Toen we de Paradigm Founder 100F beluisterden, waren we enorm onder de indruk. Een echt topmodel? Jawel, maar niettemin toch niet het échte vlaggenschip in de nieuwe luidsprekerlijn. Die rol is weggelegd voor de 120H, een nog grotere vloerstaander die op een belangrijk punt afwijkt van de andere Founders. Én van de meeste andere luidsprekers. De Founder 120H heeft een ingebouwde subwoofer, bijgestaan door de gebruiksvriendelijke ARC-kamercorrectie die je ook bij Anthem terugvindt.
Paradigm
Er zijn veel luidsprekers op de markt. Het aanbod is divers, gaande van nostalgische ontwerpen die teren op de ervaring uit de gouden jaren van hifi tot vooruitstrevende designs die de nieuwste kennis over space age-materialen en akoestiek bundelen. Het streefdoel is meestal een weergever creëren die zo goed mogelijk muziek speelt, en dat volgens de filosofie van de ontwerpers. Wat die ook mag zijn.
Wat we interessant vonden toen Paradigm zijn Founder-lijn twee jaar geleden presenteerde, is dat de Canadezen meteen begonnen over de ruimte waarin luidsprekers zouden terechtkomen. Volgens het bedrijf zijn woonkamers tegenwoordig anders ingericht dan vroeger en vereist dat de nodige aanpassingen bij speakerontwerpen. Uiteraard zijn ook andere merken daar mee bezig en heeft Paradigm wel meer te vertellen, maar die nadruk op kamereigenschappen vonden we wel opmerkelijk. De ruimte waarin je luistert heeft nu eenmaal een grote impact op wat je hoort. Het lijkt ons wel slim dat je daar ook mee bezig bent als je een nieuw speakerontwerp uittekent.
De microfoon voor de ARC-kamercorrectie, waarover later meer
De Founder-lijn omvat best veel luidsprekermodellen. Omdat Paradigm zowel op surroundliefhebbers als muzieklovers mikt, worden er naast vloerstaanders en een boekenplankmodel ook een centerspeaker en een LCR-model aangeboden. Ze dragen allemaal na hun modelnummer de letter ‘F’.
De luidspreker die we hier bekijken staat daar allemaal boven en heet de Founder 120H. Met een ‘H’ dus aan het einde, een verwijzing naar ‘hybride’. Neen, met een nieuw autotype heeft het niets te maken. Hybride staat hier voor deels passief, deels actief. Je sluit hem aan op je versterker, zoals gebruikelijk, maar ook aan een stopcontact. Dat is nodig om de ingebouwde subwoofer te voeden. Net zoals bijvoorbeeld de Triton-reeks van GoldenEar ondersteunt de Founder 120H het midden en het hoog met bassen die de luidspreker zelf verstrekt. Paradigm gaat echter nog een stapje verder dan de concurrentie door ARC-kamercorrectie in te bouwen. En dat is pas echt slim als je het ons vraagt.
Geometrisch feestje
Paradigm wijkt met de Founder-lijn af van de klassieke zuilspeakervorm. En het is best wel bijzonder wat de Canadezen hier uitspoken. De Founder 120H is ‘anders’, maar probeert geen wilde, organische designuitspatting van het genre Vivid Audio of iets futuristisch van Focal te zijn. De uitstraling is heel solide en hoekig, wat vooral komt door de grote en brede basis bij deze 120H. Dat is toch wat anders dan bij de Founder 80F en de 120F, die precies dezelfde vorm maar kleinere dimensies bezitten.
Logisch, want er zit wat meer elektronica en een naar onder gerichte woofer in de kast van deze grote kerel. Bijna 42 kg zwaar, dat kan tellen. We vinden de Founder 120H’s toch wel een kloeke aanwezigheid in de testruimte.
De zijflanken uit twee vlakken met hun diagonale scheidingslijn en de achterkant die bovenaan smaller wordt bezorgen de speaker zelfs een licht piramidegevoel. En als we je vertellen dat hoewel de basis rechthoekig is, de bovenkant een zeshoek vormt? Je snapt dat Paradigm inderdaad het qua design wat anders heeft aangepakt.
