In oktober vonden in Zeist de Dutch Dealer Days plaats. Hierbij was Lars Worre, de CEO van het Deense luidsprekermerk DALI, aanwezig om toelichting te geven op DALI luidsprekers in het algemeen, en recente ontwikkelingen als de Epicon high-end luidsprekers en de draadloze, actieve KUBIK in het bijzonder.
Lars werkt sinds 1991 bij DALI en werd in 1993 benoemd tot algemeen directeur van het bedrijf. Sinds die tijd houdt hij zich zowel met de ontwikkeling van nieuwe luidsprekers als met de marketing bezig. Lange tijd deed hij dat vooral op de achtergrond, maar de laatste jaren is hij steeds vaker en prominenter in beeld. Wie de kans krijgt om hem te ontmoeten maakt kennis met een zachtaardige en welbespraakte filosoof die er interessante en soms ronduit verrassende denkbeelden over luidsprekerbouw en ‘de hifi’ op nahoudt.Wanneer ik door Ronald Wagemaker van DALI-importeur AND Benelux aan Lars wordt voorgesteld kijkt die me schattend aan en constateert met een glimlach “dat we elkaar eerder hebben ontmoet. Dat moet zijn geweest tijdens de perspresentatie van de Epicon 6 tijdens de ISE in 2012.” Dat klopt inderdaad… een opmerkelijke binnenkomer! We raken snel aan de praat over die bijzondere luidspreker, die ik kort na de introductie mocht recenseren. In de ruimte waar we zitten staat op dat moment een paar DALI Epicon 8 heel zachtjes te spelen op een fraaie Masters Series set van NAD. Als ik een opmerking maak over de snelheid en levendigheid van het geluid op zo’n laag volume loopt het gesprek vrijwel vloeiend over in het interview.
Timing Is Of The Essence
“Ja, snelheid is een belangrijk onderdeel van goede weergave”, zegt hij. “Dat is overigens geen geheim, want als je er even over nadenkt is het heel logisch. Als de conus van een luidsprekerunit vrij zwaar is heeft hij veel momentum. Hij gaat op en neer, maar is door zijn gewicht geneigd om ‘door te schieten’. Daardoor is hij moeilijker in bedwang te houden door de versterker. Door de conussen licht en stijf te maken krijg je een beter impulsgedrag en dat komt de natuurlijkheid van de weergave ten goede. Maar snelheid is niet alles, er zijn meer factoren die bepalen of een luidspreker ‘goed’ of ‘geweldig’ is. Het belangrijkste ingrediënt daarbij is trouwens niet een vlak frequentieverloop. Dat denken veel mensen wel, en je moet er in zekere zin ook wel naar streven, maar een vlakke curve bij het meten van het frequentiebereik zegt vrijwel niets over de prestaties van een luidspreker. Je kunt tien totaal verschillende luidsprekers naast elkaar zetten die allemaal een kaarsrecht frequentieverloop hebben, en toch klinken ze allemaal anders. Hoe komt dat? Daar hebben we onderzoek naar gedaan. En daaruit bleek dat de grootste winst te behalen is met een perfecte timing. Als de gebruikte units in een luidspreker een correcte gelijktijdige beweging maken krijgt het geluid een bepaalde coherentie die ervoor zorgt dat je een bijna driedimensionaal geluidsbeeld kunt scheppen. Dat geldt voor kleine tweewegsystemen net zo goed als voor grote en complexe vierwegsystemen als de Epicon 8 die je hier hoort spelen.
”Dan vervolgt hij: “Die timing wordt bepaald in het wisselfilter en dat is dan ook iets waar we bij DALI enorm veel aandacht aan besteden.” Op mijn vraag of daarbij gebruik wordt gemaakt van computers en gespecialiseerde software glimlacht hij en zegt: “Niet meer. Dat hebben we geprobeerd en we ontdekten op een gegeven moment dat de theorie achter het ontwikkelen van een luidsprekerfilter maar tot op zekere hoogte in ontwerp-modellen kan worden gevat. We waren zoveel tijd kwijt met het fine-tunen van die door de computer gegenereerde filterontwerpen dat we besloten om het weer op de ‘ouderwetse’ manier te gaan doen. We hebben voldoende ervaring kennis in huis om een filter van nul af aan zelf te ontwerpen en daarbij gebruiken we eigenlijk vooral onze oren als meetinstrument. Het helpt daarbij natuurlijk enorm als je net als wij al je luidsprekerunits zelf ontwerpt. Dan weet je precies waar je rekening mee moet houden.” Nu we het over eigen luidsprekerunits hebben grijp ik mijn kans om te informeren of DALI plannen koestert om - in navolging van veel andere luidsprekermerken - een eigen hoofdtelefoon op de markt te brengen. “Dat is een interessante vraag. We hebben er momenteel geen plannen voor, maar ik geef toe dat ik stiekem wel benieuwd ben of ons Linear Drive Magnet System ook bij de hele kleine vermogens die in een hoofdtelefoon gebruikt worden zal werken. Ik vermoed van wel namelijk. Hoofdtelefoons blijken, met name in de lagere frequenties, last te hebben van vervorming die aan de aandrijving kan worden toegeschreven. Ons systeem gaat dat tegen, dus wie weet… Geen concrete plannen dus, maar zeg nooit nooit.”
