Sonnet Digital Audio bestaat uit een team met een lange historie in het ontwerpen en vervaardigen van digitale en analoge audioproducten, waarbij akoestische toepassingen al dateren van 1989. Cees Ruijtenberg is de ontwerper en bedenker van al het fraais dat hij door Lion Kwaaijtaal in Nederland laat vervaardigen. Het eerste model is de Morpheus digitaal-naar-analoog converter, die we hier op de testbank leggen.

Intro: de DAC

Vele wegen leiden naar Rome, ook op digitaal gebied. Wie voor elke digitale bron en elke bestandssoort dezelfde DAC wil gebruiken is op zoek naar het Zwitserse zakmes met zijn vele tools. Het is echter niet ondenkbaar dat de aankoop tot een lichte teleurstelling zal leiden, want net zo goed als de schroevendraaier van het zakmes niet op kan tegen een volwassen model  zal ook de universele DAC het af moeten leggen tegen een product dat misschien wel minder soorten ingangen heeft en minder verschillende signalen aankan, maar wel optimaal weet te converteren van digitaal naar analoog.

Vervolgens is er de keuze uit de vele soorten DAC chips die meer en meer beloven, maar ondertussen hard moeten werken om de beloftes waar te maken en intern DSD naar PCM converteren of andersom zonder dat aan de consument expliciet duidelijk te maken. Of neem de bitstream converters, met een slimme marketing aangeprezen aan de markt, maar ondertussen ingevoerd om kosten te besparen op de ouderwetse ladder DAC technologie (R2R). Sonnet Digital Audio is één van de weinige DAC fabrikanten die wel vast blijft houden aan de ladder DAC en schaart zich daarmee tussen grootheden als de Naim ND555 en de Aqua Acoustic Formula om een paar namen te noemen. Maar waar Naim gebruik gaat maken van een oude en slecht verkrijgbare chip uit het verleden heeft Sonnet Digital Audio een eigen ladder DAC oplossing gecreëerd vanaf de basis.

Sonnet is nieuw

Sonnet Digital Audio is misschien voor u een nieuwe naam op de Nederlandse markt van hoogwaardige audioweergave, de naam van de geestelijke vader kent u wellicht al wel. Sonnet Digital Audio bestaat uit een team met een lange historie in het ontwerpen en vervaardigen van digitale en analoge audioproducten, waarbij akoestische toepassingen al dateren van 1989. Cees Ruijtenberg is de ontwerper en bedenker van al het fraais dat hij door Lion Kwaaijtaal in Nederland laat vervaardigen. Het eerste model is de Morpheus digitaal-naar-analoog converter. De Morpheus is een doorontwikkeling om de ultieme muziekbeleving van de geavanceerde ladder DAC techniek financieel bereikbaar te maken voor een grotere groep luisteraars, zonder concessies te hoeven doen aan de weergavekwaliteit. Sonnet Digital Audio maakt gebruik van vier R2R ladders en één FPGA voor de besturing en opdeling van het signaal per SDA-2 module. De vier modules in het compacte cluster krijgen de data aangeleverd zonder tijdverschuiving. Terwijl er zestien R2R ladders zijn toegepast, acht per kanaal in een volledig gebalanceerde opstelling, is het totale energieverbruik van de Morpheus DAC slechts 8 Watt.

Door het verticaal plaatsen van de SDA-2 modules op een moederbord zijn ook eventuele uitbreiddingen als insteekkaart te plaatsen, zoals voor MQA, voor DSP, USB of I2S. Het vermijden van lange kopersporen op de printplaat levert ook nog eens een betere analoge klank op. De Morpheus heeft een volumeregeling op basis van een variërende referentiespanning over de ladders en werkt daarmee onafhankelijk van zowel het digitale als het analoge circuit. De microprocessor gestuurde oplossing maakt stappen van 1dB mogelijk en laat zich zowel op het frontpaneel regelen als op de 6-knops afstandsbediening. Om de signaalweg zo zuiver en direct mogelijk te houden worden opties als MQA geheel uit de signaalweg geschakeld, tenzij de DAC aan de ingang MQA herkent. De behuizing is compact vervaardigd uit solide aluminium met een keurige display aan de voorzijde. De Sonnet Digital Audio Morpheus is leverbaar met twee opties: met een USB ingang of met een I2S ingang. In beide uitvoeringen kost de Sonnet Digital Audio Morpheus DAC € 3.500,- inclusief BTW.

