Een van de beloften van Mussolini die hem populair maakten in Italie was dat je als burger je deur gewoon open moest kunnen laten staan. Een veilige wereld is een wereld zonder moordenaars. Die moesten dan ook grondig opgeruimd worden. Gianni Amelio maakte in zijn klassieker Porte aperte, deel drie uit de serie Italiaanse Magistralen van NRC Handelsblad en Homescreen, duidelijk dat de doodstraf meer problemen dan oplossingen levert.

Porte aperte begint als een misdaadfilm – binnen tien minuten pleegt een man drie moorden –, transformeert vervolgens in een rechtbankdrama om te eindigen als een humanistisch statement. Joyce Roodnat noemt de film in haar toelichting uiteindelijk een ‘thriller van de geest’.

Twee personen staan centraal: de moordenaar en de rechter. De eerste poetst al in de eerste beelden zijn mes. Hij vermoordt in koelen bloeden eerst zijn baas, die hem ontslagen heeft, vervolgens zijn opvolger. Hij wordt opgehaald door zijn vrouw, maar de auto wordt al gauw aan de kant gezet. Ze wordt eerst nog even verkracht alvorens ze neergeschoten wordt.

In de rechtzaal tiert de moordenaar dat het bewind zijn fascistische idealen verkwanseld heeft en verantwoordelijk is voor de corruptie die geleid heeft tot de vernedering van zijn ontslag. De rechter lijkt geboeid door deze man en kiest niet voor de kortste weg naar executie. Hij laat de moordenaar psychiatrisch onderzoeken en verdiept zich in de achtergronden. De onvermijdelijke doodstraf lijkt ontlopen te worden, maar belangrijker is dat de rechter een essentiele verandering doormaakt.

Porte aperte is een politieke film met een heldere boodschap. Dat de stellingname tegen de doodstraf nog altijd een omstreden is bewijst een reactie op de Internet Movie Database: “This Italian film actually makes a multiple-murderer into a sympathetic characters, almost a hero! Now that is just plain wrong.” Precies het vastgeroeste standpunt dat Amelio probeert te bestrijden – bij die kijker was hij duidelijk aan het verkeerde adres met zijn betoog.

De film is echter veel meer dan een pamflet. Gianni Amelio, die later nog veel succes zou hebben met Il Ladro di Bambini en Lamerica, speelt een fascinerend spel met kleuren. Een in donkere bruintinten gehulde wereld staat in sterk contrast met momenten waarop het licht helder doorbreekt. Op een nauwelijks bewust niveau legt hij hiermee functionele accenten in het verhaal dat gedragen wordt door fenomenaal acteerwerk van Gian Maria Volonté en Ennio Fantastichini.

De film staat in een haarscherpe kwaliteit op de DVD, de cinematografische kwaliteiten van dit kunstwerk waardig.

Aanvullende informatie:
Italie, 1990
Speelduur: 104 minuten
Regie: Gianni Amelio
Met: Gian Maria Volonté en Ennio Fantastichini
Beeld: 4:3
Geluid: Mono (2.0)
Uitgave: NRC Handelsblad (www.nrc.nl)
Distributie: Homescreen (www.homescreen.nl)