Designluidsprekers en New Media
Als we even later over het uiterlijk van luidsprekers praten komt uiteraard de fraai vormgegeven FAZON aan de orde. “Dat was best een stap voor ons”, herinnert Lars zich. “Designluidsprekers hebben nu eenmaal geen al te beste naam onder audiofielen en dat is niet helemaal onterecht. Een luidspreker is toch een form-follows-function ding. Maar Denen zijn traditioneel juist heel erg goed in mooi functioneel design. Daarom wilden we graag het statement maken dat designluidsprekers volgens ons wel degelijk heel goed kunnen klinken. Vlak na de introductie hadden we soms nog wel de neiging om een wat verontschuldigende houding aan te nemen, maar de feedback die we van dealers kregen was zó positief dat al snel bleek dat we ons daar te druk over hadden gemaakt. Het enige dat nodig is om ervan overtuigd te raken is ernaar luisteren.” En glimlachend: “We zien de FAZON daarom liever niet alleen maar als pronkstuk in een etalage gebruikt worden.” Naast hoofdtelefoons richten veel luidsprekerfabrikanten zich tegenwoordig op zogenaamde New Media luidsprekers. Dat zijn actieve en compacte weergevers die eenvoudig ergens kunnen woorden neergezet en die voorzien zijn van allerlei moderne connectiviteit. En dáár is DALI dus wél ingestapt, met de KUBIK.
Als ik hem vraag naar het hoe en waarom daarvan steekt Lars enthousiast van wal. “We hebben de KUBIK in eerste instantie gewoon als een luidspreker ontworpen. Hij moest uiteraard goed klinken, want het is een DALI. Daarom zit er een 4x25 Watt klasse D versterker in die via een elektronisch wisselfilter de units optimaal aanstuurt. Die units zijn natuurlijk ook in eigen huis gemaakt. Maar toen we gingen nadenken over de connectiviteit hebben we uiteindelijk een paar keuzes gemaakt die niet door iedereen worden begrepen. We hebben er bijvoorbeeld geen WiFi of Apple Airplay op zitten. Dat komt omdat we besloten hebben dat de ‘intelligentie’ van de connecties altijd in de aangesloten bronapparatuur moest zitten en niet in de KUBIK zelf. Zo ben je niet afhankelijk van veranderende standaarden. Daarom hebben we er dus wél een rca- en een stereo mini-jack aansluiting op zitten, en ook een mini-USB en optische ingang. Die zullen namelijk nog lang bruikbaar zijn. Voor draadloos gebruik hebben we er wel een aptX Bluetooth ontvanger in gebouwd, omdat je daar met alle mobiele telefoons naar kunt streamen, dus ook met een iPhone.
De KUBIK is niet goedkoop, maar het is een zeer slim apparaat. Hij klinkt niet alleen goed, maar zijn onafhankelijkheid van andere systemen zorgt ervoor dat je hem lang kunt blijven gebruiken. Het is meer een investering dan een impulsaankoop. Dat brengen we ook tot uiting in de aandacht die we hebben besteed aan het verbruik. Dat is helemaal op de toekomst voorbereid. Wij zijn de eersten en tot nu toe de enigen die erin zijn geslaagd om bij een apparaat als dit een stand-by verbruik van 0,5 Watt te realiseren. Dat was niet eenvoudig, dat kan ik je verzekeren, maar wij wilden geen kunstgrepen als een klokje of een ingebouwde netwerkkaart toepassen om onder minder strenge Europese wetgeving te vallen. Wij denken dat de ‘duurzame’ connectiviteit en het lage verbruik twee sterke en unieke verkoopargumenten zijn.
Liefde voor muziek
We hadden nog veel langer kunnen praten, maar een nieuwe golf bezoekers dient zich aan. Tijd om afscheid te nemen dus. Tot slot van ons gesprek vertelt hij nog: “Bij alles wat we doen is muziek het uitgangspunt. Dat klinkt logisch, en het is snel gezegd, maar het is echt iets waar we nooit van af zullen wijken. Zelfs bij de kleinste luidsprekers uit ons pakket moet je de liefde die we voor muziek hebben kunnen horen. Dat dwingt ons soms tot het vinden van niet voor de hand liggende oplossingen, maar dat is juist wat ons werk zo leuk maakt.”