We vinden de speaker trouwens wel boeiend om naar te kijken. En even interessant is wat de ontwerpers deden met de binnenkant. De vorm van de Founder 120H en de interne indeling bieden immers wel wat akoestische voordelen, onder meer qua het tegengaan van staande golven in de kast.
Over de afwerking van de Founder 120H zijn we eveneens heel tevreden. Het houtwerk is dik in orde en de metalen voorzijde is bijzonder verzorgd. De drivers zijn visuele aandachttrekkers geworden, onder meer door de diepe waveguide waarin de tweeter zit en het kunstige maar uitgekiende gaatjespatroon dat over de midrange-driver ligt. Rond elke zwarte driver ligt een metaalkleurige chamfer of afschuining, waardoor je in een zonnige kamer een glimmende ring rond de vijf units ziet. Een klein maar verfijnd elementje.
De 120H is net zoals de andere Founders in vier uitvoeringen beschikbaar. Naast de prachtige walnooteditie die wij op bezoek kregen, kun je de speakers krijgen in pianozwart, een zwarte walnoot (die dus mat is) of een ‘midnight cherry’.
Techniek uit de Persona
De Founder 120H is een kloeke 3-wegsluidspreker. Dat moet ook wel: het geheel bevat vijf drivers en natuurlijk een versterker van 1.000 Watt (RMS) die de drie 8-inch woofers aanstuurt. De 6-inch midrange-driver is diegene die bedekt is met de opmerkelijke Perforated Phase-Aligning-lens waar we al naar verwezen. Dit is een element dat neerdruppelde van de nog hogere Persona-lijn, onder meer bekend vanwege de uitgebreide personalisatie-opties qua kleur.
Zowel deze midrange-driver als de drie grote woofers zijn in de voorkant of baffle zwevend opgehangen, om de doorgave van trillingen naar de kast te verkleinen. De tweeter ten slotte, is een 1-inch dome die diep in een waveguide is gemonteerd. Ook hier is er zo’n PPA-lens voorzien, maar dat valt minder op. Een voordeel van de hybride aanpak: de Founder 120H is met een gevoeligheid van 92 dB makkelijk aan te sturen.
ARC Genesis
Paradigm besloot het krachtige actieve gedeelte aan te vullen met een kamercorrectiefunctie. Een wijze zet, lijkt ons. Net de lage bastonen kunnen immers door staande golven of kamermode worden versterkt. Dat ondermijnt op zijn beurt het detail in het midden- of hoogbereik, en kan ook zaken als beeldvorming en timing aantasten. Het blijft wel een optionele functie; je kunt de Founder 120H’s ook zonder kamercorrectie gebruiken.
De Canadese fabrikant moest niet lang zoeken naar geschikte software. Paradigm is nu eenmaal deel van dezelfde groep als Martin Logan en Anthem, en die laatste sleutelt al jaren aan ARC. Dit is een kamercorrectiesysteem gebaseerd een samenwerking met het prestigieuze NRC van Canada – kort door de bocht de tegenhanger van het Nederlandse NWO of Fraunhofer in Duitsland. Een van de zaken waar deze overheidsorganisatie zich op richt is akoestisch onderzoek, onder meer in een indrukwekkend lab in Ottowa.
Om de ARC-kamercorrectie toe te passen, moet je eerst je kamer akoestisch meten. Niet schrikken bij het woord ‘meten’. Waar met name met Dirac (Zweedse software die meerdere merken gebruiken) inderdaad wat voorzichtigheid en tijd vereist is, is dat hier niet het geval. ARC Genesis is heel gebruiksvriendelijk.
ARC kennen we persoonlijk al langer, omdat de software aanwezig is op Anthem-toestellen zoals de STR-stereoversterker of subwoofers van het merk die we ooit getest hebben. De versie die met de Founder 120H werkt is de nieuwste Genesis-generatie.
