voordat hij steeds verder en steeds beter het laatste restje kwaliteit uit zijn bedachte concept heeft geperst.
Het woord “weer” gebruik ik hier bewust, want techniek en ook inzichten veranderen voortdurend. Hierdoor worden alle 432 EVO muziek servers (de productlijn bestaat uit drie modellen) regelmatig geüpdatet.
Voor de kopers is het fijn dat veel van deze updates softwarematig zijn en deze groep daar ook van mee kan profiteren. Nog mooier is dat Frederic tegen een heel redelijke vergoeding ook de voorgaande EVO Master servers naar de laatste stand der techniek kan brengen. Door het voortschrijdend inzicht en hardware matige technische verbeteringen zijn er inmiddels zoveel kleine zaken verbeterd, dat ze bij elkaar een dermate grote stap vooruit vormen dat een nieuwe test volkomen gerechtvaardigd en misschien zelfs broodnodig is.
432 EVO Master
De 432 EVO productlijn bestaat buiten de hier besproken Master ook nog uit de Standard (een muziekserver op instapniveau voorzien van 2TB SSD-opslag en met interne rip-faciliteit), de HIGH-END en AEON. De HIGH-END en AEON zijn vergelijkbaar met de MASTER maar in plaats van de aparte, op maat gemaakte, hoogwaardige externe, drievoudige lineaire voeding, maken beide gebruik van twee Sbooster BOtW mk2 lineaire voedingen. Eén voor de server en één voor het dedicated USB-audio uitgangsbord en clock.
De AEON heeft een dedicated superclock (een apart bord), de HIGH-END daarentegen heeft een geïntegreerde clock op het dedicated USB-audio uitgangsbord. Wanneer we dan ten slotte doorschuiven naar de MASTER, ziet Frederic deze (uiteraard) als beste muziekserver in zijn klasse. Het in twee behuizingen opgedeelde apparaat is in een verzorgde, opvallend slanke en strakke look uitgevoerd, waarbij met name onderhuids ontzettend veel werk is verricht om er een super muziek server van te maken.
Voor de vier 432 EVO modellen wordt gebruikgemaakt van een aangepast realtime Linux-besturingssysteem, wat eindeloos is verfijnd en afgestemd door 432 EVO's eigenaar Frederic Van den Poel. Net als tijdens mijn test van 2021 bestaat het 432 EVO Master nog steeds uit twee gescheiden slimline behuizingen.
De eerste behuizing die de muziek server hardware huisvest, is herkenbaar aan de cd-gleuf aan de voorzijde waar direct achter een speciale Teac CD only drive is gemonteerd. Verder wordt er nog steeds gebruik gemaakt van een moderne, energiezuinige quad-core CPU met 8 GB RAM. Om de geweldige audioprestaties van de EVO Master te bereiken draaien de audiodecoders op een speciaal toegewezen CPU waarbij deze kern gevrijwaard wordt van andere processen. Deze speciale voor audio toegewezen kern draait op een aangepaste klokplanner die de kritieke audioprocessen niet 1000 keer per seconde onderbreekt.
Hierdoor wordt de jitter van de software aanzienlijk verlaagd omdat proceswisselingen fors worden geminimaliseerd. Als belangrijke finishing touch worden de gevoelige componenten ontkoppeld van het chassis en wordt zelfs aan het kleinste stukje interne bedrading, dezelfde fanatieke aandacht besteed.
Lineaire voeding
De andere behuizing bevat nog steeds de zeer uitgebreide voeding die is voorzien van drie ‘echte’ lineaire ringkern voedingstransformatoren die specifiek zijn afgestemd op het desbetreffende land. Hierdoor wordt deze gevrijwaard van hoorbare brom of andere stoorgeluiden alsook extra opwarming van de behuizing.
Het groepje kleinere transformatoren is tevens bijzonder effectief in het omgaan met snelle transiënten. Ze herstellen sneller van de huidige stroomvraag en zijn echt onafhankelijk. Dit heeft een opmerkelijk positief effect op de weergave en zorgt voor een zwartere achtergrond, elimineert vrijwel volledig ruis en zorgt voor minimale kruisbesmetting tussen de stroomingang en digitale circuits. Gehuisvest in een aangepaste behuizing die past bij de servereenheid, is het zowel volledig stil als genereert nagenoeg geen warmte.
