Gedurende de shows eind vorig jaar in onder andere Brussel en Tilburg stonden bezoekers in rijen van vier om kennis te mogen maken met de Sennheiser HE-1. De wachttijd bedroeg soms méér dan een uur om even te mogen zien, voelen en misschien luisteren. Het begeerde en fascinerende object stond hier daarna de nodige tijd in de luisterruimte en fleurde de donkere en regenachtige winterdagen op.
In 1991 kwam Sennheiser met de Orpheus HE-90 headphone en de bijbehorende HEV-90 versterker. Een hoofdtelefoonversterker met buizen, met een voor die tijd fascinerende vormgeving en een tot de verbeelding sprekend prijskaartje. Iets dat nog nooit eerder vertoond was. De Orpheus HE-90 heeft indertijd in de luisterruimte gebivakkeerd en vormde een referentie op het gebied van het luisteren naar hoofdtelefoons, hoewel enkele veel goedkopere concurrenten op deelaspecten soms een streepje verder gingen. Van de oorspronkelijke HEV-90/HE-90 werden driehonderd stuks gemaakt. Er is een klasse-A versterker, een bit-stream dac en de diafragma’s van de bijgeleverde elektrostatische hoofdtelefoon zijn van goudbedekt polymeer met statoren van glas. Er is géén lijnuitgang, dus de Orpheus is niet bruikbaar als voorversterker. Luisterend naar deze Orpheus valt op dat het apparaat een wat licht geluid heeft in het laag, maar erg goed is in het midden en hoog. Vandaag de dag is deze HE-90/HEV-90 een collectors item met vraagprijzen die soms vier keer het aankoopbedrag bedragen.
Waarom komt een bedrijf met producten zoals de nieuwe HE-1? Sennheiser is een oer-Duits professioneel bedrijf met iets minder uitstapjes op de consumentenmarkt. Misschien is het wel een wat stoffig bedrijf. Er is natuurlijk gedeeltelijk uitgeweken naar de semi-pro markt, waar een voordeliger reeks microfoons, hoofdtelefoons en draadloze systemen voor beschikbaar is. Zeker voor amateurs op het gebied van audio en video heeft Sennheiser altijd fraaie producten gebouwd, zoals de MKE401 en de MD417. Voor de rest gaat het om microfoons, draadloze systemen, hoofdtelefoons, vocoders, mengtafels, meetapparatuur en audiology voor de pro-markt. Denk bijvoorbeeld aan de iconische MD421 en MD21 microfoons. Sennheiser bouwde ook hifi. Bijvoorbeeld de VKS604 versterker en het Philharmonic luidsprekersysteem. Los van enkele in de studiowereld bekende andere en zeer gerenommeerde merken, zijn het de grote drie die in elke studio altijd wel beschikbaar zijn. Denk dan aan Sennheiser, Neumann en AKG.
De laatste vijftien jaar is er natuurlijk veel veranderd. Er is een hele reeks (Chinese) budgetmicrofoons gekomen en veel betaalbaar materiaal voor de semi-pro markt. De hoofdtelefoon is belangrijk geworden als primair medium voor nieuwe generaties om naar muziek te luisteren. Er zijn veel nieuwe merken gekomen. Soms van bekende producenten die naast luidsprekers nu in de booming hoofdtelefoonmarkt ook een graantje proberen mee te pikken. Moderne hoofdtelefoons moeten bovenal trendy zijn en dat is precies wat de genoemde Duitse merken in mindere mate bouwen. Toch hebben de hoofdtelefoons van Sennheiser de afgelopen jaren zeker wel de consumentenmarkt bereikt. Trendy modellen uit het verleden waren de HD30 en de ms100 MiniStar. Ook de professionele hoofdtelefoons van Sennheiser hebben de high-end consument bereikt. Als consument kun je gewoon over straat met een grote professionele hoofdtelefoon zoals een HD800S. Helaas zijn veel trendy en voordelige hoofdtelefoons van al die ‘newbees’ kwalitatief niet onbesproken. De echte kwaliteit komt nog steeds van de grote Duitse merken en daarnaast van een beperkt aantal andere (nieuwe) producenten dat fraai en vaak iets prijziger materiaal bouwt met een focus op geluidskwaliteit.