Technische gegevens

• Type: Gebalanceerde Non oversampling DAC
• Modules: 2 SDA-2 DAC modules per kanaal in differential mode
• Ingangen: optisch, coax, AES/EBU, USB of I2S
• Uitgang: RCA 2 Volt, XLR 4 Volt
• Frequentiebereik:  (44.1 kHz) 1Hz – 20 kHz -2.5 dB, (192 kHz) 1Hz – 65 kHz – 3dB
• Vervorming: 0.004% THD
• Kanaalscheiding: 120dB
• Eigen ruis: -155 dB gerelateerd aan 2 Volt RMS
• Uitgangsimpedantie: RCA 100 Ohm, XLR 100 Ohm
• Bitstream: PCM
• Sampling rate maximaal: optisch 96 kHz, coax, I2S en AES/EBU 192 kHz, USB 384kHz
• Afmetingen: 290 x 250 x 60 mm
• Gewicht: 3.2KG

Welke systemen?

De eerste sessies waarin is geluisterd naar de Morpheus DAC vonden plaats in een kleinere luisterruimte waar een set Falcon LS3/5a luidsprekers een permanente plaats hebben gevonden op Custom Design stands met Gaia ontkoppeling. Ambre streamer, Adagio DAC/voorversterker en de Forte eindtrap zijn allemaal afkomstig van Metrum Acoustics. Bekabeling is AudioQuest Monsoon aan de stroomzijde en Inakustik Air Helix als interlink en luidsprekerkabel. Een paartje Townshend Supertweeters maakt de set compleet. Omdat de Ambre een Roon endpoint is draait er elders in huis een NUC en staat muziek opgeslagen op een Melco N10 Digital Library. Silent Angel Bonn N8 switches en AudioQuest kabels vormen de ethernet omgeving.

Als het tijd is om de Morpheus te verplaatsen naar de grote ruimte sluit hij aan op wederom een Metrum Acoustics Ambre streamer, met ditmaal een Audia Flight Strumento No.1 lijnversterker, een Pass Labs X250.5 eindtrap en een set PMC fact.12 luidsprekers op Townshend Podiums met ook weer Townshend Supertweeters. Ga ik alleen nog maar over I2S naar de ingang van de Morpheus, ditmaal ga ik gebalanceerd uit naar de preamp. Nomaliter staat hier een Pavane Level II DAC van Metrum, de Sonnet Morpheus neemt zijn taken tijdelijk over. Kabels hier Crystal Cable voor stroom en luidsprekers, Yter als gebalanceerde interlinks, AudioQuest voor digitale verbindingen. Een AudioQuest Niagara 5000 zorgt voor een schone voeding van alle apparatuur.

Kom binnen in wonderland

Zelfs op mijn kleine LS3/5a is de bas van het Esbjörn Svensson Trio spelend “Tuesday Wonderland� indrukwekkend aanwezig, met een heldere piano ernaast en snel slagwerk. Instrumenten worden goed gescheiden van elkaar en staan in en normale opstelling, drums naar achter, bas en piano meer op de voorgrond. In een correct formaat waarbij de bas echt groter als instrument in de ruimte staat dan een kleine trom of een bekken. Met een stereobeeld dat volledig los weet te geraken van de luidsprekers, waarvoor ook veel is geïnvesteerd in de overige apparatuur. Omschakelen van I2S naar AES/EBU heeft weinig invloed, misschien is AES/EBU iets directer in een wat kleiner stereobeeld, in klank verandert er eigenlijk niets dat het noemen waard is. Coax en optisch vind ik een stap minder in de weergave, wat ook door de bron kan komen. Op deze twee ingangen is de klank doffer, nogmaals directer en het stereobeeld verliest in diepte. Dat is ook logisch, nu moeten de bron en de DAC meer doen met het digitale signaal waar data en klok samenkomen en niet langer als gescheiden signaal over de draad gaan. Wat overigens met AES/EBU ook niet het geval is, maar die verbinding geeft meestal toch een beter resultaat. Niet alleen met Sonnet maar met elk merk DAC dat hier heeft gestaan.

