Elipson BS 50 Tribute getest

Afgelopen zomer waren wij op doorreis naar het zuiden van Frankrijk en zijn we een nachtje blijven slapen in de buurt van Chambord, alwaar we in de avondzon genoten van een goed maal, met uitzicht op het schitterende kasteel van Chambord. Niet wetende dat daar zestig jaar geleden voor het eerst de Elipson BS 50 aan het publiek werd getoond tijdens het festival Son et Lumière.

Evenmin kon ik in de verste verte vermoeden dat die luidspreker nog geen jaar later in onze huiskamer zou staan. Weliswaar in een andere materiaalsoort, met een andere unit, maar tegelijk is deze Tribute-versie trouw gebleven aan het oermodel uit 1952. Voluit staat BS 50 voor "Boule de Staff de 50 cm de diamètre".

Reacties op het uiterlijk zijn nogal uiteenlopend. Wie de kamer betreedt, weet soms niet eens wat die bollen moeten voorstellen. Wanneer wij vertellen dat het luidsprekers zijn, volgt een reactie van ongeloof. Je ziet ook niet elke dag een luidspreker die bestaat uit een bolvorm met een diameter van 50 centimeter, die op een frame staat zodat de hoogte op 74 centimeter komt. Maar dan bent u er nog niet: op de bol staat een schelp die de totale hoogte van het object naar 1 meter 20 brengt. De bolle behuizing werkt als een basreflex-systeem met een grote poort aan de onderzijde. Inwendig vinden we een nog een dichte kamer, slechts geopend met een dunne pijp, die werkt volgens het principe van een Helmholtz-resonator.

Een principe dat Elipson in en voor 1952 al toepaste en nog steeds gebruikt. Ook de beroemde 1303 van Elipsonuit de 70er jaren gebruikte deze techniek. De bol zelf is licht gevuld met dempend materiaal. Aan de bovenzijde is de kap van de bol "afgesneden", zodat in dat gat de luidspreker kan liggen. Elipson is niet erg scheutig met informatie over wat men gebruikt en ik durf de bol niet te slopen. Wat ik kan zien is een laag uniten een losse dome-tweeter, diein het hart is gemonteerd. Ik schat de woofer op 17 cm doorsnede, duidelijk met een behandelde papieren conus, terwijl de tweeter een doorsnede heeft van 25 mm. Vóór de units zit een metalen rooster in een aluminium rand. Het geluid zou op die manier dus naar boven gericht zijn, ware het niet dat op de BS 50 Tribute een schelp staat die het geluid reflecteert en naar de luisterpositie richt. Een techniek waarmee Elipson veelvuldig heeft geëxperimenteerd in het verleden en die men zelfs zo ver wist te perfectioneren, dat veel Elipson’s jarenlang hun weg vonden naar studio’s van de ORTF en concertzalen. Tenslotte vinden we op de achterzijde de zware luidsprekeraansluitingen (voor blank draad, bananen of spades) en een logo van Elipson.

Maakte Elipson de bollen en de schelpen vroeger uit gips dat werd versterkt met kippengaas, de huidige bollen en schelpen zijn van epoxy composiet materiaal. De bolvorm is zo ongeveer de meest ideale vorm van een luidspreker, omdat een bol inwendig geen staande golven kent en daardoor geen resonanties heeft. Bovendien kan een voorbeeldig afstraalgedrag van de behuizing worden gerealiseerd, omdat er geen front en kastwanden zijn. Uiteraard is het afstraalgedrag ook sterk afhankelijk van de toegepaste luidspreker unit(s) en, in het geval van de BS 50 Tribute, van de vorm van de schelp. Na Elipson hebben veel meer fabrikanten de voordelen van de "bol" ontdekt; denk maar eens aan B&W. Ik zou mij zomaar kunnen voorstellen dat de witte ondergrond van de BS 50 Tribute ideaal is voor een kunstenaar die de bollen een geheel eigen karakter kan geven,waarmee unieke kunstwerken ontstaan die bovendien muziek geven.

Heel even heb ik met de gedachte gespeeld mijn kleindochters met viltstiften aan de slag te laten gaan, maar de verwachting dat ik daarna bij de importeur 4000 Euro zou moeten aftikken hield me tegen. De BS 50 Tribute blijkt gemakkelijk plaatsbaar: het is niet nodig veel te schuiven (dichter bij of juist verder van de muur). Bij mij staan ze, gemeten van de bol naar de muur, 30 cm van de achterwand en 70 cm van de zijwandenen daarmee hart op hart 2,30 meter uit elkaar. Ik draai de luidsprekers lichtjes in, de schelpen langs de luisterpositie gericht. De installatie bestaat uit een RipButler NAS, een NAD M50 netwerkspeler, Esoteric D-07 D/A-Converter, Audia Flight Strumento No. 1 voorversterker en van hetzelfde merk een 50 watt klasse A eindversterker. Kabels komen van Supra (CAT7+), Apogee (Wyde-Eye XLR), Yter (XLR analoog) en Crystal Cable (SpeakReference en Power Reference). Kemp Elektroniks leverde de netfilters en overige stroomkabels.