Sennheiser HE-1
Waarom komt Sennheiser met een opvolger voor de oorspronkelijke Orpheus? De belangrijkste reden het zeventigjarige bestaan in 2015 van het bedrijf. De huidige generatie Sennheiser ziet de HE-1 dan ook als een cadeau aan de oprichters van het bedrijf. Sennheiser is nog steeds een familiebedrijf dat in particulier bezit is. Hier geen investment company die de producten uitholt teneinde het rendement zo hoog mogelijk te krijgen. Daarnaast is de HE-1, waarvan de ontwikkeling vrijwel gelijk startte met het op de markt komen van de Orpheus, de realisatie van technieken die de prestaties aanzienlijk verbeteren, maar voor de oorspronkelijke Orpheus nog niet beschikbaar waren. Voor het bedrijf is zo’n product ook een prestige-object. Het zet je weer flink op de kaart. Het laat zien welke technologie en prestaties in huis zijn en je staat heel lang in de focus van de belangstelling. Elk blad, elke audio-show, elke recensent en het internet barst uit de voegen teneinde aandacht te besteden aan zo’n uitzonderlijk product. Aan de kant van de consument is het een product voor iedereen die om welke reden dan ook niet kan of wil luisteren naar luidsprekers en de ultieme prestatie wenst die met hoofdtelefoons mogelijk is. In dat licht gezien is de listprijs van de HE-1 niet uitzonderlijk. Voor een goede high-end set met luidsprekers, versterking en topkwaliteit bronnen ben je ook al snel zo’n bedrag kwijt. Daarnaast is er een doelgroep van klanten waar de audiokwaliteit niet voorop staat of geen rol van betekenis speelt. Mensen met te veel geld, narcisten, verzamelaars van modern art, speculanten en audiofielen die zó graag zo’n ding willen hebben en daarvoor vrouw en kinderen verdobbelen. De emotie is dan sterk en onbedwingbaar. De HE-1 is uiteindelijk vooral een product voor de consumentenmarkt. Consumenten kopen audio- en videoproducten voor 80% vanuit emotie. Als je de HE-1 dan persé wilt hebben, dan moet je gewoon pinnen. Er simpelweg niet te lang over nadenken. De aanschafprijs ben je binnen een week vergeten, maar het genoegen dat zo’n apparaat brengt duurt vaak erg lang. Aan de andere kant is de HE-1 géén product voor de reguliere consumentenmarkt. Het is een droom, een onbereikbaar ideaal en lijkt op de Aston Martin die je alleen vanachter het rode koord even mag aanschouwen. Je weet dat je zoiets nooit zult bezitten. Wie veel geluk heeft mag misschien een keertje luisteren. Je hoort dan bij de uitverkorenen. Vergelijkbaar met een meet & greet met Katy Perry, Beyoncé of Martha Argerich.
Op shows is nu de standaardversie van de HE-1 te zien. Sennheiser geeft aan dat de HE-1 in hoge mate op klantenspecificatie kan worden gebouwd. Er is een klant die beschikt over een kubieke meter marmer in een zeer fraaie groene kleur. Dat blok is onderweg naar Duitsland en dient als basis voor het marmerwerk van deze custom made HE-1. De hoofdtelefoon zelf krijgt een laag van 24-karaats goud. Voor zo’n custom editie ben je makkelijk de tweevoudige winkelprijs kwijt. Er wordt ook een speciale versie gebouwd voor een heel beroemd automerk. De unieke kleur van het marmer is identiek aan het marmer dat in de auto wordt verwerkt. Alleen klanten die de betreffende auto kopen mogen deze Special Edition aanschaffen. Sennheiser bouwt 75 stuks HE-1 per jaar en de productierun is niet gelimiteerd.
Design
De HE-1 is evenzeer een hifi-apparaat als een object ‘d art. In vergelijking met het rijke art deco-achtige uiterlijk van de oorspronkelijke Orpheus, ademt de HE-1 een stukje moderne vormgeving. In een haast Bauhaus-achtige stijl is er een strak en functioneel uiterlijk dat gebouwd is van kostbare materialen en bij uitstek past in een minimalistisch en strak interieur. In zo’n interieur heb je bij wijze van decoratie ook niets anders meer nodig. Dat leidt alleen maar af van de architectonische- en decoratieve waarden die de HE-1 representeert. Die materialen bestaan uit glas voor de ruimtes waarin de hoofdtelefoon en de buizen zich bevinden en een sokkel van Carrara marmer, ter plaatste (Italië) uitgekozen door Axel Grell, een van de engineers achter het project. Marmer is vanwege de massa en de dichtheid ook goed voor de demping, zijnde een minder romantische reden achter de keuze voor dit materiaal.
