Beste HiFi.nl lezers. Een artikel over tube rolling staat voor u op uw scherm. Dit keer mag ik dat als gastauteur schrijven voor het magazine waar ik vroeger vaker voor schreef. Zoals u misschien gehoord zult hebben, heeft mijn baan bij het Audio Note Auditorium in Den Haag wegens een faillissement niet lang mogen duren. Doodzonde, maar; …wat een baan!
Goed, Tube Rolling, wat is dat? Tube Rolling is niks anders dan de klankmatige verschillen tussen buizen vergelijken in een versterker. Iedere eigenaar van een buizenversterker (of bijvoorbeeld een cd-speler met buizen uitgangstrap) die wel eens andere buisjes heeft geprobeerd weet dat het verschil zeer groot kan zijn. Voor de gemiddelde mens is een buis echter maar een buis, als ze al van het bestaan afweten. Dit bleek enkele weken geleden maar weer eens toen ik met een buizenversterker van mijn voordeur naar de auto liep om mijn goede vriend en ex collega Ed de Jong te bezoeken. Een man die zijn hond aan het uitlaten was keek mij met grote ogen aan en vroeg me wat dat voor iets was (de man dacht eerder aan iets als kernfusie gezien zijn reactie). Eenmaal aangekomen bij de auto, die tegenover het bejaardenhuis stond, sprak een bejaarde man mij met een glimlach aan; “ze zijn er dus nog!”. “Jazeker”, zei ik glimlachend terug. Zo ziet u maar, de oude generatie is ze zeker nog niet vergeten. Beide personen zullen er echter geen idee van hebben dat wij hifi-o-fielen klankmatig verschil horen tussen kabels en/of buizen.
De afgelopen jaren ben ik veel met buizenapparatuur en buizen in het bijzonder in de weer geweest. Dat begon in de privé-sfeer, maar later ook op het werk (auditorium) en tot op de dag van vandaag gebeurt dat nog steeds. Wat mij in het begin heel erg heeft doen verbazen is dat er zeer grote verschillen kunnen optreden bij het vervangen van het ene buisje door het andere. Zo groot zelfs, dat het lijkt alsof er een andere versterker of set staat. Het verschil tussen een koperen interlink van zes tientjes en één van zilver/goud met dubbele injectiepluggen, Turbo en eigen batterijvoeding die 20x zoveel kost valt hierbij in het niets. Let wel, we hebben het hier dan over een echte verbetering die een fractie kost van bovenstaande duurdere interlink en niet een klein klankmatig verschil die de ene persoon wel en de andere niet waarneemt. Menig zelfdempend voetje kost bij 4 stuks vaak al meer dan de buis waar we het over hebben. De hele audioset wordt op een hoger plan gezet en dat door 1 buis. Het verbaasde me daarom nog meer dat mensen dit in vele gevallen negeren. Veel mensen die ik spreek zijn lyrisch over hun buizenversterker maar spelen al vele jaren met de standaard buizen. Ik denk dan, “man, man ut kan nog zoveel beter”, je zou eens moeten weten. Kortom het wordt tijd dat we dit onderwerp eens onder de aandacht brengen.
Door de vele jaren waarin ik met buisjes stommel ben ik inmiddels enigszins in staat het koren van het kaf scheiden. Zoals u wellicht weet bestaan er vele soorten buizen. De materie is voor menigeen ingewikkeld met de vele type nummers, en even zovele equivalenten . Men moet dus eerst wat kennis op doen alvorens zomaar een buis te vervangen, want veelal kan dit niet. Laat u daarnaast niet vangen door promotiekreten van de fabrikant met opmerkingen als SQ, Gold Pins, Gold grid, Mesch Plate etc. Dit zegt niets over de klank, echter meer over de bouw van de buis. Een “Gold Grid” of “Black plate” uitvoering hoeft niet, bij voorbaat, beter te klinken dan een exemplaar zonder. Luisteren is ook hier weer het enige middel. Overigens is het opvallend dat een buis die in versterker A een verbetering betekent, dit ook in versterker B doet met min of meer dezelfde eigenschappen; iets dat we bijvoorbeeld bij kabels en zeker bij netsnoeren niet tegenkomen. Overigens moet de betreffende versterker wel de extra kwaliteit kunnen weergeven maar dat spreekt voor zich.
Helaas heb ik gemerkt dat ook lang niet iedere importeur of winkel weet waar ze het over hebben maar wel een “upgrade” buis op de prijslijst hebben staan. Ik ga geen namen noemen, de hifi wereld is al zo vriendelijk tegen elkaar, maar wel wil ik een voorbeeld noemen omdat het eigenlijk te gek voor woorden is. Een importeur raadde mij onlangs als upgrade voor een ECC88 buis een PCC88 aan. Niks mis mee zou u denken, maar wat is nou de bittere waarheid. Een PCC88 verwacht een gloeispanning van 7.6 volt op de pinnen. Een ECC88 verwacht echter 6.3 volt. (beide buizen zijn dus geen equivalenten van elkaar) Gevolg is dus dat de PCC88 op 6.3 volt staat te draaien (83% van wat ie zou moeten krijgen). Dat kan dus nooit klinken want het ding staat amper aan, in ieder geval onder de specificatie’s van de buis. Het kan technisch echter wel, want de buis gaat niet stuk, geeft geluid en mogelijk (hoeft niet) zal de buis erg lang mee gaan. Helaas gebeuren dit soort dingen. Ook is het niet zo dat een ECC83 beter klinkt dan een ECC82 omdat het typenummer hoger is (ik heb werkelijk een keer iemand aan de lijn gehad die hiervan overtuigd was). Beter is het je te richten op meerdere websites en mensen die al jaren met buizen bezig zijn. Via het Internet zijn er vele te vinden.
Ik wil nu graag wat voorbeelden de revue laten passeren van de opmerkelijke verschillen die ik in het verleden ben tegengekomen. Begrijp dat onderstaande verschillen in de genoemde versterker optraden en dit niet hoeft te garanderen dat dit effect ook in een andere versterker optreedt, echter zoals eerder aangegeven is dit wel opvallend vaak het geval. Als je echt buizen op klank wilt gaan testen (iets wat ik in de toekomst nog eens hoop te kunnen doen) moet je met meerdere versterkers werken en het liefs ook met meerdere recensenten. Dit is echter een zeer langdradig proces omdat iedere buis moet inspelen en in alle testversterkers, door alle recensenten beluisterd dient te worden. Even 10 min. naar die buis luisteren werkt ook niet want vaak klinken ze pas stabiel na een uurtje spelen en als je er dan wat over schrijft, dan moet het wel ergens over gaan, zeker als je er zoveel moeite in steekt. In dit artikel wil ik echter proberen een indruk te geven van wat er kan gebeuren en hier een paar voorbeelden van geven, puttend uit eigen ervaring.
