Het is iets meer dan een jaar geleden dat mijn review van de G-Serie MC elementen van SkyAnalog op deze pagina verscheen. Jack Leung, de hoofdontwerper en eindbaas van SkyAnalog (zelf schrijven ze trouwens Skyanalog) had zich wat mij betreft geen beter debuut van zijn eigen merk kunnen wensen, want ik kon de elementen in de G-Serie in muzikaal en technisch opzicht eigenlijk geen enkele fout aanrekenen. Het enige voorbehoud dat ik plaatste was dat ik de instapprijs van de serie relatief hoog vond. De G-Serie begon toen precies 1 euro ten zuiden van 1000 euro en inmiddels hebben hogere materiaal- en transportprijzen zelfs een – overigens relatief bescheiden – prijsstijging veroorzaakt. Mijn 'bezwaar' zou dus nog steeds van toepassing zijn, ware het niet dat SkyAnalog ons dit voorjaar verraste met de P-Serie. Die positioneert zich duidelijk ónder de G-Serie en omvat twee modellen; de P-1 en de P-2. Gezien mijn zeer positieve ervaringen met de G-Serie hoefde ik niet lang na te denken toen ik de vraag kreeg of ik de P-Serie ook eens aan de tand wilde voelen.
SkyAnalog P-Serie Techniek
De twee modellen in de SkyAnalog P-Serie hebben dezelfde body en dezelfde kleur, dus je moet op de zijkant van het element kijken (of naar het binnenwerk, maar zometeen méér daarover) om te zien met welke van de twee je te maken hebt. De lijst van features is redelijk indrukwekkend, hoewel er net als bij de G-Serie niet voor de meest innovatieve technische oplossingen gekozen is. Sterker nog, ik zou het technische deel van die review hier grotendeels kunnen overnemen. Jack Leung zet met de P-Serie andermaal in op een vlekkeloze afwerking en zo nauwkeurig mogelijke fabricage, wat ik een jaar geleden ook al een belangrijk pluspunt vond.
Van de drie elementen in de G-serie die ik thuisgestuurd kreeg waren de cantilevers werkelijk perfect recht uitgelijnd, en de P-Serie sluit op dat punt eveneens geen compromissen. De lagere prijsstelling wordt onder meer bereikt door een minder zware body te gebruiken, die overigens nog steeds via een CNC-proces uit één blok massief aluminium worden gefreesd. Maar waar de G-Serie een gesloten body met een rechte onderkant had moet de P-Serie het doen met een body die aan de onderzijde open is. Dat is qua assemblage een stuk goedkoper – maar levert theoretisch óók een klein compromis op in de demping van ongewenste resonanties.
Ook de ‘wangen’ van het element, waar overigens nog steeds getapte schroefgaten in zitten voor een simpele montage in de headshell, zijn minder massief dan die van de G-Serie, en dat zie je terug in het gewicht: 8,9 gram voor de P-Serie tegen 10 gram voor de G-Serie. Dat lijkt weinig, maar in de wereld van de groefspeurneuzen (zoals mijn gewaardeerde oud-collega Kilian Bakker ze nog steeds pleegt te noemen) kan zelfs het kleinste verschil duidelijk hoorbare gevolgen hebben. Zoals bij de G-Serie, waarbij per saldo alleen het materiaal van de cantilever verschilt. De SkyAnalog P1 en de P2 hebben beide een cantilever van boron, met aan het eind een naakte diamant met een Super Linear Contact profiel van 5 x 150 µm. In mijn review van de G-Serie noemde ik dat een Shibata-variant, maar eigenlijk is het meer een hyper-ellips. Het resultaat is echter vrijwel hetzelfde: een zeer smal aftast-oppervlak dat over een grote ‘diepte’ de groefwand leest. Dat zorgt er in theorie ook voor dat het element gevoeliger is voor vuiltjes en beschadigingen van de groefwand, maar dat bleek in de praktijk best mee te vallen. Beide elementen verlangen volgens de fabrikant een nominale naalddruk van 1,8 gram.