Wat is er nieuw?
Voordat ik het theoretische deel afsluit met het benoemen van de wijzigingen ten opzichte van het 2021 model, is het goed om nogmaals te vermelden dat alle 432 EVO modellen en dus ook de Master, de gebruiker de vrijheid bieden om naast volledig Roon ook van een gratis Logitech Media Server aansturing gebruik te maken. Hierdoor zit niemand verplicht aan het dure Roon vast en kan naar eigen keuze van beide klankmatig verschillende werelden worden genoten. Wat de verschillen met mijn vorige test betreft, zijn deze volgens Frederic zo substantieel dat hij graag nog een keer zijn topmodel aan mij wilde laten horen.
We praten bij deze nieuwste versie over Master V3.1 en dat houdt in dat de volgende zaken zijn gewijzigd;
- Verbeterde SATA-kabel voor de SSD;
- 3D-geprint schild, dat de klok en het gevoelige USB-uitgangsbord van audiokwaliteit beschermt tegen de IT-onderdelen van het systeem;
- geheel nieuwe lineaire voeding voor de SSD, een interne module in het serverchassis, en deze verving ook het SATA-filter;
-verbeterde interne 380 Watt DC-DC PSU voor het moederbord met hoger vermogen, waarbij 432 EVO slechts een fractie van de module gebruikt. Ongeveer 10 Watt aan de 12V-ingang;
- het aantal filterinstellingen (15!) is nog verder uitgebreid met Archimago’s Extremus 0 t/m 3
Voorbereidingen
Om een eerlijk vergelijk te kunnen maken zou je eigenlijk over twee identieke 432 EVO muziek servers moeten beschikken. Eén in de oude configuratie en één voorzien van de nieuwe wijzingen. Maar helaas bleek dit door de aanhoudende vraag en bijna constante schaarste aan componenten geen optie. Gelukkig ben ik doorgaans goed in staat om geluidsindrukken te onthouden en kon het vergelijk bovendien ook nog wederom in mijn eigen ruimte en setup plaatsvinden. In deze test gaat het niet meer om het vergelijk met andere concurrerende servers, dat heb ik bij de originele test gedaan, als meer om de waar te nemen onderlinge verschillen. Daardoor is het wel belangrijk om de set en overige parameters zoveel mogelijk gelijk aan de test uit 2021 te houden.
Net als in dat jaar is daarom wederom van de uitmuntend goed bijpassende en opmerkelijk betaalbare uit Nederland afkomstige Tubulus Argentus versie 3 USB kabel gebruik gemaakt. Een prachtige kabel waarvan inmiddels versie 4 verkrijgbaar is. Maar Frederic heeft nog een extra verrassing en dat is dat hij in samenspraak met Tubulus ontwerper en eigenaar Aldwin Oomen ook het nieuwe topmodel Concentus heeft meegebracht. Hoewel ik zijdelings van enkele andere hier logerende top DAC’s gebruik heb gemaakt (MSB Premier DAC met Premier Director en Cary Audio DMS-650, 700 en 800), heb ik net als in 2021 weer voor het grootste deel mijn eigen Mola Mola Tambaqui DAC benut.
Ook qua ethernet wordt gebruik gemaakt van de fraaie SOtM sNG-10G netwerkswitch met dit keer in het vergelijk zowel de oude als geheel nieuwe sBooster voeding. Luidsprekers zijn de Master Contemporary C’s, terwijl de overige kabels net als in 2021 een cocktail zijn van Nirvana Audio (SX en PC+ powercords, SX-luidsprekerkabels), Essential Audio Tools (Current Conductor powercords), Kemp Elektroniks (Reference powercord) en AudioQuest (Fire interlink). Versterking is de referentie Zanden 6000 en het systeem staat zoals gewoonlijk opgesteld in mijn Finite Elemente Pagode Master Referencerack in de brede uitvoering.