Spielerei
In dit tijdperk van robotisering en ongekende technieken vinden diverse lifestyle-audioproducten een toegevoegde waarde in de vorm van moving mechanics. Vanuit de ruststand, waarin de HE-1 allesbehalve herkenbaar is als hoofdtelefoonversterker, leidt een druk op de knop tot het naar buiten komen van de normaal ingetrokken vier draairegelaars (verchroomd massief messing) op het front. Tegelijkertijd komen de acht 803 buizen vanuit het chassis omhoog, terwijl synchroon daaraan de gloeispanning en hoogspanning worden ingeschakeld. Het lijkt op het openen van een aantal raketsilo’s. De glazen deksel opent vervolgens automatisch en het interne fluwelen plateau dat de hoofdtelefoon draagt verheft zich aan de achterzijde, om deze bron van over de oren te plaatsen genot uitdagend te kunnen exposeren. Het is met name die hele reeks van indrukwekkende mechanische bewegingen die het aanwezige publiek in ultieme extase brengt. Het is de laatste druppel op weg naar terminale hebberigheid en begeerte, die haast pathologische vormen bereikt.
Techniek
De hoofdtelefoon, behorende bij de HE-1 is een elektrostaat met goud opgedampte keramische transducers en 2.4 micrometer membranen met een platinalaag. De MOSFET hoogspanningsversterker, nodig voor elektrostatische drivers is geïntegreerd in de oorschelpen. De hoogspanning mist daardoor de capacitieve reactantie van de hoofdtelefoonkabel en dat leidt, volgens Sennheiser, tot een veel sneller impulsgedrag. De oorschelpen zijn van massief aluminium met lederen oorkussens en een allergeenvrije microvezel/velours constructie. De acht 803-buizen bevinden zich in quartz-bollen die trillingen door omgevingsgeluid dempen. Het hele chassis van de HE-1 is geveerd. Omdat de HE-1 ook geschikt is om als line-voorversterker te functioneren zijn er RCA en XLR in- en uitgangen. De betreffende analoge ingangen worden uiteraard ook gebruikt om een signaal naar de hoofdtelefoon te sturen. Optische en coaxiale (SPDIF) chassisdelen en een USB-ingang maken dat de HE-1 digitale signalen kan verwerken. Het gaat dan om hi-res pcm en dsd. De bekende ESS Sabre ES9018 verricht de conversie.
Referentiekader
Om enig referentiekader te hebben is er ook geluisterd naar hier aanwezige hoofdtelefoons. Onder andere de Sennheiser HD660S, de professionele HD800S en de HD800. Allemaal aangesloten op de Sennheiser HDV820 hoofdtelefoonversterker. Daarnaast andere headphones en professionele In Ears.
De Sennheiser HD800S is een upgrade van de HD800, herkenbaar aan de zwarte uitvoering en heeft een frequentiebereik van 4 Hz tot 51 kHz. Dat is dus 2 Hz dieper dan de HD800. De HD800S behoort op dit moment bij de absolute top van hoofdtelefoons in de markt, heeft een dijk van een reputatie in de pro-wereld en is nog verkrijgbaar voor een bereikbaar bedrag. De HD800 en de HD800S presenteren een zéér open en ruimtelijk geluidsbeeld. Er is iets aanwezig van een ‘stage’, zonder het bekende effect van hoofdtelefoons die links en rechts iets laten horen en vervolgens een stem die hoog boven je hoofd zweeft. Die stage is breder dan met veel andere hoofdtelefoons. De HD800 en de HD800S blinken uit in snelheid en definitie. Het laag is fraai in balans en uitstekend gedefinieerd. Het laag van de S-versie is iets gedefinieerder. Het grootste verschil tussen de S en de standaard HD800 zit in de definitie van het ‘brede’ middengebied. De HD800S haalt heel duidelijk veel informatie naar voren die zich bevindt net achter de stemmen en instrumenten die op de voorgrond staan. Een voorbeeld is het geroezemoes van stemmen op de achtergrond bij live-opnames. Veel minder aanwezig bij de HD800 en fraai afgebeeld bij de HD800S.
De HD660S is ook een voortreffelijk klinkende hoofdtelefoon. Het laag is iets sterker aanwezig en iets minder gedefinieerd. Over het algemeen is de detaillering iets lager en de stage wat minder breed. De openheid van de HD800-serie is dan ook redelijk uniek. Maar, gezien de prijs van de HD660S is het natuurlijk een voortreffelijke hoofdtelefoon. In het licht van de referentie-prestaties van de 800S is het nauwelijks voorstelbaar dat de HE-1 nog een stapje verder gaat, maar wellicht is dat ‘wishful thinking’.