Ik ga nog even door in de jazz, ditmaal het Hoff Ensemble met “Quit winter night� waar aan het ensemble een zangeres is toegevoegd. Een mooie opname op 24/192 FLAC formaat. Vooralsnog houd ik vast aan AES/EBU en laat de muziek de ruimte in stromen. Mooie stemmen op de 2L The Nordic Sound opname van diverse Scandinavische top vocalisten. Waar de muziek meerstemmig is staan de stemmen goed apart van elkaar. De band speelt de haast filmische muziek waarbij zoals vaak in dit soort opnames het slagwerk een belangrijke rol speelt. De DAC zorgt dat een klap op een drum ook daadwerkelijk zo te ervaren is en dat bekkens ruisen in de lucht. Een stuk hoger geplaatst dan de basdrum, overeenkomstig de werkelijkheid. Piano laat zich mooi uitklinken met zijn harmonischen. Een prachtige opname die fraai wordt afgespeeld op de Sonnet Digital Audio Morpheus. Schakel ik door naar coax dan is weer het stereobeeld kleiner en compacter, duidelijk een eigenschap van de DAC en de verbindingen. Of van de kabels, want vindt maar eens vier gelijken in coax, optisch, AES/EBU en ethernet voor de I2S data. I2S is wat ik gebruik met mijn Metrum Adagio en dat komt heel nauw overeen met wat ik nu beluister. Waarbij de Morpheus nog net een stapje verder gaat in detaillering en diepte in het beeld. Tegen een prijs die bijna de helft is van de Adagio. Ok, geen grote kast, geen fancy glasplaat op de bovenzijde, geen gestileerde frontplaat, maar is dat heel erg? Ik kan er zelfs mee leven als de weergave ook een stapje minder zou zijn van de Morpheus gezien zijn prijs, maar het is juist nog een ietsje beter.

Katie Melua heeft een paar jaar geleden het prachtige album “In winter� uitgebracht waarop zij vocaal steun krijgt van het Gori Women’s Choir. Het is een genot om de kleine dame zo dichtbij te brengen op dit systeem. Warm, teder, intiem en zuiver. Het grote koor staat achter haar opgesteld en maakt van de track “Perfect world� een haast tastbare perfecte wereld. Hier is goed te horen wat I2S aan voordeel biedt en het is te hopen dat Sonnet heel snel met een eigen streamer voor Roon uit gaat komen. Leuk hoe de muziek een arrenslee weet te imiteren in deze track. De “Craddle song� trakteert op een staaltje plaatsing van stemmen in de opnameruimte. Individuele zangeressen hebben elk een eigen plaats en waar stemmen in elkaar vloeien door de klank en toonhoogte vormen ze één geheel. Een echte aanrader deze cd, waar ik elk jaar weer eens naar grijp als de dagen langer en steeds kouder worden. Juist ook omdat er ook goed apparatuur mee te beoordelen is zoals ik kan aantonen met het omschakelen tussen de verschillende ingangen. Na het loskoppelen van de Morpheus en het aansluiten van de Adagio blijkt eens te meer hoe klein de verschillen zijn tussen de twee apparaten, waarbij de Adagio misschien iets krachtiger in het laag is maar inlevert als het gaat om de laatste details uit de FLAC file trekken. Dat beide DAC’s uit de handen van één en dezelfde ontwerper komen is duidelijk, evolutie heeft de prijs doen zakken met behoudt van minstens dezelfde kwaliteit.