Archimago (Extremus)
Wat heeft een dokter van beroep die als hobby een website heeft (Archimago’s Musings) waar hij objectieve metingen aan toestellen toont met filters of beter gezegd “upsampling recepten” te maken? Allereerst heeft de goede man het MQA-formaat ontkracht. Dat alleen is al geen sinicure maar hij heeft daarna ook nog eens filters ontwikkeld die beter zouden voldoen dan die MQA aanbiedt. Ook Frederic was zo’n beetje gelijktijdig met deze “MQA-ontkrachtingsoefening" bezig en vervolgens zijn mede daardoor de nieuwe extra keuzes ontstaan.
Mogelijkheden waardoor tevens de bestaande Archimago filters nog verder zijn verbeterd en uitgebreid. Alle 432 EVO's zijn af fabriek ingesteld op 24/192 met Archimago stage 2. In een recente review van The Absolute Sound vond Andrew Quint de bestaande filters van Archimago al erg goed. Maar deze nieuwe filtervarianten gaan nog veel verder dan dat. Vermeldenswaard is dat al deze filters een gratis update zijn voor alle 432 EVO klanten. Waarbij het mooie is dat je hier in tegenstelling tot verschillende concurrenten nog terug kunt gaan naar de vorige setting. Je zit dus nooit ergens definitief aan vast waardoor een bijzonder aangename maximale keuzevrijheid ontstaat. Archimago’s extremus filter (stage 0 t/m 3) zijn precies wat de naam al zegt. Deze vier standen bieden meer resolutie en helderheid dan ooit tevoren, maar als het bronmateriaal niet geweldig of al hard is, kunt u terugkeren naar de huidige Archimago-filters die onder alle omstandigheden uitstekend werken.
Luisteren
Nadat Frederic vertrekt en mij alleen laat met het dit keer volledig in zwart uitgevoerde duo (er is ook een zilverkleurige variant verkrijgbaar), daalt de rust neder. De apparaten werken in volledige stilte en alleen twee witte LED’s (er is geen display aanwezig) geven aan dat ze ingeschakeld staan.
Dan nu de hamvraag, is de 432 EVO Master in zijn 2023-versie hoorbaar anders en liefst beter dan de exemplaren die ik tijdens mijn test in 2021 heb beluisterd? Ja, daar kan ik volmondig en bevestigend op antwoorden. Hoewel er uiteraard wel veel raakvlakken bestaan en ook de nieuwste variant weer enorm veel verfijning, lucht en muzikale betrokkenheid biedt, weet de 2023-versie er het nodige aan toe te voegen.
Zo is er nog meer rust en stilte, is het laag op precies de juiste wijze net wat meer drukvol en robuust (zonder de oude definitie en doortekening deugden uit het oog te verliezen) en is er een bijzonder goedgekozen balans ontstaan tussen transparantie en lichtvoetigheid enerzijds en zeggingskracht en diepgang anderzijds.
De meest treffende omschrijving is denk ik wel om de 432 EVO Master de elektrostaat of magnetostaat onder de streamers te noemen. Alles is prachtig luchtig en transparant, je kunt heel diep in de muziek kijken en je daar helemaal in verdiepen. Toch blijft alles ook één mooi groots, vloeiend en “analoog” geheel en doordat er bovendien maar zeer weinig artefacten zijn, ontstaat er tevens opmerkelijk weinig luistermoeheid. Wat ook opvalt is dat de resolutie een stuk hoger is dan de vorige versie en voorzien van een nog realistischer presentatie.
Eveneens zeer interessant is de wisseling van de Tubulus Argentus versie 3 Dual Head USB kabel voor de nieuwe eveneens als Dual Head uitgevoerde topmodel Concentus. Deze brengt een rijker middengebied in combinatie met zelfs een nog hoger oplossend vermogen ten tonele. Enerzijds is dat een verbetering, maar na langer luisteren geef ik voor wat betreft de 432 EVO Master toch nog steeds de voorkeur aan de Argentus versie 3. Die is volstrekt naturel en past ook qua overig karakter het beste en vooral meest naadloos bij de EVO.