Vergeleken met bijvoorbeeld het inregelen van een AV-receiver verloop het meten bij de grote Paradigms wat anders. Vooral als het gaat om wat je nodig hebt. Als je meet met behulp van een laptop (Windows / macOS) loopt er een USB-kabel naar de achterzijde van één van de speakers én een USB-kabel naar de meegeleverde microfoon. Het is echt heel positief dat de fabrikant een zeer degelijk en flexibel statief plus een betere USB-meetmicrofoon mee in de doos stopt. Het is niet zo’n klein puckje zoals bij menige AV-receiver.
Je richt deze microfoon tijdens het meten op het plafond. En dat op minimaal vijf locaties in de kamer, te beginnen bij de plaats waar je luistert in de sofa. Het uiteinde van de microfoon moet zich op oorhoogte bevinden, dat is cruciaal bij ARC. Weer in tegenstelling tot Dirac is elke meting heel kort. Tien seconden max.
Een volledige meting uitvoeren doe je daardoor heel snel. Dat komt omdat ARC het meten, corrigeren en uploaden van data naar de speaker grotendeels automatiseert. Dat was bij ARC altijd het geval, nieuw bij de Genesis-versie is dat je optioneel wel zelf de doelcurve kunt aanpassen. Je kunt trouwens ook via een mobiele app ARC meten, maar dat hebben we niet gedaan. Als we een laatste keer vergelijken met Dirac dan zijn we met die automatische modus van ARC best wel tevreden. De aangepaste curves die Dirac oplevert moet je bijna altijd wel handmatig aanpassen, hier is niet per se het geval. Het kan wel, als je dat wenst.
ARC Genesis biedt trouwens iets heel uniek. Naast de klassieke kamermeting die je uitvoert als de luidsprekers op hun vaste plek geparkeerd staan, kun je een Quick Measure uitvoeren. Na een eerste snelle meetbeurt gaat ARC op de laptop over op een continue modus. Je kunt dan de luidsprekers telkens verplaatsen en ‘live’ ontdekken wat akoestisch de beste plaatsing is. Uiteraard is Quick Measure enkel echt nuttig als je de ruimte hebt en je niet per se die grote Founders op een bepaalde positie hoeft te plaatsen. Deze functie hebben we niet getest, want we wonen helaas niet in een grote loft of villa.
Meesters van coherentie en timing
We hebben eerst een tijdje geluisterd naar de 120H’s zonder ARC in te regelen. Dat klonk al verrassend evenwichtig en gecontroleerd, karaktertrekken die ook al bij de ‘kleinere’ 100F te bespeuren waren. Onterecht hadden we verwacht dat dit topmodel met z’n subwoofers in het laag misschien té fors uit de hoek zou komen. Heel stereotiep, dan hadden we ook onterecht gedacht toen we de Triton Reference te horen kregen. Ook bij deze Paradigm is dat niet het geval.
De volgende stap was dan toch de speakers te kalibreren voor onze testruimte. Echt lang duurt dat niet: we waren klaar in zes minuten, van start tot einde. Dat komt onder meer omdat ARC Genesis relatief korte testtonen afspeelt en de berekening van de gecorrigeerde curve gewoon op je laptop plaatsvindt. Hoewel het wel kan, besluiten we de target-curve te behouden die Paradigm voorstelt. Als je wenst, kun je wel de doelcurve aanpassen naar eigen smaak. Dan ben je natuurlijk mogelijk langer bezig.
De impact van de ARC-correctie is immens als we daarna een playlist van elektronische muziek afspelen. Nicolas Jaar, Rival Consoles en Röyskopp komen langs, waarbij we noteren dat bassbeats afgelijnder en beter gedefineerd zijn dan voorheen. De tracks liggen over onze schouders als een warme deken, kamervullend op een manier die doet denken aan een echt auditorium.