Verhuizing

Tijd om de Morpheus naar de grotere luisterruimte te brengen waar uit de forse transmissielijnen veel meer informatie in de lage tonen te trekken is dan uit een LS3/5a. Zoals ook de Pavane DAC deels werkte sluit in de Morpheus via I2S aan op de Ambre. Daarmee weet ik zeker dat de kern van de Morpheus wordt gebruikt en ik niet afhankelijk ben van kabelsoorten en USB ongemakken. Laat ik beginnen met klassiek werk gecomponeerd door Henry Purcell uitgevoerd door het Retrospect trio. Het zijn “Sonates� opgenomen in 24/88,2 master kwaliteit. Het ensemble speelt viool, cello, orgel en klavecimbel in een haast onnavolgbare hoge kwaliteit. De Morpheus houdt de muziek levendig en speels, zet de instrumenten los van elkaar in de ruimte en maakt daarmee een voorbeeldig stereobeeld waar. Het is de subtiliteit van de DAC die als eerste naar voren komt, elke noot is rijk aan detail, is zuiver van klank, laat het instrument spelen en niet het systeem. Ik ben gewend dat de muziek volledig loskomt van de weergevers en dat is ook het geval met de Morpheus. Geen moment hoor ik muziek uit de weergevers komen, klanken ontstaan zowel binnen als buiten de opstelling van de twee PMC’s, naar voren en in de diepte geplaatst. Dat de Morpheus niets doet aan up- of downsampling van het PCM signaal is een zegen, de DAC’s hoeven alleen maar te converteren en dat levert een doodstille achtergrond op waarin de instrumenten mogen stralen. Het vrolijke karakter van de muziek van Purcell draagt nog eens extra bij aan het genieten met een hoofdletter “G�.

Wereldberoemd in Frankrijk is de zanger Renaud waar mijn eega gek op is. Hij zingt op zijn gelijknamige CD in een typisch Franse stijl, omgeven door simpel slagwerk en accordeon. Zijn opzwepende “J’ai embrassé un Flic� is aanstekelijk ondanks de trieste aanleiding van het schrijven van deze tekst (terreur aanslagen in Frankrijk). Zijn stem staat op een mooie hoogte in de ruimte en de instrumenten staan om hem heen, je zou je zo maar wanen op een pleintje in Frankrijk waar straatmuzikanten plezier hebben onder de zon. Het zachtere “Les mots� begint met piano en is minstens zo realistisch opgenomen. De doorleefde stem komt daar bovenuit en later komen er meer instrumenten bij als een mondharmonica en een bas. De weergave is zeldzaam mooi en bewijst dat het medium CD nog lang niet dood is, al is de CD geript op en naar mijn Melco. De Morpheus doet Renaud eer aan door niets in de weergave aan te tasten en alleen maar door te geven wat er uit de FLAC file komt. Gitaar in ander tracks raakt precies de juiste snaar, het volkse en straatkarakter blijft alsmaar overeind.

Pidgeon en losse flodders

Van een andere orde is “The raven� van Rebecca Pidgeon, een MQA opname waar ik net het volle pond uit kan halen omdat de MQA module op het moment van schrijven nog niet is vrijgegeven voor de Morpheus. Het kan mij niet storen, Rebecca staat in volle glorie voor mij, viool, cello en piano om haar heen. Heel gevoelig is haar bijzondere stem, net als in de volgende tracks. Weer staat de zangeres op de juiste hoogte en verandert niet in een dwerg, tweede stemmen naast haar en niet weggezakt naar een lager niveau. Instrumenten en stemmen opnieuw volledig los van de speakers, iets dat heel erg bij kan dragen aan de beleving. De rust en het vloeiende karakter dat wordt opgebouwd in het analoge deel van dit systeem vindt zijn oorsprong in de Morpheus, ik blijf bij mijn mening, digitaal naar analoog conversie met een ladder DAC is en blijft misschien wel de fraaiste oplossing. Niet voor niets is de Naim ND555 in mijn oren de beste digitale muziekspeler op deze aardbodem, maar wel met een prijskaartje waar deze Morpheus zeven maal inpast.

Het veel op beurzen en partijen gespeelde “Grandmother� brengt mij een heerlijke bas als begeleiding, gecombineerd met subtiel slagwerk en naar mate het nummer verstrijkt een piano. Bewijzen kan ik het niet, maar zo moet het geklonken hebben in de studio en er lijkt weinig gesleuteld te zijn aan de pure opname, de kwaliteit van de uitvoerenden was kennelijk genoeg. Wat een heerlijkheid vergeleken met de opgepoetste hedendaagse pop muziek die van compressors en vervormers aan elkaar hangt, uit de handen van loudness war producers.

