Niet alleen Filmfestival Rotterdam beweegt zich op de DVD-markt, ook het IDFA, het International Documentary Filmfestival Amsterdam, is dit jaar begonnen pareltjes die anders niet bij de kijker zouden komen op de populaire schijfjes te zetten, onder de naam ‘IDFA’s Delicatessen’. The 3 Rooms of Melancholia is prachtig voorbeeld: een poetische film over kinderen en oorlog, rond de uitzichtloze situatie in Tsjetsjenie.
De term melancholie wordt gebruikt voor een aan het ziekelijke grenzende vorm van somberheid, vaak in een gecultiveerde vorm: mooie triestheid. Het onderwerp van de film van de Finse documentairemaakster Pirjo Honkasalo geeft op zich voldoende aanleiding voor een acute depressie. Oorlog levert in de steek gelaten kinderen, die vervolgens weer opgeleid worden voor de oorlogsvoering – een perpetuum mobile, als het ware.
Het verhaal wordt verteld in drie hoofdstukken of ‘kamers’, met de poetische titels Verlangen, Ademen en Herinneringen. In het eerste deel maken we kennis met de zeer jonge studenten van een militaire academie. Enkele van de jongetjes van rond de 10 jaar worden nader voorgesteld. Ze zijn wees of om andere redenen in de steek gelaten door hun familie. Oorlog en alcoholisme zijn de meest genoemde. Dat ze om te kunnen overleven opgeleid worden om als kanonnenvoer te dienen is een tragisch toppunt van ironie.
Een van de jongens reist mee naar het tweede deel van de film, dat zich afspeelt in het totaal verwoeste Grozny. In zwart-wit en in een claustrofobisch, smaller beeldformaat zien we hoe een vrouw kinderen probeert te redden uit onmogelijke situaties. Zwervend, ouders ziek of overleden, zelf getraumatiseerd door verkrachtingen en andere liefdeloosheden. In het laatste deel zien we waar ze dan naar toe gaan: een opvangtehuis net over de grens van Tsjetsjenie, in Ingoesjetie. Daar kijken de kinderen naar dezelfde televisiebeelden als de jongens in St. Petersburg in het eerste deel: het gijzelingsdrama in het Moskouse theater in oktober 2002.
De melancholie zit hem niet alleen in het verhaal, maar meer nog in de esthetiek van de film. Honkasalo filmt met veel gevoel voor sfeer. Ze heeft een scherp oog voor uitdrukkingen op gezichten in een ideale lichtval, maar ook het landschappelijk schoon is oogverblindend, in scherp contrast tot wat mensen elkaar aandoen. De zorgvuldig gekozen, veelal statische shots zijn van een grote, ontroerende schoonheid. Mooi triest, net als de prachtige muziek van Sanna Salmenkallio die sterk bijdraagt aan de zwaarmoedige stemming.
Honkasalo zweert bij het gebruik van 35mm film, in een wereld die in korte tijd helemaal overgestapt lijkt op goedkope digitale video. De kosten houdt ze in de hand door weinig materiaal te gebruiken. Iedere shot is grondig voorbereid, passend in de strakke structuur van de film. Ze toont geen gesprekken of andere spontane voorvallen. De spaarzame woorden in de film komen van een voice-over, als kijker heb je alle tijd om na te denken en heel triest te worden. Indrukwekkend en zwaar verontrustend.
Aanvullende informatie:
Finland/Denemarken/Duitsland/Zweden, 2004
Regie, scenario en camera: Pirjo Honkasalo
Productie: Kristiina Pervillä
Montage: Nils Pagh Andersen, Pirjo Honkasalo
Muziek: Sanna Salmenkallio
Kleur, 106 minuten
Uitgave: IDFA www.idfa.nl /Cinema Delicatessen www.cinemadelicatessen.nl
Distributie: De Filmfreak www.filmfreaks.nl