Bij ‘Time Goes’ van het Nederlandse Weval en ‘Voi_Doi’ van Apparat valt het ons ook echt op hoe die duidelijke positionering van lage tonen meer helderheid schenkt aan hogere frequenties. Dat komt ook de plaatsing van instrumenten en vocals ten goede. Sascha Ring's stem bij de Apparat-track zweeft hoger in de lucht, met af en toe samples die op verrassende wijze ver buiten de luidsprekers weerklinken. De akoestische software tilt de Founder 120H zo echt naar een heel hoog niveau.
De jonge Belg Tamino creëert heel intimistische en originele popmuziek met Arabische invloeden. De liedjes op ‘Amir’ zijn bovendien goed geproducet, heel sfeervol, en met veel aandacht voor de zanglijn die soms hele hoge noten haalt. Dat is bijvoorbeeld het geval bij ‘Sun May Shine’ (ALAC cd-kwaliteit), een nummer dat echt betoverend mooi en groots door de Paradigms wordt weergegeven. Het interessante is dat wat we hier nog altijd het karakter van de gebruikte Hegel H590-versterker horen doorklinken. Dat maakt deze semi-actieve luidsprekers net weer anders dan de alles-in-één-oplossing met veel DSP-techniek die de KEF LS60 Wireless is. Je luistert bij die Britten echt naar de KEF-sound. Bij de Paradigms spelen bronnen en versterking nog altijd een hoorbare rol.
We maken even die vergelijking omdat we zowel de KEF als de Paradigm op hetzelfde moment op bezoek kregen – weliswaar in andere kamers opgesteld. Het zijn ook wel heel andere concepten. De LS60 Wireless is meer een kant-en-klaar muzieksysteem, de Paradigms passen in een muzieksysteem dat je zelf samenstelt.
Wat ons vooral aanspreekt bij deze potige Founder 120H’s is dat ze (mét ARC) controle en een betere timing laten samengaan met fraaie (ultra)basprestaties. Op dat laatste vlak bieden de Paradigm-vloerstaanders iets dat conventionele passieve vloerstaanders moeilijker kunnen evenaren. Tenzij je gaat voor een groot exemplaar of een zuilenpaar aanvult met een subwoofer – en die dan nog goed ingeregeld krijgt.
De controle is dan weer een godsgeschenk om iets als de heftige bluespunk van ‘Taking me Back’ van Jack White (ALAC 96/24) op een volwaardige hifi-wijze neer te zetten. Maar ook de fijnzinnige, weelderige opvoering van de Brandenburg Concertos door het Akademie für alte Musik die begin dit jaar onze aandacht trok rolt op magnifieke wijze uit de speakers. Ook een plus aan deze semi-active aanpak: als we het volume beperkt houden, klinken de hoorns nog altijd heel vol en levensecht.
We dwalen even weg van het hifi-terrein als we het vermogen van deze Canadezen om een hele dikke sound te produceren uitproberen met filmcontent die via optische kabel aan de Hegel wordt aangeleverd. Onder meer dat mysterieuze thema van The Mandelorian gecomponeerd door Ludwig Göransson heeft een heel driedimensioneel karakter. Goedgekeurd.
Conclusie
We vonden de passieve Founder 100F al een heel goede speaker, onder meer dankzij de moderne blik die gehanteerd werd tijdens het ontwerpen. Dat geldt nog meer voor deze grote Founder 120H’s, die dankzij de ingebouwde subwoofers en de cruciale ARC-kamerkalibratie nog meer perfecte allrounders zijn. Interessant is ook dat deze Paradigms deze zaken op het einde van de keten aanbrengen, waardoor je deze handige zaken kunt combineren met bijvoorbeeld oudere of traditionelere hifi-apparatuur.
De voornaamste bedenking die we maken betreft het formaat en prijs. Het was leuk geweest als Paradigm een hybride versie op maat van de 100F had kunnen bouwen. De 120H is nu eenmaal een forser ding. Toch zal het niet snel overkill zijn in een kleinere ruimte, net omdat ARC de basprestaties aan de kamer aanpast.
Paradigm Founder 120H
4.799 euro per stuk | www.paradigm.com
Beoordeling 4,5 op 5