Even wat losse flodders zoals “Hey now� van London Grammer, berucht om de lage tonen en de energie die ze vreten uit voeding de eindversterker, die heeft het niet gemakkelijk met de stroom aan laag uit de Morpheus. Mijn buren hebben vast het idee dat ik mijn huis aan het afbreken ben. Laag dat overigens brandschoon en totaal niet aangezet is. Dan “Martha and me� van Lori Liebermann, waar haar specifieke stemgeluid zachtjes wordt ondersteund door haar eigen gitaar en andere akoestische instrumenten deels in handen van het Matangi Quartet. Wie de CD “The girl and the cat� van Lori niet heeft raad ik dringend aan die te bestellen. Veel dichterbij de artiest kunt u echt niet komen.

Om af te sluiten met “Ride across the river� van Dire Straits met de knallende bas, de jankende gitaren en het slagwerk, gevolgd door de vele details hoorbaar in het middengedeelte van deze track. Wat ik de Morpheus ook voer, ik kan hem nimmer betrappen op een valse noot, een onvolkomenheid, kleuring of vervorming. Het open geluidsbeeld met daarin absolute rust en vrijheid voor de muziek is een les in simpelheid. Geef een apparaat één taak op één manier en buit daarmee de kracht uit van de investering. Weg met een Zwitsers zakmes, ziet u ooit een vakman met zo’n mes klussen? Precies, het juiste gereedschap is essentieel voor een perfect eindresultaat.

Vet aanbevolen

Wat valt er toe te voegen aan mijn beleving met de Morpheus DAC in combinatie met een tweetal systemen waar een behoorlijk onderscheid in zit. Kleine weergevers tegenover een groot systeem, een kleine en fijne eindtrap tegenover een krachtige beul, geen voortrap of juist een heel goede. Het is helder dat in alle gevallen de Sonnet Digital Audio Morpheus DAC een cruciale rol speelt en met zijn prijs van € 3.500,- niet alleen een geduchte concurrent is voor het gros van de DAC’s in die prijsklasse, maar waarschijnlijk de enige concurrent. Dat gaat mijns inziens ook op voor DAC’s die een veelvoud kosten. Natuurlijk is de vergelijking met een Metrum Acoustics Adagio en een Pavane onontkoombaar als je die toch hebt staan.

Qua vormgeving gaat de Morpheus in zijn bescheiden behuizing verliezen, geen fancy aluminium kast, geen kostbare glasplaat op de bovenzijde, geen reeks druktoetsen en geen 43cm breedte. Maar wie verder kijkt dan het uiterlijk treft in de Morpheus een DAC aan die zelfs de tweemaal zo kostbare Adagio achter zich laat. Niet met zevenmijlslaarzen, wel op subtiel gebied. Met de Pavane Level II ten opzichte van de Morpheus is dat een beetje ander verhaal. In een kostbaarder systeem met hogere resolutie, veel dieper doorlopend laag, optimalisatie van de netspanning enzovoort, blijkt de Morpheus de hoorbaar betere DAC. Om reden van stereobeeld, detail, plaatsing, rust en achtergelaten impressie. De verdere integratie van de 16-bit ladder DAC’s tot een bundel van vier keer vier, aangestuurd met nieuwe logaritmes uit de FPGA’s, als insteekkaarten gebundeld tot een volledig gebalanceerd geheel doen hun fraaie werk. De Morpheus scheelt u een voorversterker als u kunt volstaan met digitale ingangen en stuurt rechtstreeks een eindtrap aan. Of combineer hem met een voortrap voor analoge bronnen. In beide gevallen is de kwaliteit van de omgezette PCM streams onvoorwaardelijk en het waard om in een goed tot uitermate kostbaar systeem tot zijn recht te komen. Aanbevolen? Nou en of!

Sonnet Digital Audio Morpheus DAC
€ 3.500,- | www.sonnet-audio.com