Het oor wil ook wat

Een bijzondere luidspreker in de kamer zetten is één ding. Voor de gevraagde prijs mag (moet!) er ook een behoorlijk goed geluid uit komen. De BS 50 Tribute vraagt in eerste instantie gewenning van de luisteraar. Bijna iedereen is gewend te luisteren naar een bron die keurig naar voren afstraalt. Los van het feit of die bron erg bundelt zoals een hoorn of elektrostaat kan doen, of breder spreidt zoals een normale luidspreker. Slechts een enkeling heeft een rondstraler in huis, denk dan aan een Duevel of MBL. Terwijl dat eigenlijk voor de weergave van veel instrumenten de ideale vorm is.

Immers haast alle instrumenten geven naar alle richtingen geluid af. De weergave lijkt dankzij de schelp van de BS 50 Tribute veel op die van een rondstraler. De herkomst van het indirecte geluid is niet specifiek aanwijsbaar, het ontstaat min of meer in de ruimte en geeft daardoor een enorme beleving van "in een zaal aanwezig zijn". Lijken tijdens een klassiek live-concert in een zaal de hoge tonen ingehouden, de BS 50 wekt precies die illusie op. Groot voordeel is bovendien dat over een breed gebied het stereobeeld niet of nauwelijks verschuift. Om dat effect te bereiken is het wel nodig het volume omhoog te draaien tot een goed luisterniveau. Zachtjes spelen op de achtergrond geeft veel minder dat zaaleffect.

Overdreven hard is evenmin noodzakelijk, de BS 50 Tribute is geen luidspreker die een burenruzie hoeft te veroorzaken om lekker te klinken. Mag ik als voorbeeld van Patricia Barber Two For The Road van de CD Split aanvoeren? De weergave van de bas is breed, tegelijk is de snaar van de geplukte bas aan te wijzen in het stereobeeld. De bas gaat niet zo diep als bij een transmission line, het allerdiepste laag is er gewoon niet. Elipson heeft zich gelukkig niet laten verleiden tot een valse laagweergave waarbij de druk uit de poort de illusie van laag geeft door stevig te bonken,wat ik alleen maar kan waarderen.

Slagwerk is goed geplaatst, de stem staat keurig op één plaats en maakt een zeer natuurlijke indruk. Niet te groot, niet te klein, niet bekrompen maar ruim. De grote vleugel is ook echt groot en imposant. Heel ruimtelijk, dynamisch, waarbij de intensiteit van de toetsaanslagen zich 1-op-1 laat vertalen. De genoemde indruk aanwezig te zijn in de zaal komt geheel naar voren, terwijl dit toch gewoon een studio-opname is. Leken bekkens een mindere plaats te krijgen ten opzichte van de weergave van veel andere luidsprekers, dan is dat gewoon een kwestie van wennen aan de Elipson. Denk in dat verband aan de weergave van een mooie ronde Spendor en/of Harbeth. De weergave is prettig en gemakkelijk. Juist omdat het op een zo natuurlijke wijze in de ruimte wordt geprojecteerd vanuit de schelpen.

Jazz in een kleine bezetting gaat vaak goed.Maar wat gebeurt er als we naar andere muzieksoorten gaan? A capella met de King’s Singers in Money Money is aan de beurt. Ik bespeur een lichte neuzigheid aan het begin, die duidelijk in de opname zit want iets verderop in het nummer verdwijnt dat gevoel meer en meer naar de achtergrond,om plaats te maken voor puur luisterplezier door de fraaie spreiding. Veel meer dan dat elke stem de ruimte heeft valt er niet te zeggen.

Chinese muziek

De Chinese Luo Hai Ying zingt er lustig op los tussen de grote trommels en het fijnere Chinese slagwerk. De grote trom heeft wederom niet de kracht van een heel grote basunit, een subwoofer kan uitkomst brengen in dat geval, toch is hij krachtig genoeg weergegeven om onmiskenbaar "groot" te zijn. Het stereobeeld strekt zich eenvoudig uit naar alle kanten, ook in de diepte, eigenlijk juist in de diepte waar het vaak aan kan schorten in mijn luisterruimte. Ik kan nu eenmaal geen luidsprekers opstellen die zich twee meter van de achterwand bevinden. Van het ene uiterste naar het andere.