Als we dieper in de specificaties duiken vinden we de drie belangrijkste verschillen tussen de SkyAnalog P-1 en P-2. Om te beginnen heeft de P-1 een iets hogere statische compliantie dan de P-2, namelijk 12 µm/mN versus 10 µm/mN. Beide uitstekend geschikt voor moderne, middelzware armen, maar de P-2 is dus een heel klein beetje ‘stugger’, wat in dezelfde arm en headshell dus een minimaal verschil qua armresonantie en dus laagweergave gaat opleveren. De P-1 heeft met 6 Ohm ook een iets hogere inwendige weerstand dan de P-2 (5 Ohm), wat merkwaardigerwijze dan weer niet tot uitdrukking komt in de gespecificeerde ‘optimale’ afsluitweerstand van 100–220 Ohm voor de P-1 versus 200–470 Ohm voor de P-2.
De opgegeven waardes liggen dus hoger dan de vuistregel dat de afsluitweerstand (ongeveer) een factor tien hoger moet zijn dan de inwendige weerstand. Bezitters van MC elementen experimenteren daar echter al decennialang mee en velen prefereren een wat hogere afsluitweerstand omdat dat net iets meer ‘schwung' aan de weergave geeft. Ik vermoed daarom ook dat deze specificatie van SkyAnalog eerder gebaseerd is op gehoormatige ervaringen dan op metingen. Wanneer je een MC phonotrap hebt waarbij de je de afsluitweerstand nauwkeurig kunt instellen gaat dat trouwens geen noemenswaardige klankmatige verschillen opleveren, maar aan mijn PhonoDude buizenvoortrap met vaste Step Up trafo’s zal de P-1 in de praktijk misschien nét een streepje levendiger spelen dan de P-2, en hetzelfde geldt voor MC-phonotrappen met een actieve pre-pre en een vaste afsluitweerstand. Verschillen van dag en nacht gaan dat overigens beslist niet zijn.
De P-1 heeft vervolgens ook een iets hogere uitgangsspanning dan de P-2; 0,4 mV versus 0,35 mV bij een aftastsnelheid van 3,54 cm/s. Aangezien de daadwerkelijke aftastsnelheid rond de 5 cm/s ligt komt de uitgangsspanning bij beide elementen op of rond een gezonde 0,5 mV uit. Dat garandeert een uitstekende signaal/ruis verhouding omdat je phonotrap geen enorme gain hoeft te hebben. Het belangrijkste verschil is echter, en dat maakt de P-2 in feite uniek in de serie, dat de P-2 een ‘pure iron square’ spoeldrager heeft, terwijl de P-1 net als de G-Serie is uitgerust met een ‘pure iron cross’ spoeldrager. In de P-1 heeft die dus de vorm van een kruis, waarbij de minder dan haardunne koperdraadjes om de ‘armen’ van dat kruis zijn gewikkeld, terwijl de spoeldrager in de P-2 vierkant is en de spoelen elkaar kruisen.
Beide constructies worden veelvuldig door verschillende fabrikanten gebruikt en de één is niet béter dan de ander – al zullen fabrikanten natuurlijk zeggen van wél. Maar mogelijk levert het bepaalde klankmatige verschillen op die we al dan niet als prettiger kunnen ervaren. De pudding proef je door ervan te eten, vrij vertaald uit het Engels, dus niet langer getreuzeld: het is tijd geworden om te gaan…
Luisteren naar de SkyAnalog P-1
Importeur City Audio trade was zo vriendelijk om de elementen de gespecificeerde 30 uur voor me in te spelen. Normaal vind ik het leuk om te horen hoe een element zich gedurende die cruciale eerste 90 plaatkanten ontwikkelt, maar daar had ik vanwege een agenda vol deadlines en de naderende zomervakantie geen tijd voor. Ik kon dus meteen aan de slag. De installatie van het SkyAnalog P-1 element was betrekkelijk eenvoudig. Omdat ik onlangs een spacer tussen mijn Holistic Audio element en mijn Audio Technica headshell had gezet hoefde ik de VTA niet bij te stellen voor de SkyAnalog P-1, en de montage in mijn Jelco HS-25 reserve-headshell met AudioQuest cartridge-leads was een makkie dankzij de getapte gaten in de body van de P-1. De cantilever is weliswaar heel dun en donker van kleur, maar hij was voldoende zichtbaar op mijn Dr. Feickert MkII Protractor. Ik koos net als bij de G-Serie destijds voor de Bärwald geometrie, en omdat de cantilever perfect recht was gemonteerd kon ik in principe de fouthoek instellen door de body van het element uit te lijnen met het grid op de protractor. Uiteraard heb ik ook nog gekeken of de cantilever dan ook daadwerkelijk recht stond, maar die moeite had ik me kunnen besparen.
