Harmonischen; van opname tot weergave

Het nu volgende artikel is een gedachtegang die ik eens had naar aanleiding van een meting die ik deed aan de single ended buizenversterker van een klant van mij. Deze gedachtegang is voor een groot deel hypothetisch en dient meer om een discussie op gang te brengen en tot nadenken te stemmen, dan om tegen allerlei schenen en andere zere benen te schoppen. Ter bezinning ook en tot slot ook nog om bij u, als koper van hifi-apparatuur een stukje relativiteitszin te weeg te brengen.

Stel, de prachtige Stradivarius viool van André Rieu wordt gestolen. Nu wil de politie, die het instrument gelukkig terugvindt, zeker weten dat het gevonden instrument daadwerkelijk van André Rieu is en het volgende wordt gedaan: Op het politiebureau wordt op een aantal violen, waaronder zijn Stradivarius, een stukje gespeeld voor een geblinddoekte André Rieu. Wat denkt u, zou André zijn eigen Stradivarius herkennen? Ik denk van wel, want voor een geoefend oor is een Stradivarius natuurlijk meteen te herkennen. André zit echter op het politiebureau en niet in een zaal van een concertgebouw en toch herkent hij onmiddellijk zijn eigen viool. Dit betekent niet alleen dat hij in-gelukkig zijn eigen prachtige instrument weer mee naar huis mag nemen, maar ook dat zijn gehoor in staat is om de harmonischen van zijn viool te herkennen, los van de akoestiek van de ruimte waarin die bespeeld wordt. In principe zijn wij daar allemaal toe in staat, alleen hebben wij niet allemaal zo´n geoefend gehoor voor het herkennen van een Stradivariusviool als André Rieu. Dit betekent dat ons gehoor relatief gemakkelijk met zich laat sollen en dat gebeurt dan ook.

Stel, u woont een concert van André Rieu bij en helemaal in vervoering van de muziek koopt u één of meerdere van zijn cd´s. U gaat er thuis eens lekker voor zitten, zet de zojuist gekochte cd op en luistert aandachtig naar André´s mooie vioolspel maar vindt eigenlijk al snel dat zijn viool thuis lang niet zo mooi klinkt als in de concertzaal. Nu hebt u genoeg ervaring met hifi om eigenlijk niet anders te verwachten; u zit tenslotte niet in de concertzaal, maar thuis en er is ook een hele berg elektronica aan te pas gekomen voordat u thuis naar de viool van André Rieu kunt luisteren en dan lever je gewoon kwaliteit in, dat kan niet anders, maar toch kan het voor uw gevoel beter. De volgende dag gaat u naar de gerenommeerde hifi winkel waar u al jaren klant bent en u legt het probleem voor. De verkoper luistert welwillend en stelt voor dat u eens een middagje wat sets apparatuur gaat beluisteren aan de hand van de cd´s van André Rieu. U lijkt dat wel wat en op een middag gaat u dan ook zitten luisteren naar een aantal suggesties van de verkoper, die zowel budgettair als klankmatig voor u geselecteerd zijn. Onder de beluisterde versterkers zit een single ended buizenversterker en deze versterker raakt u in het muzikale hart. Na ook voor alle zekerheid de versterker thuis te hebben geprobeerd weet u het zeker; deze wordt het. De deal wordt rondgemaakt en het genieten van de cd´s van André Rieu krijgt ineens een geheel nieuwe dimensie; wat een klankrijkdom, wat een timbre, wat een diepte en een muzikale intensiteit!

Het buizenvirus heeft u nu goed te pakken en u gaat eens bij deze en gene te rade over het verschijnsel buizenversterker en hoort ineens over allerlei fabelachtig mooie buizen die in uw versterker kunnen worden toegepast waardoor het apparaat nog veel mooier gaat klinken. Via-via komt u bij een medeliefhebber terecht, die ook in technisch opzicht een goed advies kan geven en door middel van wat metingen uw versterker op zijn geschiktheid zal testen voor een type buis wat u op het oog hebt. De versterker blijkt probleemloos te functioneren met de beoogde buizen en wéér is een stap gezet in de richting van een klankmatig Walhalla; het kan niet op! En passant doet deze technicus ook even een meting waarbij een vergelijk wordt gemaakt tussen het aan de ingang aangeboden signaal en wat er aan de uitgang uitkomt. Op een televisieachtig apparaat met een klein blauw schermpje, een oscilloscoop, zijn twee signaalvormen te zien, de één is het signaal aan de ingang van de versterker, het andere is wat aan de uitgang verschijnt. Zolang er sprake is van een sinusvormig signaal is er eigenlijk geen verschil te zien, maar dan schakelt de technicus de toongenerator om en aan de ingang wordt nu een blokgolf toegevoerd, maar wat is dat aan de uitgang? Een welhaast gedrochtelijke slinger zwenkt zich in dronkemansbochten over het scherm! Nu bent u niet van gisteren en hebt wel eens gelezen dat meetgegevens van een versterker eigenlijk niets zeggen over hoe een versterker klinkt en de technicus is zelf voldoende liefhebber van buizenversterkers om dit volmondig te beamen, maar dat hier sprake is van aanzienlijke vervorming is gewoon een onomstotelijk feit.

Wat gebeurt er nu precies?

Laten we weer eens met André Rieu beginnen. Zijn cd´s worden óf in een studio óf live in een concertzaal opgenomen met een aantal microfoons die met lange kabels aangesloten worden op een mengtafel en van de mengtafel gaat het signaal naar een opname apparaat, tegenwoordig meestal een digitaal ding, een harddiskrecorder of iets in die geest. Het resultaat van deze opname wordt in de studio uitgewerkt, ge-edit en gemasterd en door allerlei processors gehaald, net zolang tot het op een cd geperst kan worden en met bakken vol in de winkels ligt. Dat er een en ander mis gaat voor wat betreft de klankmatige verwerking van de originele harmonischen van de prachtige Stradivarius viool van André Rieu moge duidelijk zijn, maar als we dit via een hifi installatie gaan weergeven dan willen we toch in ieder geval de indruk krijgen dat we naar de Stradivarius viool van André Rieu zitten te luisteren, alleen hebben wij niet allemaal zo´n geoefend gehoor voor het herkennen van een Stradivarius viool als André Rieu. Dit betekent dat ons gehoor relatief gemakkelijk met zich laat sollen en dat gebeurt dan ook. Die laatste regels komen me erg bekend voor. Juist, een paar alinea’s naar boven staat precies hetzelfde en toch is het anders en dat is nu precies wat er in uw hifi installatie gebeurt. Als u naar André Rieu zit te luisteren in uw huiskamer hoort u precies dezelfde noten als André, toen hij ze stond te spelen in de studio of op dat prachtige concert, alleen anders.

En hiermee kom ik tot de kern van dit betoog: De single ended buizenversterker met zijn stuitend hoge vervormingpercentage voegt aan het geluid weer een stuk harmonischen toe, die tijdens de opname verloren gegaan zijn. Dit is alleen een ander spectrum van harmonischen; dat van de versterker! De aangenaamheid en muzikaliteit van het geluid is daarmee terug, maar het is een andere viool geworden.