Luisteren
Het wordt dus tijd om de HE-1 in te schakelen. Het is een buizenschakeling en heeft dus even tijd nodig om de bedrijfstemperatuur te bereiken. Maar, gezien de kwaliteiten van de HDV820 versterker met de HD800S, kan het verschil toch niet echt groot zijn? Dat is uiteraard de hoopvolle gedachte die heel misschien de noodzaak wegneemt om de factuur voor de HE-1 te gaan betalen. Edoch, de HE-1 is niet alleen ‘bling bling’ en uiterlijk vertoon. Hoewel ondergetekende alleen hoofdtelefoons gebruikt om channels te checken tijdens opnamesessies, komt de HE-1 in aanmerking om écht mee naar muziek te luisteren. Wie denkt dat de HD800S het einde is, zal nog een indrukwekkend verschil ervaren door te gaan luisteren naar de HE-1. Deze Sennheiser bouwt namelijk een echte stage op. Professionele luisteraars laten vaak weten dat er met hoofdtelefoons feitelijk geen stereo-weergave mogelijk is. Stereo-weergave gaat namelijk om een echte ruimtelijke presentatie. De HE-1 zet alle geluiden geloofwaardig op dezelfde lijn met geluid dat, zoals met een echte stage, ook continue over die lijn verdeeld is. Veel meer een ervaring alsof er luidsprekers spelen. Er is zelfs een illusie van diepte.
Het gaat dus echt verder dan met de HD800S. De HE-1 laat een sublieme balans horen tussen alle frequentiegebieden, het laag gaat extreem diep en is gedefinieerd, laat de echte klank van stemmen en instrumenten horen en is razendsnel. Het klinkt diep en dimensionaal. Er is een enorme rust en definitie in het geluidsbeeld. Er is sprake van een super detaillering, maar dan op een natuurlijke manier. Het is echte detaillering en definitie en géén hype zoals hoofdtelefoons of luidsprekers dat laten horen waar het hoog gewoon 6dB opgetrokken is. De HE-1 is een buizenversterker, maar dat is niet te horen. Het geluid is niet gekleurd, niet eufonisch, soft of dynamisch minder. Nadelen die een echt goede buizenversterker sowieso niet heeft. Het voordeel van elke hoofdtelefoon is dat je niets te maken hebt met de akoestiek van de ruimte en de (soms zéér kritische) opstelling van luidsprekers. Je hoeft dus niets te tunen. De HE-1 is een referentie op het gebied van lineariteit, detaillering, klank, subtiliteit, micro-dynamics, rust en homogeniteit en daarom geschikt om de prestaties van luidsprekers te beoordelen, maar ook om opnames en mixen echt goed te horen. Idealiter moet een luidsprekeropstelling klinken zoals de HE-1. In ieder geval met betrekking tot lineariteit, akoestische ‘onafhankelijkheid’, snelheid, focussering, detaillering en definitie.
Voorversterker
De HE-1 is ook bruikbaar als line-voorversterker. Vanuit de XLR’s of de RCA’s kunnen direct eindversterkers aangestuurd worden. Die functie als voorversterker plaatst de HE-1 in een volledig ander daglicht. Was de HE-1 eerst een hoofdtelefoonversterker met een iets hoger prijskaartje, nu is het ook een ‘full fling’ voorversterker. Topklasse high-end voorversterkers komen dan al snel in de buurt van de vraagprijs van de HE-1. Een gangbaar probleem met voorversterkers is dat de meeste exemplaren die de grote merken aanbieden, in vergelijking met de eindversterkers, een aanzienlijk lager kwaliteitsniveau hebben. Ze trekken de prestaties van de vaak zeer goede eindversterkers met de helft omlaag. Er zijn maar enkele voorbeelden van voorversterkers die het niveau van de eindversterkers halen. Voorbeelden zijn onder andere Spectral, sommige Audio Research, Cello, Viola Labs, sommige Krell en sommige Audio Note. Wat de HE-1 doet als voorversterker is een complete verrassing. Mindblowing en grensverleggend. Dezelfde eigenschappen die de hoofdtelefoon laat horen vertalen zich nu naar de luidsprekers. Er zijn overigens luidsprekers nodig van een extreem kwaliteitsniveau om de elektrostatische hoofdtelefoon van de HE-1 daarin bij te kunnen houden. Wat die luidsprekers (logischerwijze) beter kunnen is het neerzetten van een super-stage. De ruimte die neergezet wordt is spectaculair. Het is holografisch.