Muziekvoorbeelden
Om ook deze nieuwe generatie in de juiste context te kunnen plaatsen, ga ik voor het eerste muziekvoorbeeld wederom van start met het prachtige Up Close concert van Haevn. Een optreden wat tijdens de coronapandemie zonder publiek in de Nijmeegse Stadsschouwburg De Vereeniging is opgenomen en daardoor over een ongekend intense atmosfeer beschikt. Afgespeeld op de nieuwe EVO Master en met als DAC weer de beproefde Mola Mola Tambaqui, ben ik benieuwd wat komen gaat.
Hoewel ik de versie uit 2021 niet meer voorhanden heb, hoor ik toch vanaf de eerste akkoorden dat de 2023 variant in alles nog wat stappen verder gaat. Hoewel het zelfs voor een doorgewinterde recensent soms lastig is om bepaalde verschillen onder woorden te brengen. Kan ik wat ik hoor en ervaar het beste omschrijven als een hogere mate aan vanzelfsprekendheid. Alles ontstaat nog spontaner en meer uit het niets, de hoge informatiedichtheid heeft nog meer een duidelijke relatie met de zangstemmen, instrumenten en de prachtige akoestiek van De Vereeniging en je bent je nog minder bewust dat het hier om reproductie gaat. Ook de verschillende stappen van de Archimago’s extremus filterkeuzes zijn enorm goed waarneembaar. Waarbij ik zelfs de hoogste stap (stage 3) als beste ervaar.
In die stand is de weergave het meest soepel en verfijnd en is het hifi gevoel het verst op de achtergrond. En verder gaat het met zangeres Cassandra Wilson en stergitarist Fabrizio Sotti en hun single Another Country.
Een sfeervol samenspel waarbij de intimiteit zo hoog is dat ik onbewust mijn adem inhoud. Of wat te denken van het subliem opgenomen liveconcert uit alweer 2008 van Wende Snijders genaamd Chante! Hoewel er veel prachtig dynamisch wervelende nummers opstaan, kies ik vaak voor het indringende Nuttelozen van de nacht. Zeker bij dit soort superieure opnames kan de 432 EVO Master al zijn troeven uitspelen.
Grootse, maar moeiteloos weergegeven dynamische contrasten. Een zeer hoge mate aan verfijning en transparantie, volledig naturel klankkleuren en een zeggingskracht en 3D-stereobeeld die pijlsnel aantonen dat een muziekserver vaak nog belangrijker is dan de DAC!
Conclusie
Met de 2023-generatie van de gelauwerde 432 EVO Master muziekserver is ontwerper Frederic Van den Poel erin geslaagd om zijn toch al weldoordachte en consistent werkende concept nog verder te verfijnen. Nee, het is niet een compleet ander geluid en dat zou ook helemaal niet goed zijn; de 2021-versie was al prachtig. Wat de 2023-variant nog toe weet te voegen is het goede bestaande nog verder verbeteren, terwijl ook alle andere aspecten nog een heel niveau beter zijn geworden.
Is dit dan de beste muziekserver op de markt? Nee dat (nog) niet. Want zoals het gaat in het leven zijn er nog veel meer smaken en wat de één geweldig vindt, heeft toch minder de voorkeur van de ander. Dus naast de 432 EVO Master zijn er ook sterke concurrenten van Aurender, Grimm, Naim, Linn, Taiko, Pink Faun en nog een aantal grootheden. Allemaal met hun eigen pakket aan aantrekkelijke mogelijkheden en weergavekwaliteiten en ook allemaal uniek in hun eigen soort.
Voor wat de EVO Master betreft zit deze dicht tegen de “gewichtloze” kwaliteit aan van elektrostatische of magnetostatische luidsprekers. Het is dus allesbehalve een zware, aangezette of overdreven weergave, wat hem ook binnen het bovengenoemde sterke spelersveld tot een uniek aanbod maakt.
432 EVO Master
14.500 euro in zilver en zwart | www.432evo.be
