114e AES Pro Audio

114e AES convention Pro Audio in de Rai

Een van de oudste en meest belangrijke verenigingen op audio gebied is de Audio Engineering Society, die wereldwijd vele prominente en vooraanstaande leden telt en op regelmatige basis conventies organiseert. Soms aan de andere kant van de oceaan, soms hier in Europa. Voor de 114e conventie was Amsterdam aan de beurt in maart dit jaar. Een conventie die deels opgebouwd is rond lezingen en workshops en deels een tentoonstelling behelst. Dat voor velen van u de AES onbekend zal zijn, heeft veel te maken met het feit dat vele leden uit de professionele muziekwereld komen en zich daarom richten op pro-audio en veel minder op onze huiskamers. Toch is er een forse overlap, tenslotte komt alle muziek en ook alle film die wij ter beschikking hebben tot stand op pro-audio apparatuur. En bovendien sluiten de twee werelden deels op elkaar aan, doordat ontwikkelingen in de professionele sfeer ook voor een consument beschikbaar zijn. Een enkele keer werkt het andersom. Een bezoek aan de conventie bleek om meerdere redenen de moeite waard. Een kort verslag derhalve.  

De beurs beslaat een enkele hal van de Rai, maar er staan niettemin de groten der aarde. Studer is prominent te vinden bij de ingang. Vol met opslagapparatuur voor studio’s. Daarachter staat Tascam, de professionele afdeling van het merk dat wij beter kennen als Teac. Ook Tascam zit in de opslagmedia. De eerste en belangrijkste microfoon fabrikant die ik ontwaar is Neumann. Het aantal opnames dat u in de kast heeft staan waar Neumann microfoons zijn gebruikt is waarschijnlijk niet te tellen. Sennheiser, uiteraard ook aanwezig, pakt het segment draadloze en reportage microfoons en is wat minder aanwezig in opname studio’s voor muziek. Veel andere kleinere microfoonbouwers hebben elders een plekje gevonden. Zoals AKG en Audio-Technica.

114e AES Pro Audio

SACD opname techniek wordt druk gepromoot door Sony, ondersteunt door een ontwikkelafdeling van Sony uit Oxford (UK). Er is veel te zien omtrent de techniek die voor SACD wordt toegepast en dCS is kennelijk een geschikte partner voor Sony omdat ze broederlijk de stand vullen. Interessant is een printplaat die door Sony Oxford in een opvallende kast is gebouwd. Met deze print is het heel eenvoudig om meerkanaal SACD af te regelen in de huiskamer. De schakeling is door vier mensen ontwikkeld in een paar weken tijd en is zo compact dat een plekje in een huis-tuin-en-keuken SACD speler te vinden moet zijn. Sony zal het niet als los apparaat op de markt brengen, wellicht inde toekomst wel inbouwen.

Home cinema en de DVD is niet meer weg te denken. Iets verderop staat een kleine stand voor DVD-Audio, die duidelijk minder aanloop heeft dan het SACD gebeuren. Op de beurs is ook Dolby en THX te vinden. Dolby demonstreert met een high definition tv opname met volledig 5.1 geluid. Naast een aantal specifiek voor opname geschikte apparaten. Wie elders kijkt ontwaard mengpanelen, waaronder een door drie man te bedienen digitale mengtafel. Op de ranch van Skyworks in de USA werken daar mensen aan die gedrieën zorgen voor effecten, muziek en dialogen. Het verhaal gaat dat de effectman niets anders doet dan de effecten en de muziek man uitsluitend de muziek. U snapt wel dat de dialoog man ook alleen zijn stuk behapt. Mocht u al denken dat digitale mengpanelen het bittere einde zijn, niets is minder waar. Een fabrikant als Yamaha zit in het “betaalbare” segment met zijn digitale tafels. Fascinerend om te zien dat een muisklik vele schuiven razendsnel van positie doet veranderen om een andere instelling te realiseren. Wie toch voor het neusje van de zalm gaat neemt een analoge mengtafel van SSL. De grootste die ik zag is ruim 3 meter lang, heeft 72 kanalen en kost 600.000 euro exclusief BTW. Opties als extra verkrijgbaar en uiteraard op maat leverbaar. 

114e AES Pro Audio

Converters voor het omzetten van digitaal signaal naar analoog, of andersom, omzetten van AES/EBU naar cinch, licht naar elektriciteit, versterkers, pc printplaten, USB apparatuur en interfaces, upsamplers, galmapparaten en dergelijke zijn onder meer te vinden bij Weiss, Sonifex en M-Audio. Om met Weiss te beginnen, Daniel Weiss heeft de reputatie opgebouwd de beste A/D en D/A converters ter wereld te leveren. Zijn pakket is bescheiden maar indrukwekkend. Het dichtste komt de DAC 1 bij onze huiskamers. Uitgevoerd voor pro-audio met XLR aansluitingen, maar ook leverbaar als converter voor de huiskamer. Dan voorzien van een andere kast en het aantal aansluitingen is uitgebreid met cinch. De prijs is wordt daardoor hoger, de inhoud van de kast blijft ongeveer gelijk. Om jitter terug te dringen is trouwens elk digitaal apparaat van vrijwel elke fabrikant voorzien van een aansluiting voor een externe klok.