Een groot aantal albums passeerde de revue, waarbij de SkyAnalog P-1 zich al snel ontpopte als een alleseter met een behoorlijke dosis speelplezier. De weergave was dynamisch en ruimtelijk, transparant en gedetailleerd (hoewel geen enkel moment te schel). Er was een hele mooie tonale balans met voor de prijs verrassend veel autoriteit in het lagere middengebied en het laag, terwijl het hoog fris en open klonk zonder door te schieten in een zinloze zoektocht naar meer resolutie.
Een direct vergelijk met andere elementen was helaas niet mogelijk omdat ik momenteel geen alternatieven in deze prijsklasse bij de hand heb. Maar als ik er uit het hoofd een gooi naar moest doen dan zou ik het wel aandurven om de SkyAnalog P-1 minstens op gelijke hoogte te zetten met de ongeveer even dure Audio Technica AT-33EV, die in mijn herinnering net wat ruimtelijker klonk maar ook wat minder neutraal (als in: wat warmer), en met de Hana EL, die – voor zover mijn geheugen te vertrouwen is – wat meer in het klankmatige verlengde van de SkyAnalog lag, maar minder verfijnd klonk. Pin me er echter niet op vast, de klankmatige eigenschappen verschillen sowieso per setup en zoals ik al zei heb ik ze niet 1 op 1 met elkaar vergeleken.
Beide genoemde alternatieven bieden echter nadrukkelijk niet de features die de P-1 misschien wel tot hét analoge koopje van dit moment maken: een body uit massief aluminium, en een cantilever van boron met een ‘nude diamond’ Super Fine Line naaldprofiel.
Luisteren naar de SkyAnalog P-2
Na twee weekjes met stijgende verbazing en vreugde naar de P-1 te hebben geluisterd was het de beurt aan de P-2. De montage en de instelling waren binnen een half uur gepiept, mede dankzij de opnieuw perfect uitgelijnde cantilever. Ik benadruk dat nog maar eens, omdat ik het bij andere ‘kleinere’ merken helaas wel eens anders heb gezien. Een opmerkelijk feitje was overigens dat de kleurcodering van de aansluitpinnen achterop op de P-2 gespiegeld was ten opzichte van die op de P-1 (en alle leden van de G-Serie).
Dat heeft volgens de importeur te maken met de Pure Iron Square spoel-constructie, het is dus geen exemplarische vergissing. Ik noem dit dan ook uitsluitend als aandachtspuntje voor upgraders die van de P-1 doorgroeien naar de P-2. Zij moeten dus niet klakkeloos de cartridge-leads overzetten zoals ze aan de P-1 zaten, want dan draaien ze het linker en rechter kanaal om.
De SkyAnalog P2 is op het moment van schrijven 300 euro duurder dan de P-1 en biedt op papier relatief weinig verschillen. Dat maakt het eindoordeel misschien wat lastiger, maar hier gaat het over hoe hij klinkt ten opzichte van de P-1. Het eerste woord dat tijdens de inleidende beluisteringen in me opkwam was ‘verfijnder’. De P-2 klonk door zijn iets lagere output minimaal zachter, maar toen ik dat gecompenseerd had met een dB-meter was hij alsnog iets meer laid-back in zijn presentatie. Niet minder dynamisch, maar zelfverzekerder.Ook had de weergave van de lage tonen meer kracht en contour, en was de ruimtelijkheid wat groter. Geen dramatische verschillen, maar op dit niveau wel degelijk significant. Stemmen hadden ook iets meer ‘borst’ en waren daardoor levensechter. Al met al zou ik de SkyAnalog P-2 de meer ‘voorname’ of ‘audiofiele’ van de twee willen noemen.