Een echte akoestische bel met hoogte, diepte, breedte, gelaagdheid en afmetingen die ook naar voren reiken en de luisteraar daarin opzuigen. Die ruimte vormt een soort ruimte binnen de ruimte waarin geluisterd wordt. Het is grijpbaar en tastbaar. Het mooiste wat je met stage-weergave kunt bereiken. Zeker met analoog vanaf plaat of de ½ inch Studer-machine met Dolby Spectral Noise Recording, spreekt die ruimte tot de verbeelding. Daarnaast is de plaatsing extreem nauwkeurig en ge-focussed, maar op geen enkele manier mechanisch, benauwend of onnatuurlijk. De eigenschappen die via de hoofdtelefoon te horen zijn, komen ook terug. De lineariteit, de flow, de spectaculaire diepte die het laag kan bereiken, de kwaliteit van het laag en de snelheid. Die snelheid geldt over het hele frequentiebereik. Draai een goede opname van een drumsessie en je weet wat een systeem doet. Die percussie knalt uit de luidsprekers en is erg realistisch met betrekking tot klank, snelheid, attack (stijgtijd) en het fraaie uitsterven van de klank. In die laatste eigenschappen excelleert de elektronica van de HE-1. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de extreem lage noisefloor en de diepe detaillering. Signalen blijven daardoor langer volgbaar. Je kunt haast de individuele elektronen horen bewegen door de signaalweg. Wat ook opvalt zijn de macro-dynamiek en micro-dynamiek. Het systeem kan ook uiterst subtiel klinken en is van een ongekende zuiverheid. Ook hier is feitelijk niet waarneembaar dat het een buizen-voorversterker is. Heel misschien in de enorme holografie van de soundstage en de fijnzinnigheid en subtiliteit waarmee (deze) buizen kunnen opereren. Dat heeft iets weg van wat de beste versterkers met 300b-tubes kunnen. Tenslotte heeft het systeem heel duidelijk een enorm niveau van ‘pace & rhythm’ en een zeer fraaie weergave van het middengebied. Bij elkaar is de HE-1 dus ook een high-end voorversterker van een heel hoog niveau. Sennheiser zou kunnen scoren door een HE-1 te bouwen, alleen als voorversterker, in een standaard 1HE professionele no-nonsense behuizing. Voor het daaruit resulterende mogelijk acceptabele prijsniveau kunnen ze dan een plaatsje krijgen bij de beste voorversterkers in de markt.
Epiloog
De fenomenale weergave-eigenschappen van de Sennheiser HE-1 resulteren niet alleen uit de specifieke eigenschappen van de elektrostatische hoofdtelefoon, maar zeker ook vanuit de sublieme prestaties van de buizenstage en converter. Die buizenversterker maakt dat de HE-1 als voorversterker tot niet mis te verstane prestaties komt. Dermate indrukwekkend dat je redelijk moet zoeken in de markt om een alternatief te vinden onder de reguliere solid state en buizen voorversterkers. Voor degenen die het luisteren naar muziek via hoofdtelefoons als enige mogelijkheid hebben of zien als de ultieme levenskunst is daar de Sennheiser HE-1. Maar, bij de aanschaf wordt het prijskaartje niet alleen bepaald door de geluidsmatige prestaties. De HE-1 is evenzeer een kunstvoorwerp, een statussymbool, het ultieme bewijs voor zinloos consumentisme, een verleidelijke teaser die inhakt op de emotie en derhalve onontkoombaar is en het fraaie eerbetoon aan de eerste generatie van de Sennheiser-familie, die met het zeventigjarige bestaan behoort tot een van de meest respectabele Duitse bedrijven op het gebied van professionele audio. Voor het kleine groepje lezers dat net even iets tekortkomt binnen het huishoudbudget, is daar de voortreffelijke HD800S. Ook is er in de markt nog een hele groep mooie elektrostaten tussen de 2K en 10K in euro’s beschikbaar. Nu even kijken. Er ligt in de tuin nog ergens een stuk marmer in een heel fraaie kleur…
Sennheiser HE1 vanaf (excl. BTW) € 50.000,-
Sennheiser HDV 820 Hoofdtelefoonversterker € 2.399,-
Sennheiser HD 800 S € 1.599,-
Sennheiser HD 800 € 1.299,-
Sennheiser HD 660 S € 499,-
www.sennheiser.nl