Sonifex is een Britse fabrikant die juist de andere kant van de markt zoekt en heel betaalbare converters en randapparatuur op de markt brengt. Kost een Weiss converter ruim 7000 euro, een converter van Sonifex heeft in de UK een prijs van 350 pound. In Nederland naar verwachting tussen de 600 en 700 euro. De Sonifex RB-ADDA D/A en A/D converter werd onlangs heel goed beoordeeld in het Engelse blad HiFi+ en op mijn verzoek zal er naar verwachting een D/A converter met de naam RB-DAC1 voor Nederland beschikbaar komen. Voor de huiskamer wordt het kastje aangepakt en zullen de in- en uitgangen verguld worden uitgevoerd. De meerprijs mag u vast bedenken.

Pro-audio in het eigen rek thuis is zo gek nog niet. Sonifex kan dan mooi het gat opvullen dat M-Audio veroorzaakt door te stoppen met de Superdac 2496. Importeur Mafico heeft er nog een aantal, maar dat lijkt voorlopig eindig. M-Audio richt zich meer en meer op de computer gebruiker die stereo audio of 5.1 uit zijn pc wil halen. Middels insteekkaarten of externe kastjes met een USB aansluiting. Te vinden in pro-audio shops en de betere pc winkels. Tussen de onderkant van de markt en de bovenkant zit onder meer Digital Audio Denmark die converters levert rond de 2500 euro en natuurlijk Apogee. Tot mijn grote spijt is de introductie van de Mini Dac van Apogee uitgesteld. De Amerikanen weigerden naar Nederland te vliegen nu een nieuwe Golfoorlog aan de gang is. Als pleister op de wonde verzorgde TM Audio voor mij een perfecte rondleiding op de beurs waarbij de nadruk op de high-lights en de top spelers in de pro-markt lag. In de toekomst hopen we terug te komen op de Apogee Mini Dac, de Deense dac, de Sonifex en zelfs misschien op de Weiss.

114e AES Pro Audio

Eén van de merken die TM Audio voert is M&K (Miller & Kreissel) luidsprekers. M&K is marktleider als het gaat om monitors en subwoofers voor film toepassing. De referentie lijst omvat zowat alle grote filmstudio’s ter wereld. M&K bestaat al jaren en ik ken ze nog uit de tijd van direct-to-disk opnames. Het leveringspakket is omvangrijk en biedt ook voor de consument een scala aan types om elke home cinema van geluid te voorzien. Actieve monitors zijn onderdeel van het programma. Is M&K marktleider op 5.1, elders zie je twee merken die absoluut de boventoon voeren, Genelec en Yamaha. Yamaha heeft het minste aantal verschillende speakers, Genelec lijkt voor elke studio, groot of klein, een systeem op maat te hebben.

Kleinere speler is PMC die kans heeft gezien de kleinste transmissielijn ter wereld te bouwen. En die ook nog goed laat klinken, zelfs op een beurs met een open stand. Om even terug te komen op actieve monitors, het lijkt mij buitengewoon interessant om te onderzoeken in hoeverre een actieve monitor de oplossing is voor de wirwar aan versterkers en speakerkabel die je nodig hebt binnen een cinema opstelling. Dan zie je al snel de voordelen van een actief systeem. Focal betreed de pro-markt door een op Utopia drivers gebaseerde actieve monitor te bieden met een beryllium tweeter. In de kast drie versterkers van resp. 250, 150 en 100 watt. Met een cross-over en een A/D en D/A converter. De prijs boven de 13.000 euro een paar, maar zeer interessant in het top speaker segment. Een passieve monitor komt van USA fabrikant Earthworks. De prijs is stevig met zijn 7500 euro per paar, maar het uiterlijk laat je watertanden. Een mengeling van wat andere merken bieden lijkt het. De klank op het eerste gehoor buitengewoon goed voor het formaat.

114e AES Pro Audio

Er was meer te zien en her en der te horen. Variërend van complete studio’s voor radio uitzendingen (belangrijkste item daar compressors om de dynamiek te knijpen tot minder dan 3 dB) tot home cinema editing systemen.

Toch is er nog één merk dat niet onvermeld mag blijven en dat is Lexicon. Lexicon toonde naast de MC-8 processor de LX-7 multi kanaal eindversterker en het gloednieuwe RT-10 loopwerk. Het uiterlijk om te watertanden, de kwaliteit niet ter plekke te beoordelen. Maar de verwachting is hoog gespannen. Voor de consument heeft Lexicon een nieuwe importeur gevonden in Audiac, de pro-lijn blijft bij TM Audio. De mini demo werd gegeven over Revel speakers.

Naast de huiskamer apparatuur heeft Lexicon voor de professional een processor ontwikkeld die alles lijkt te kunnen. Galm, chorus, compressie, effecten en dat via maximaal 16 kanalen. Een mono opname met voetstappen verandert u middels een eenvoudig menu in een rondwandeling door een kerk, een zaal, een kleine ruimte of een dode kamer. Een gitaar, in de een akoestische dode kamer opgenomen, komt via de Lexicon 960 tot leven en plaats je op een willekeurige plek in de ruimte. Een toverapparaat voor een serieuze studio. Het toevoegen van galm gebeurt immers bij elke studio opname pas achteraf in de mix. Ik heb het vage vermoeden dat Lexicon marktleider is in het schrijven van algoritmes voor home cinema. En dan vergeet ik nog vele merken die beroemde namen dragen. Lundahl transformators bijvoorbeeld. En Otari recorders, of Nagra. A.D.A.M. monitors, Bruel en Kjaer meetappartuur, Calrec, of Schoeps microfoons. Het was een dagje pro-audio dat mij heeft bewezen dat er zeker raakvlakken zijn voor een normale consument met wat hier tijdens de AES conventie werd geboden. Ik ga beslist nader informeren bij sommige leveranciers. Niet voor een mengpaneel, maar wel voor monitors en digitale apparaten.