Dire Straits speelt van de CD On Every Street het van fraai gitaarwerk voorziene Fade To Black. Orgel in het midden, de stem van Knopfler zie je zo voor je in de studio, slagwerk naar achter gezet. Alles op enige afstand van de luisteraar. Eerlijk gezegd ga ik de brede, indirecte weergave meer en meer waarderen. De volgende track is The Bug en daarop loop ik tegen de beperkingen van een enkele 17 cm woofer aan. Waar rustige nummers uitermate fraai zijn, ontbreekt hier de pure kracht die nodig is om de illusie van live te herscheppen. Wat er voor mij ontstaat, is het de kenmerkende weergave van vele hoogwaardige kleine monitoren, die beperkt zijn in absoluut volume. Zet een beest van een KEF neer als u daarnaar zoekt, met dubbel uitgevoerde woofers in een grote behuizing.

Het Seattle Symphony Orchestra speelt werken van Mozart op een 24/96 HD stream van Reference Recordings. Hier voelt de BS 50 Tribute zich meteen meer mee thuis. Daar komt de vleugel weer naar voren in al zijn schoonheid. Ver naar voren, met het orkest naar achteren geplaatst. Ik kan mij sterk vergissen, maar ik heb zo het idee dat de roots van Elipson meer liggen in de weergave van klassieke muziek en jazz, dan in popmuziek. Logisch met een ontwerp uit 1952, zult u opmerken. Het ontwerp mag dan zo oud zijn, de materialen zijn wel 2013. Klassiek komt gewoon beter uit de verf. Het orkest speelt soepel, kan zich eenvoudig manifesteren en de BS 50 Tribute komt zeker niet in ademnood. Datzelfde blijkt met opnames van The Academy of St. Martin-in-the-fields waar wat zwaardere werken gespeeld worden. Om vervolgens over te gaan naar heel licht werk in barokstijl. Telkens weer is er de zaalbeleving met de Elipson's,zonder ooit het gevoel te hebben dat ik iets mis, hoogstens dat heel diepe laag waar ik met mijn eigen systeem aan gewend ben.

De Elipson BS 50 Tribute is een wonderlijke luidspreker geworden die op een aantal punten uitzonderlijk kan presteren, op andere manieren heel gewoon werkt als een willekeurige goede luidspreker in een standaard behuizing. Wie de moeite heeft genomen de bovenstaande tekst te lezen, weet inmiddels dat de BS 50 Tribute resonantievrij is door zijn vorm en dat de laatste sporen van onrustig frequentieverloop zijn gladgestreken zijn met een Helmholtz-resonator. De schelp op de bol die het geluid naar de luisteraar reflecteert, wekt continue de illusie dat de luisteraar in de zaal zit tijdens de uitvoering. Hetgeen leidt tot een heel aangename, rustige weergave die sterk appelleert aan wat u normaal zou horen. Daarbinnen zijn een paar beperkingen: zo is het spelen van heftige popmuziek niet de sterkste kant van de BS 50 Tribute.

Jazz en klassiek komen veel beter uit de verf, net als een wat rustiger soort popmuziek. Bovendien verdwijnt het live-effect als de luidspreker te zacht speelt. Het diepste laag mag u evenmin verwachten van een enkele unit in een reflexsysteem, zelfs niet uit een behuizing van deze afmeting. Waarbij Elipson lof verdient voor het feit dat de weergave "echt" is en niet "gekunsteld" omgaat met de diepste bassen. Blijft over: de vorm en de prijs van de BS 50 Tribute. De prijs is stevig in relatie tot hetgeen andere luidsprekers weten te presteren, die gebruik kunnen maken van meerdere woofers en op de luisteraar gerichte tweeters in een klassieke "zes planken"-behuizing. Deze Elipson is er echter voor de liefhebber die muziek kan waarderen, gevoel heeft voor historie, de ruimte heeft voor de BS 50 Tribute en een interieur waarin een functionele sculptuur tot zijn recht komt. Aan de Elipson BS 50 Tribute ligt heel veel research en "out of the box"-denken ten grondslag, hetgeen 60 jaar na dato nog steeds leidt tot een volwaardige weergave. Eigenlijk is hij gewoon prachtig als je het idee met de schelp kunt waarderen. Hij hoort thuis in de rij klassiekers als een McIntosh MC275, de Klipschorn, de Eames Lounge Chair of de Citroën DS. Het is een waardige ode aan de oorspronkelijke ontwerper M. Joseph Léon geworden.

HiFi.nl plus- en minpunten

+ stereobeeld
+ enorme "live" beleving
+ uiterlijk

- redelijk volume noodzakelijk
- niet geschikt voor hardrock

Aanvullende informatie:

Prijs:
Elipson BS 50 Tribute (alleen in wit leverbaar): 4000 euro per paar

Importeur:

AV Tunes
Tel 0572-363337
Fax 0572-363336
E-mail info@avtunes.nl
Internet www.avtunes.nl