Tijdens de definitieve, vergelijkende luistersessies met beide SkyAnalog elementen koos ik twee albums die ik zéér goed ken om het pleit te beslechten: de heerlijk zweverige ‘downtempo’ van Island People op hun eerste, gelijknamige album (Raster R-M 174), en de eindelijk (!) op vinyl uitgebrachte remaster van Laurie Anderson’s - door Brian Eno geproduceerde - meesterwerk Bright Red, een prachtige persing op rood vinyl door ‘ons’ Haarlemse label MusicOnVinyl (MOVLP2539). Het beeld dat de SkyAnalog P-1 eerder had laten horen bleef prachtig overeind. Kleurrijk en dynamisch, ruimtelijk en soepel, en met zeer veel speelplezier.
De bubbel van weidse ambient met putdiep laag van Island People ‘hing’ geloofwaardig in mijn luisterruimte en de P-1 liet meer muziek horen dan ik in deze prijsklasse gewend ben. De schitterende muziek van Laurie Anderson veranderde in een spannend hoorspel waarin ik me met plezier liet meevoeren. De vele laagjes-achter-laagjes die Eno in zijn productie heeft gestopt waren goed hoorbaar, met een mate van transparantie die eveneens niet gebruikelijk is in deze prijsklasse. De SkyAnalog P-2 liet bij Island People meer detail in het laag horen, en strooide nog guller met ruimtelijke details, waarin het hoog een fractie ‘goudkleuriger' was dan bij de P-1. Bij Laurie Anderson was het vooral de toegenomen klankkleur in haar uit duizenden herkenbare stem die het meeste indruk maakte. Haar ongelooflijk nauwkeurige dictie en ritmiek dwongen meer respect af, maar ook de briljante verrichtingen van Eno als producer konden mij vanuit mijn achtergrond als geluidstechnicus nóg meer bekoren.
De hamvraag is natuurlijk hoe de P-2 zich verhoudt tot de G-1 uit de duurdere serie. Ook aan dát vergelijk waag ik me liever niet, omdat ik ze daarvoor 1 op 1 met elkaar had moeten vergelijken, maar ik durf met mijn aantekeningen van de vorige review bij de hand wél te zeggen dat de P-2 weliswaar aardig in de buurt komt, en ook absoluut de klankmatige genen van SkyAnalog in zich draagt, maar desondanks géén ‘poor-man’s G-1’ is.
Concluderend
Bij het opmaken van de eindafrekening van de G-Serie worstelde ik ook al met de vraag wat er leidend moet zijn bij de conclusie. Daar verschilden alleen de cantilevers, en bij de hier geteste P-Serie zijn de onderlinge verschillen niet veel groter. Als ‘het’ hem niet overduidelijk in de constructie zit, dan moet het klankmatige resultaat leidend zijn. En zo heb ik het bij de P-serie dus óók aangepakt.
Op papier bieden de SkyAnalog P-1 en de SkyAnalog P-2 ongeveer dezelfde – indrukwekkende – features en specificaties, maar klankmatig is er wel een duidelijk onderscheid. De P-2 is onder de streep gewoon de beste van de twee, met een verfijndere weergave, beter laag, nog iets meer ruimtelijkheid en een mooiere klank van stemmen. Hij heeft in zijn prijsklasse weliswaar een aantal geduchte concurrenten, maar zal zich daartegen goed staande weten te houden.
Als we het over de prijs-kwaliteitverhouding hebben dan wint de P-1 echter met enige voorsprong, en daar verdient hij dan ook de volle score van 5 sterren mee. Ik ken op dit moment namelijk geen element in deze prijsklasse dat op papier deze specificaties biedt en ze in de praktijk zó overtuigend waarmaakt. Welke het beste bij de wensen van de lezer dezes past laat ik graag in het midden. Ik zou dat met een knipoog willen samenvatten met ‘zoek dat lekker zelf maar uit’. Oftewel: als je in de markt bent voor een nieuw element in de prijsklasse van de P-1 of de P-2, neem dan zéker ook contact op met een dealer van SkyAnalog en vraag om een demo. De analoge wereld kan wat mij betreft weer twee dikke aanraders bijschrijven.
SkyAnalog P-1
549 euro | cityaudiotrade.com
Beoordeling 5 / 5
SkyAnalog P-2
849 euro | cityaudiotrade.com
Beoordeling 4.5 / 5
