De fameuze documentaireserie over de geschiedenis van Jazz is tegelijk een geschiedschrijving van de Verenigde Staten vanaf rond 1890. Gezien de achtergrond van Ken Burns als chroniqueur van de Amerikaanse geschiedenis in series als The Civil War, is dat niet meer dan logisch. Er worden talloze legendarische muzikanten behandeld, maar twee staan er centraal: Louis Armstrong en Duke Ellington.
Het onderwerp is omvangrijk en de speelduur lang, bijna net zo als bij de onlangs besproken geschiedenis van de film van Mark Cousins. Anders dan Cousins, die zijn onderwerp doortrekt tot het heden en het zelfs waagt een blik in de toekomst te kijken, beschouwt Burns zich als historicus als een verteller van afgesloten verhalen, zo geeft hij aan in de meegeleverde BBC documentaire over zijn werk. Veel historici zouden het niet eens zijn met de implicatie dat ze niets te vertellen hebben over de actualiteit.
Burns bestrijdt de kritiek die hij kreeg over het feit dat hij de periode na 1960 wel heel vluchtig behandelt met de stelling dat hij zijn verhaal bewust laat eindigen bij de dood van Armstrong en Ellington en de uitspraak van Miles Davis in 1975 dat jazz dood is. Had hij dat maar gedaan. In feite hobbelt zijn film daarna nog een tijdje door in een schamel en eenzijdig beeld van de hedendaagse jazzwereld, vol wat algemeenheden die afbreuk doen aan al het schitterends dat er aan vooraf gegaan is. De speciale aandacht voor ‘artistic director’, medeproducent en een van de belangrijkste vertellers in de film, Wynton Marsalis, doet daarbij ietwat onsmakelijk aan. Alsof hij zichzelf hiermee een rol in de geschiedenis toebedeelt, ook nog eens met zijn hoofd groots op de cover.
In visueel opzicht gaat Burns op zijn vertrouwde wijze te werk. Hij maakt veel gebruik van fotomateriaal, ook in perioden waarover ook volop bewegende beelden bestaan. Hij gebruikt citaten en laat kenners en ooggetuigen aan het woord. De bronstige stem die alles aan elkaar praat is van acteur Keith David, met een toon die de wervende teksten in klassieke filmtrailers in herinnering roept. De plechtige statements werken bij mij niet zelden op de lachspieren. Te vaak is iets nog nooit vertoond en wereldschokkend. Beetje minder mag ook wel, zegt de zuinige Nederlander dan.
De film is opgebouwd uit korte blokjes, vaak gewijd aan een artiest of een historische gebeurtenis. Omdat de biografieën zo in over verschillende afleveringen verspreide delen gepresenteerd worden bevat de film nogal wat herhaling en komt hij nu en dan verbrokkeld over. Dit komt wellicht ook omdat deze uitgave een sterk ingekorte versie betreft van de originele in 2000 gemaakte serie, die bestond uit 10 delen van elk twee uur. De BBC bracht deze terug tot 12 delen van één uur. Acht van de oorspronkelijke delen werden gehalveerd, twee, over de periode in en rond de tweede wereldoorlog, werden volledig gebruikt en opgesplitst tot vier afleveringen. Natuurlijk mis je hierdoor het nodige, maar de compactere, toch nog best lange vorm (op 4 dvd’s i.p.v. 10 in de Amerikaanse editie) maakt de film wel wat meer behapbaar en breder toegankelijk.
De Nederlandse titels van de afleveringen, die niet zijn gebruikt op de verpakking of op de menu’s maar wel in de film zelf, zijn soms erg slordig gekozen. Zo heet de aflevering The Adventure nu De avontuurlijke jaren 60, terwijl hij handelt over de jaren 1956 – 1960. Niet de jaren 60 dus. Een overzicht van de behandelde thema’s en artiesten is te vinden op de Wikipedia-pagina over de film http://en.wikipedia.org/wiki/Jazz_(TV_series).
Jazz biedt een mooi beeld van de geschiedenis van de Amerikaanse Jazz in haar talrijke facetten tot 1960. Voor mij ligt de nadruk wat te veel op populaire vormen (swing) en te weinig op meer experimentele, muzikaal interessantere stromingen die soms maar vluchtig aan bod komen, maar dat is persoonlijk. De belangrijkste verdienste is dat prachtige muziek opnieuw onder de aandacht komt en in de context van de tijd geplaatst wordt, met rassendiscriminatie als rode draad. In de VS was de serie erg populair en aanleiding voor een opleving van de belangstelling voor de jazzmuziek, en ook bij mij is een duik in een lang niet meer bezocht deel van de platenkast het gevolg.
Aanvullende informatie:
VS 2000
Speelduur: 12 x 59 minuten
Regie: Ken Burns
Extra: America, America, BBC documentaire over Ken Burns (28 minuten)
Beeld: 4x3
Geluid: DD 2.0
Uitgave: B-Motion www.b-motion.nl
